Utayeva feruza xolmamatovna
Download 2.15 Mb. Pdf ko'rish
|
12630 2 B2855E2657369D507718BB519694CD97423CFCFC
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mirzaqultepa
|
Kattatepa o‘rta asr shahri bo‘lib VII-XII asrlarlarga tegishli.
Sherobod (Surxondaryo viloyati) dan 7 km janubiy-g‘arbda joylashgan. Maydoni 20 ga. Termiz viloyatidagi ilk o‘rta asrlarga oid eng yirik shahar xarobasi hisoblanadi. Kattatepa 3 qism va raboddan iborat bo‘lib, ularning barchasi mudofaa devori bilan o‘rab olingan. 38 Bu yerdan VII asr oxiri VIII asr 1-yarmiga oid sopol parchalari topilib, ularda Qur’on oyatlari bitilgan. E.V.Rtveladzening fikricha, Kattatepa o‘rnida ilk o‘rta asrlarda Xushvarog‘ shahri joylashgan. Xushvarog‘ atrofi 3 qator mudofaa devorlari bilan o‘ralgan yirik shahar bo‘lib, arablar istilosidan avval Sheroboddaryo havzasidagi Kufton rustoqining markazi hisoblangan. V-VIII asrlarda shaharning o‘z zarbxonasi bo‘lib, faqat Sheroboddaryo havzasida muomalada bo‘lgan kumush va mis tangalar zarb etilgan. VIII asrning 1-yarmida Xushvarog‘ shahri arablar tomonidan vayron qilingan, lekin bir oz vaqtdan so‘ng, Abu Muslim davrida Hoshimgird nomi bilan qayta tiklangan. XI-XII asr manbalarida Hoshimgird qayd etilmagan. Kattatepadagi hayot bu davrga kelib so‘ngan, uning aholisi esa Sherobod atrofidagi kushonlar davriga oid Kofirqal’a shahar xarobasi arki o‘rnida vujudga kelgan yangi qishloqqa ko‘chgan. Mirzaqultepa ilk kushonlar davriga oid qo‘rg‘on bo‘lib miloddan avvalgi 1 - asr oxiri - milodiy I asr boshi. Termiz shahri aeroporti hududida, qadimgi Termiz shahrini suv bilan ta’minlovchi Surxondaryodan chiqarilgan kanalning o‘rta oqimida joylashgan. Yodgorlikning kvadrat shaklda saqlanib qolgan qismi 1 ga maydonini egallab, balandligi 3 m ni tashkil qiladi. 1973 – 1976 va 1974 – 1980-yillarda O‘zbekiston FA Arxeologiya institutining Baqtriya ekspeditsiyasi Sh. Pidaev tomonidan Mirzaqultepaning janubiy qismida arxeologik tadqiqot ishlari olib borilgan. 2 me’moriy bosqich qayd etilgan. Qazishma ishlari yuqori me’moriy bosqich sathida olib borilgan va qo‘rg‘onning mudofaa devorlari va yuzga yaqin turli hajmdagi to‘g‘ri to‘rtburchak va kvadrat shakldagi xonalar, ko‘cha va yo‘laklar ochib o‘rganilgan. Qo‘rg‘on va uy devorlari kvadrat shakldagi xom g‘ishtdan qurilgan va bular o‘zlarining simmetrik ko‘rinishlari bilan ajralib turadi. Har bir uy 3 - 5 xonadan iborat. Don mahsulotlarini xumlarda saqlaydigan maxsus omborxonalar ochilgan. Mirzaqultepadan yuqori sifatli sopol idishlar, temir va jezdan tayyorlangan ko‘zgu, paykonlar, pichoq va o‘roqlar, tosh yorg‘uchoqlar, tegirmontoshlar, urchuqlar, bezak buyumlar, suyakdan ishlangan tugmalar, erkak va ayol ma’budlarning terrakota haykalchalari, aholi tomonidan ilohiylashtirilgan suvoriy, xo‘kiz, fil, maymun, yo‘lbars kabilarning haykalchalari, sopolga bitilgan baqtr yozuvi va Yunon-Baqtriya podshosi Geliokl tangalariga taqlid qilib zarb qilingan jez tangalar va 39 boshqalar topilgan. Aholi, asosan, dehqonchilik bilan mashg‘ul bo‘lgan. Milodiy II asrda Mirzaqultepa xarobalarida bir necha qabr paydo bo‘lgan. Mirzaqultepadan 300 - 350 m shimoliy-sharqda qabriston joylashgan, unda 10 ga yaqin qabrlar saqlanib qolgan. Ayritom Termiz shahridan 18 km sharqda, Amudaryo qirg‘og‘ida joylashgan. Dastlab Ayritom yaqinida Amudaryo tubidan odam haykalchalari ishlangan friz(piramon) parchalari topilgan (1932), 1933 -yil M.V.Masson rahbarligidagi Termiz arxeologik kompleks ekspeditsiyasi Ayritomda qazish ishlari olib borib, yana 7 ta friz bo‘laklari hamda budda ibodatxonasi xarobasini topgan. Frizlar 1-II asrlarga oid bo‘lib, ularda qo‘shnay, chiltor, ud, nog‘ora chalayotgan sozandalar va gulchambarlar, meva solingan idishlar ko‘tarib olgan yigit-qizlar ifodalangan. Bundan tashqari Ayritomdan miloddan avvalgi II asr oxiri va milodiy IV asrlarga oid ikkita qabr topilib, ularning biridan qurol-yarog‘lari bilan birga dafn qilingan jangchining, ikkinchisidan idish-tovoqlar hamda zeb-ziynatlar bilan ko‘milgan ayolning skeletlari chiqqan. B.Turg‘unov 1963-1966 -yillarda Ayritomda O‘zbekiston san’atshunoslik ekspeditsiyasi ham qazish ishlari olib borgan. Devorlarining qalinligi 1,5 m, balandligi. 2-2,5 m bo‘lgan 15 ga yaqin eshik va derazasiz xonalar diniy marosimlar o‘tkazilgan xonalar topilgan. Xonalarga yuqoridan maxsus zinalar orqali tushilgan. 1978 - yilda olib borilgan qazilmada yunon alifbosida 6 qator qilib bitilgan yozuvi bor haykal tagkursisi topilgan. Ayritom moddiy-madaniy yodgorliklari o‘zbek xalqining kushonlar davridagi tarixini, madaniy merosini, urf-odatlarini va boshqalarni o‘rganishda katta ahamiyatga ega. Download 2.15 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|