Urganch davlat universitetining tabiiy fanlar fakulteti «ekologiya va hayot faolyati xavfsizligi» kafedrasi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETINING TABIIY FANLAR FAKULTETI « EKOLOGIYA VA HAYOT FAOLYATI XAVFSIZLIGI» KAFEDRASI “Gidroekologiya”fanidan KURS ISHI MAVZU Muzliklarini saqlab qolish masalalari va yechimi. Guruh: 202- Ekologiya Bajardi: Babajonov R Qabul qildi: Sattorova F Urganch - 2023

MAVZU: Muzliklarini saqlab qolish masalalari va yechimi..

REJA
KIRISH

1. 
   ASOSIY QISM
   

1.1 Muzliklarning tabiatdagi ahamiyati.
1.2 Muzliklarning turlari va tarqalishi
1.3 Muzliklarni erib ketishini saqlab qolish

XULOSA
FOYADALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

KIRISH
Muzlik yillab, asrlab qor yigʻilishi uning ablatsiyasidan (erish va sublimatsiya) oshib ketgan yerlarda shakllanadigan doimiy katta muz jismidir. Muzlik yuzasi kamida 0.1 km², qalinligi esa 50 m boʻladi, u bunday vazn ostida asta-sekin deformatsiyalanadi va oqadi, unda darz va teshiklar paydo boʻladi. Muzlik oqishi natijasida kar va morenalar yuzaga keladi. Muzliklar quruqlikda vujudga keladi, suv havzalaridagi katta muz boʻlaklari esa dengiz muzi deyiladi. Muzliklarni oʻrganuvchi fan sohasi glatsiologiya deyiladi. Muzliklar global kriosfera uchun muhimdir. Muzlik — sharoit qulay joylarda qor toʻplanishidan hosil boʻlib, qiya tomonga siljib turuvchi muz massasi. Qor chegarasidan yuqorida relyefning botiq joyida toʻplanadigan qorning zichlanishidan vujudga keladi. Yer yuzasida hozirgi vaqgdagi Muzliklar maydoni 16,1 mln. km² dan ortiq (qarang Muzliklar). Muzliklar. joylashgan oʻrni va shakliga koʻra togʻ Muzlik. va tekislik Muzliklar..ga boʻlinadi. Muzliklar. ni-shab tomonga surilib turadi. 1 ° qiyalikda yerda Muzlik. siljishi uchun kalinligi 55–60 m boʻlishi kerak. 45° qiyalikda 1,5–2 m kalinlikdagi muz siljiydi. Muzliklar..ning siljish tezligi muz temperaturasiga joyning qiyaligiga va muz qalinligiga bogʻliq. Muzliklar.. kuniga bir necha mm dan 2–3 m gacha siljishi mumkin. Togʻ muzliklari daryolarni suv bilan toʻyintiruvchi manbadir. Baʼzan siljib borib, vodiylarni toʻsib qoʻyadi va suv toshqinlariga sabab boʻladi. Yer sayyorasidagi muzliklarning 99% i qutb mintaqalarida yotadi, biroq muzliklarni har qitʼadagi togʻlarda va baʼzi baland orollarda ham uchratish mumkin. 35° shimoliy va 35°S janubiy kengliklar orasida muzliklarni faqat Himoloy, And, Sharqiy Afrikadagi baʼzi baland togʻlar, Meksika, Yangi Gvineya va Eronda topish mumkin. Muzliklar Yerdagi eng katta chuchuk suv zahiralaridir ulardagi suv dunyo aholisining uchdan bir qismiga yetadi. Aksariyat muzliklar suvni bir fasl davomida saqlab, boshqa faslda erib chiqaradi, bu erigan suv oʻsimlik va hayvon dunyosi uchun kerakli suv manbaidir. Muzliklar — siljib turadigan tabiiy muz toʻplamlari. Bir sutkada bir necha sm dan oʻnlab m gacha siljiydi. M. koʻp yillar davomida toʻplangan krrlardan paydo boʻladi. Qutb oʻlkalarida (Antarktida, Grenlandiya va shim. orollarda) kalinligi 2 –3 km ga yetadigan muz qatlamlari hosil boʻladi. Muzliklar.. morfologik jihatdan 3 turga: yer usti muzligi, togʻ muzligi va qirgʻokdagi dengizga tomon yastanib yotgan shelf turidagi muzlikka boʻlinadi. Togʻ muzligining yiriklari: Alyaskadagi Bering (170 km), Pomirdagi Fedchenko (77 km), Qoraqurumdagi Siachen (75 km) va boshqa Eng yirik togʻ muzligi Oʻrta Osiyo togʻlarida. Yer yuzidagi Muzliklar..ning umumiy maydoni 16,1 mln. km² dan koʻproq (quruklikning taxminan 11%), hajmi taxminan 30 mln. km3. Shundan 15 mln. km² kugb muzligi hisoblanadi. Tyanshanda 8622 km², Pomirda 8400 km², Kata Kavkazda 1430 km² , Frans-Iosif yerida 13735 km², Novaya Zemlyada 22423 km². Severnaya Zemlyada 12472 km², Kamchatkada 866 km², Oltoyda 800 km² dan koʻproq muzlik bor. Muzliklar.. koʻrinishi va xususiyatlari jixatidan ham boʻlinadi. Mas, ostki qavati qattiq muzdan iborat firn muzligi soʻngan vulkan kraterlarida joylashgan kaldera muzligi, yuqori qismiga qor toʻplanadigan havza, quyi qismi muzlik tilidan iborat vodiy muzligi va X..K. Bulardan tashqari, vodiyda sharsharaga oʻxshab osiliv turgan osma vodiy muzligi, togʻning ikki yon bagʻriga oqib tushgan xurjun shaklidagi muzlik (Pomirdagi Nalivkin muzligi), yassitogʻlarda joylashgan Skandinaviya tipidagi muzlik , materikni qoplab olgan Grenlandiya tipidagi materik muzligi (Arktika va Antarktidada) bor. M. chuchuk suv manbai hisoblanib, ayniqsa, qurgʻoqchil r-nlarda (mas, Oʻrta Osiyoda) katta ahamiyatga ega. Oʻrta Osiyo togʻlarida 7000 gayaqin kattakichik M. bor. Ularda taxminan 2000 km3 suv boʻlib, u Oʻrta Osiyo daryolaridan deyarli 12 yil davomida oqadigan suv miqdoriga teng . Oʻzbekistondagi koʻpgina yirik daryolar, mas, Amudaryo, Sirdaryo , Zarafshon, Chirchiq, Soʻx va boshqa.. Muzliklar boshlanadi va respublika xalq xoʻjaligidagi shirkat va dehqon fermer xo dan ʻjaliklari yerlarini .suv bilan taʼminlashda katta ahamiyatga ega. Muzliklar..dagi suv resurelaridan toʻgʻri va ratsional foydalanish uchun muzlik rejimini, tashki va ichki jarayonlarini bilish lozim. Bu ishlar bilan asosan, glyasiologiya fani shugʻullanadi. Qattik atmosfera yog’inlarning (qor) to’planishi va qayta o’zgarishi natijasida yer yuzasida hosil bo’lgan tabiiy kristall moddalarni muz yoki muzlik deb ataladi. Suv faqat suyuq holda emas, balki qattiq - muz holatida ham katta geologik ish bajaradi. Suv singari muz ham yer yuzasi relьefini o’zgartiradi. Bunda o’ziga xos muzlik landshafti va morena yotqiziqlari vujudga keladi. Hozirgi davrda yer shari yuzasining 10 foyiziga yaqini doimiy muzliklar bilan qoplangan bo’lib, asosiy qismi materik qutbiy o’lkalariga (Grenlandiya, Antarktika), ozrog’i esa baland tog’ muzliklariga to’g’ri keladi. Muz bosish davrlarida yer yuzasining katta qismini muzlar qoplab olgan Muz faoliyatini geologik omil sifatida o’rganish yer yuzasining hozirgi holatini ancha to’liq bilib olishga, shu bilan birga u paydo bo’lganidan beri turli davrlarda qanday o’zgarib kelganligini aniqlashga yordam beradi.
Italiya shimolidagi Presena muzliklarini saqlab qolish uchun har yili maxus material qoplanadi. Quyosh nurlarini qaytaradigan himoya qoplamasi qor va muzning 70 foizini saqlab turish imkonini beradi.