Usmoniylar imperiyasida sud-xuquq tizimi. Reja

Usmoniylar imperiyasida sud-xuquq tizimi.

REJA:

• Usmoniylar sud-huquqi
• Usmoniylar huquqining uch muhim asosi
• Birinchi Usmoniy qonuni

«lnsonlar tabiatan jamoa-jamoa boelib yashaydi. Agar O'z holiga tashlab qo'yilsa, ular oertasida nizo va adovat paydo bo'ladi. Har bir insonni qobiliyatiga ko'ra ouz joyiga qo'ymoq - ularning huquqlarini ta'minlamoq va boshqalar huquqlariga tajovuz etmaslik ehtiyot choralarini ko'rmoq uchun zarurdir. Aks holda tartib bo'lmaydi...»l. Ma'lum bo'lganidek, jarniyatda tartib bo'lishi uchun qoidalami muhofaza qilish kerak ekan. Qoidalar turlicha bo'ladi. Usmoniylar imperiyasi ham jamoat tartibini himoya qilish uchun turk va islom davlatlaridan ko'plab muassasa va huquqiy tuzilmalarni Olgan. Lekin buni amalga oshirar ekan, turk-islom davlatlaridan o'ziga meros qolgan huquqiy tuzilmaga zamon ehtiyojlariga ko'ra o'zgartirishlar kiritishni va bu huquqiy tuzilishga yangi narsalarni qo'shishni ham e'tibordan chetda qoldirmagan.

• «lnsonlar tabiatan jamoa-jamoa boelib yashaydi. Agar O'z holiga tashlab qo'yilsa, ular oertasida nizo va adovat paydo bo'ladi. Har bir insonni qobiliyatiga ko'ra ouz joyiga qo'ymoq - ularning huquqlarini ta'minlamoq va boshqalar huquqlariga tajovuz etmaslik ehtiyot choralarini ko'rmoq uchun zarurdir. Aks holda tartib bo'lmaydi...»l. Ma'lum bo'lganidek, jarniyatda tartib bo'lishi uchun qoidalami muhofaza qilish kerak ekan. Qoidalar turlicha bo'ladi. Usmoniylar imperiyasi ham jamoat tartibini himoya qilish uchun turk va islom davlatlaridan ko'plab muassasa va huquqiy tuzilmalarni Olgan. Lekin buni amalga oshirar ekan, turk-islom davlatlaridan o'ziga meros qolgan huquqiy tuzilmaga zamon ehtiyojlariga ko'ra o'zgartirishlar kiritishni va bu huquqiy tuzilishga yangi narsalarni qo'shishni ham e'tibordan chetda qoldirmagan.

Usmoniylar huquqi uch muhim asosga tayanadi:

Usmoniylar imperiyasi avvalgi turk davlatlarida bo'lgani kabi, «Adolat mulkning tamalidir» tushunchasiga tayangan. Davlat hukmdorlari Islom dinida ijtimoiy tuzum va shaxslar o'rtasidagi munosabatlarga nisbatan o'rnatilgan amr va taqiqlardan iborat shariat qonunlariga ahamiyat berganlar. Shariat huquqidan tashqari amaldagi boshqa qonunlarda eski turk davlatlaridagi huquq amaliyoti va sulton buyruq hamda farmoyishlaridan tashkil topgan «urf-odat huquqi»dan foydalanganlar.

• Usmoniylar imperiyasi avvalgi turk davlatlarida bo'lgani kabi, «Adolat mulkning tamalidir» tushunchasiga tayangan. Davlat hukmdorlari Islom dinida ijtimoiy tuzum va shaxslar o'rtasidagi munosabatlarga nisbatan o'rnatilgan amr va taqiqlardan iborat shariat qonunlariga ahamiyat berganlar. Shariat huquqidan tashqari amaldagi boshqa qonunlarda eski turk davlatlaridagi huquq amaliyoti va sulton buyruq hamda farmoyishlaridan tashkil topgan «urf-odat huquqi»dan foydalanganlar.
• Usmoniylar imperiyasida qonunlarni tartibga solish vakolati sultonga tegishli bo'lgan. Agar ular islom huquqining asosiy tamoyillariga Zid bo'lmasa, sulton ma'muriy, harbiy va moliyaviy masalalarda qonun chiqarishi mumkin edi. Shayxul- isloml, kadiasker2, ulamo va nishonchi3 qonunlar chiqarishda sultonga yordam bergan.