Ustivorlik. Kritik kuch va kuchlanishlarni aniqlash

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, bo‘ylama egilishda deformatsiyaning
o‘sish jarayoni ko‘ndalang egilishidagi deformatsiyaning o‘sish jarayonidan
tubdan farq qiladi. Ko‘ndalang egilishida kuchning o‘sishi bilan solqilik sekinlik
bilan kuchga to‘g‘ri proporsional ravishda ortib boradi, ya’ni, masalan, kuch ikki
marta ortsa, solqilik ham ikki marta ortadi. Bo‘ylama egilishda kuch ortsa ham,
sterjen dastlab umuman egilmaydi, siquvchi kuch miqdori kritik kuchdan juda ham
kichik miqdorga ortishi bilan kutilmaganda solqilikning juda tez o‘sishi kuzatiladi.
Shunday qilib, bo‘ylama egilishda kuch bilan solqilik orasida to‘g‘ri proporsional
bog‘lanish bo‘lamaydi.
Demak, shuni aytish mumkinki, 16.3, a-chizmasiga mos keluvchi sterjenning muvozanat holati ustivor bo‘ladi. Sterjenning boshqa barcha holatlari noustivorbo‘ladi (16.3, b-, d-, e-chizmalar). Sterjenlarning muvozanat holatini tiklash uchun har bir sterjenga tegishlicha kesimlariga qo‘shimcha tayanchlar qo‘yib A,B,D erishiladi (16.4-chizma).
16.4, a-, b-chizmadan ko‘rinib turibdiki, ikkinchi F_2kr kritik kuch ta’sir etganda
ustuvorlikni yo‘qotishda shakli ikkita yarim sinusoida, uchinchi F_3kr kritik kuch
ta’sir etganda ustuvorlikni yo‘qotishda shakli uchta yarim sinusoida, to‘rtinchi
kritik kuch ta’sir etganda ustuvorlikni yo‘qotishda shakli to‘rtta yarim sinusoida
bo‘yicha ro‘y beradi .
.
16.4-chizma. Sterjenning kritik kuchga mos keluvchi muvozanat holatlari.
Kritik kuchlanish, keltirilgan uzunlik va egiluvchanlik
Ko‘ndalang kesimi og‘irlik markaziga qo‘yilgan bo‘ylama kuchdan siqilgan
to‘g‘ri o‘qli elastik sterjenga ko‘ndalang turtki ta’sir qilmasa, siqilgan sterjen kritik
holatida ham o‘zining to‘g‘ri chiziqli muvozanat holatini saqlaydi. Kritik kuch
(16.2) ifodasining har ikkala tomonini sterjen ko‘ndalang kesimi yuzasi A bo‘lib,
unda kritik kuchlanish uchun quyidagi formulani hosil qilamiz:


(16.4)
Bunda keltirilgan uzunlik koeffitsienti:


(16.5)
keltirilgan yoki erkin uzunlik:


(16.6)
Sterjenlar erkin uzunligi yoki keltirilgan uzunlik koeffitsienti tushunchalari
1892 yil F.S.’Yasinskiy tomonidan kiritilgan.
Sterjen ko‘ndalang kesimi minimal inersiya radiusi quyidagi ifodadan aniqlanadi:


(16.7)
Bunda sterjen ko‘ndalang kesimi yuzasi sifatida, uning brutto yuzi qabul
qilinishi lozim:
(16.8)
Sterjenning egiluvchanligi deb ataluvchi birliksiz miqdor quyidagi formuladan
a niqlanadi:
(16.9)
Kritik kuchlanish (16.4) formulasini quyidagicha ifodalash mumkin:

(16.10)