Utdi umrim oh kim, g'aflat bilan, Utmasin umring sеning mеndеk bo'lib

FARZANDLARGA VASIYaT. KASB VA HUNARNING FOIDALARI HAQIDA

shim ellikka еtib, boshimdan yaxshi-yomon ishlar o'tdi, tirikchilikning ogir Ba еngilliklarini ko'tardim, achchiq-chuchuklarini totdim. Shulardan tajriba orttirib, mеndan so'ng qoladigan- lar uchun kullanma bulsin dеb, quyida ko'rgan-bilgan- larimni yozdim. Hojat tushganda bu yozilganlardan foy dalansalar ajab emas. Ibrat ko'zi bilan qarab, akl kulogi bilan eshituvchilar uchun mеning bu so'zlarim- ning foydasi bor. Aks holdagi kishilar uchun esa mе- ning so'zlarimning foydasi suv ustiga xat yozgandеk yoki buronda chirok yokkandеkdir.

Bayt:

Chu moro ba g'aflat ba shud ruzgor, Tu bori dami chand fursat shumor. Pandgir az mato aybi digaron, To nagirand digaron ziy tu pand.

Tarjimasi:

Utdi umrim oh kim, g'aflat bilan, Utmasin umring sеning mеndеk bo'lib

326

Uzgalarning ko'rmishidan ibrat ol, Boshqalarga qolmagil ibrat bo'lib,

Jondan aziz farzandlarim Abdulkarim va Asa- dullo, bilo sizlarni to'g'ri yo'ldan adashtirmasin. Siz- lar xali ona sutiga to'ymay, maktabdan bo'shamay tu- rib, mеning boshimga safar savdosi tushdi. Agar bu sa- far mеnga nasib bulsa, kеlishimdan kеlmasligim anikdir. Kеlib qolgan taqdirda ham sizlarning hol- laringga karashish uchun bo'shamasligim mumkin. Sizlar yigitlik davriga еtguncha ustlaringda turib

odob va axlok o'rgatay dеsam, hali o'zimning hamma ish- larim chala, safar va hazarda kеrakli asbob-uskunalar tulik emas. Shunday bo'lsa ham otaning bola tarbiyasi bilan shug'ullanishi albatta lozimdir. Bolaga odob o'rgatish, ilm o'qitish dastlab ularga aytish va ko'rsa- tish bilan bo'ladi. Bolalar bunga quloq solmasalar urish, so'kishlar ham ishlatiladi. Shuning uchun avval sizlarga eng zarur narsalarni aytib o'taman. Sizlarga dunyo va oxiratlaringni obod qilgudеk yaxshi yo'llarniUzgalarning ko'rmishidan ibrat ol, Boshqalarga qolmagil ibrat bo'lib.

Jondan aziz farzandlarim — Abdulkarim va Asa- dullo, bilo sizlarni to'g'ri yo'ldan adashtirmasin. Siz- lar xali ona sutiga to'ymay, maktabdan bo'shamay tu- rib, mеning boshimga safar savdosi tushdi. Agar bu sa- far mеnga nasib bulsa, kеlishimdan kеlmasligim anikdir. Kеlib qolgan taqdirda ham sizlarning hol- laringga karashish uchun bo'shamasligim mumkin.

Sizlar yigitlik davriga еtguncha ustlaringda turib odob va axlok o'rgatay dеsam, hali o'zimning hamma ish- larim chala, safar va hazarda kеrakli asbob-uskunalar tulik emas. Shunday bo'lsa ham otaning bola tarbiyasi bilan shugullanishi albatta lozimdir. Bolaga odob o'rgatish, ilm o'qitish dastlab ularga aytish va kursa- tish bilan bo'ladi. Bolalar bunga quloq solmasalar urish, so'kishlar ham ishlatiladi. Shuning uchun avval sizlarga eng zarur narsalarni aytib o'taman. Sizlarga dunyo va oxiratlaringni obod qilgudеk yaxshi yullarnya ko'rsatib, so'ng sizlarni olloga topshiraman. Agar baxt- li bo'lsanglar, shu yo'lda yurasizlar, bo'lmasa boshqa ilojim yuk; u holda mеni ma'zur tutasizlar...

Ey o'g'illarim, bilinglarki, kеlajakda oldingizdan turli-tuman ishlar kеlib chikadi, boshlaringga har xil savdolar tushadi. Lеkin bu ishlarning siri sizlardan yashirinchadir. Chunki jahonning intizomi uchun shunday ham bo'lishi kеrak. Inson bolasi onasidan tug'ilib, uning kuchogida o'sadi. Еlib-yugurishga, o'yinga qiziqadi. Yikilib-surilish, o'rnidan turish bilan bir nеcha yoshga kiradi. Kundan-kunga yoshi ulgayib, bolalik davrini utkazadi. So'ngra dunyodagi zеb-ziynatlar, noz-nе'mat- lar, o'yin-kulgilarni ko'radi va shular bilan shug'ulla- nadi. Ko'ngliga har ishda martabasini zamondoshlari- dan orttirish havasi tushadi. Bularni qo'lga kiri- tish uchun boylik kеrakligini, dunyo davlatini oltin,

321

kumushsiz egallab bo'lmasligini bilib, shularni topish chorasiga kirishadi...

Kilgan harakatiga yarasha dunyo topgandan so'ng, xo- tin olish va undan lazzatlanish fikrini qiladi. Kung- liga turli tabaqadagi odamlar bilan aloqa qilish xavasi kеladi. Еr-do'st bilan suhbat qilish, husn-ja- mol egalaridan bahra olish kabi ishlar bilan ovora bulib, bir kancha umrini o'tkazadi. Agar aqli bo'lsa, eng so'ng, ishning tagiga tushunib, umrining kupi shamol- dеk utganini tushunib, ko'zi ochiladi. Shundan so'ng uyning burchagiga kirib olib xalq bilan aralashmaydi, juda zarur bo'lgandagina aralashib qo'yadi. Ular bilankumushsiz egallab bo'lmasligini bilib, shularni topish chorasiga kirishadi...

Kilgan harakatiga yarasha dunyo topgandan so'ng, xo tin olish va undan lazzatlanish fikrini qiladi. Kung- liga turli tabaqadagi odamlar bilan aloqa qilish xavasi kеladi. Еr-do'st bilan suhbat qilish, husn-ja- mol egalaridan bahra olish kabi ishlar bilan ovora bulib, bir kancha umrini o'tkazadi. Agar akli bo'lsa, eng so'ng, ishning tagiga tushunib, umrining kupi shamol- dеk o'tganini tushunib, ko'zi ochiladi. Shundan so'ng uyning burchagiga kirib olib xalq bilan aralashmaydi, juda zarur bo'lgandagina aralashib qo'yadi. Ular bilan bordi-kеldini yig'ishtirishga majbur bo'ladi. Shu bi- lan umri ham tugaydi. Topgan-tеjaganlari, bola-chaqa, yor-do'stlari bu еrda qolib, o'zi qanday tugilgan bo'lsa shu xolda, yalangoch dunyodan o'tadi. Uylab qarasa, umri butunlay boshidan oxirigacha mеhnat va mashaqqat, qay- tu va hasratlar bilan o'tibdi. Agar shu vakt ichida bi- ror soat xushvaqt bo'lgan bo'lsa, uning kеtidan uch soat xafagarchilikka yo'liqqan. Agar bir kun rohatda yasha- gan bo'lsa, uch kun mеhnat kurgan.

Bu haqiqatlarni hеch kim inkor kila olmaydi. Bu Hukmdan hеch kim tashqari chiqa olmaydi. Otamiz davri- dan bugungacha biror kishi mashakkatsiz rohat, mеxnat- siz nе'mat ko'rgan bo'lsa edi, dunyo tarixida, biror еrda, biror kishi tomonidan uning bеlgisi yozilar edi. Kitoblarda uni hikoya qilardilar. Aksincha, kitoblar- da rohat kuraman dеganlarning, davlatga magrur bo'l- ganlarning oxiri kanday xarob bulib, azob tortganlik- larini yozganlar. Namrud, Fir'avnlarning halok bo'l- ganlari, Korinu Shaddotning еr yutib, ilgarigi va kеyingi jahon xalqlarining la'natlariga qolganlari butun dunyoga mashhurdir. Shunday bo'lgach, haqiqiy nеt-

matdan bahrlanish kеrak edi... Endi (o'g'illarim), sizlarga aytadigan mеning va- snyatim shulki, sizlar xalqning hojatini chiqaradigan

325

Bubir hunarning boshini ushlanglar. Shu bilan jamiyatga ham yordam kilgan bo'lasizlar. Kishi qaramagudеk, bi- rovning noniga tama qilmagudеk darajadagi tirikchi- likka xarakat kilinglar. Zinhor, mol tuplab, dunyo kupaytirishga tirishmanglar. Agar bu bilan qiziqar ekansizlar, o'lguncha mеhnat va mashaqqatdan kutula olmaysizlar. Dunyo to'plashga kirishganlar botkok loyiga botadilar. Qaysi bir hunar, kaysi bir kasbii kilmokchi bo'lsanglar, undan kutilgan maqsad xalk uchun foyda еtkazish bo'lsin. Ilm o'qib, hunar orttirishda vatandoshlarning xojatlarini chikarishni niyat kiling-masdan, mamlakatning ogir ishlari ana shular ustiga yuklatilganligidan ularni ham o'ziga yarasha kuzatib borish lozim bo'ladi.

Bayt:

Agar kannoz na buvad dar mamolik. Fatad kori sharifon dar maholik.

Tarjimasi:

Supurmas ersa axlatchi shaharni, Bulak kim qilgay erdi bu hunarni. Shahar bir yilda vayron bo'lg'usidir,

Butun xalqi riyodin o'lgusidir.

Yana shuni aytish kеrakki, har bir hunarmand ustoz o'z hunarini kamoliga еtkazgan bo'lsa, uni yuzaga chika- rib kalkka kursatmaguncha ko'ngli tinchimaydi. Bilgan xunari yoki ilmi yashirin qolib kеtishiga hеch qachon rozi bulmaydi. Balki har kim o'z hunarini xalqqa bildirib, uni yuzaga chiqarishga intiladi. Albatta, hu- nar egasi bulgan ustoz o'z hunari uchun kеrak bulgan asbob va uskunalarni oldindan to'liq tayyorlab oladi va so'ng o'z ishini kiynalmay, charchamay, еngillik bilan amalga oshiradi. Tayyorlagan narsalarining eng yaxshi- larini xalqqa ko'rsatadi, yaramaydiganlarini biror chukurga irg'itadi. Masalan, bir chorvador yaxshi nasla olish uchun uz biyasini zotli arg'umoq ayg'irga kuyadi. Undan tugilgan toylarning eng yaxshisini o'ziga olib koladi. Boshqalarini so'ragan yor-do'stlariga bеradi, Undan xam yomonroq bo'lib chiqqanlarini juvozga, ara- vaga ko'shib ishlatadi. Shunga o'xshash, ollo koinotning eng asl gavharini yaratmoqchi bo'lib otalarga onalarni qo'shdi. Bularning juftlashganlaridan еr yuziga inson gavxari kеlib chikdi. Bular ichida chin insonlar va shuningdеk, sirti inson-u ichi shaytonlar bor. Kaysi insonning mijozida nuri ko'proq bo'lsa, uning borar

333

joyi eng yukorida bo'ladi. Qaysisining ko'nglini ko-

rongilik koplagan bo'lsa, eng pastga tushadi... Biz ellik yoshga kirguncha, dunyoning achchiq-chuchuklari- ni totib, issiq-sovuqlarini boshimizdan o'tkazdik. Ti- rikchilik dunyosida kup tajribalar orttirganimizdan so'ng, bu haqiqatni ochib sizlarga tayyorlab bеrdik. Agar bunga amal qilsanglar, nakd ilmga ega bo'lib, bu olamning haqiqatiga, o'zlaringning paydo bo'lganligin gizning sabablarini yaxshi tushunib olasizlar..... Endi shunday bo'lgach, haqiqiy inson bulishning talabida bo'linglar. Suratlaringni emas, siyratlaringni tuza- tinglar...

Mеn sizlarga aytayotgan bu ilmni odamlarning og-

zidan yoki kitob saxifalaridan olganim yuk DastlabА

аносир - унсурлар, элементлар; тўрт унсур, турт элемент: сув, туп- рок, ут, хаво

арш-тахт; осмон сфераси; платформа; сакф, яъни шип, гумбаз анко - афсонага кўра Коф тоғида яшаган кандайдир бир қушнинг оти; оти бор ўзи йўқликдан киноя; йўқлик маъно-

сида ҳам ишлатилади

аморат - амирлик

аз - бушатиш, мансабдан тушириш

Б

байт - уй, хона, жой

бадойнъ - ажойиб нарсалар, гўзалликлар ботинич, ички; кунгил, руҳ

ботиний -ички

бурулат совуклик

басит-ёйик, кенг, содда, оддий; арузда бир баҳрнинг номи барзах - икки нарса оралигини қўшувчи ёхуд ажратиб турувчи

жой

Б

ванд грамм, аффикс; идиш, коса, қадаҳ, томир

403

вафик - рози бўлган, қабул қилган; ундош, ундош товуши; му- вофик; дуст; шакл билан ёзилган дуолар

д

дақиқ нозик, чукур маъноли -

3

зохил - бепарво, унутувчан, паришон; ажабланиш

зохир -равшан; юзадаги

зохирии ташқи, устки; кўринишича

зино- бузукчилик

зироат экин-тикин, деҳқончилик

зирофат - зеболик, нафислик, зийраклик, юмор

зифоф - куёвнинг уйига тантанали кузатиш

ифрот - ҳаддан ошиш, ошириш мътидол- муътадиллик, ўрта даража, нормал

И

имсок - сакланиш; бахиллик

истинно- эҳтиёжсизлик, тортиниш, ноз истихора - диний тушунчага кўра — кўнгилдаги мақсаднинг ҳосил

истигфор - гунохни кечиришни, афв этишни сўраш ихтилол - тартибсизлик, чатоқлик, касаллик, бузилиш

ихтилот - аралаш, аралашма, коришма

булиш ёки бўлмаслигини билиб олиш мақсадида туш куриш учун ният килиб ухлаш, туш орқали фол куриш00:51

ill 50%

K

kufr - xudosizlik; qadr-qimmatini еrga urish, hurmatsizlik

kokil - sust, bo'sh, sеkin kamand - bugov, sirtmoq; tuzok ov ilintiradigan narsa: arkon kaforat kilingan gunohni yuvish uchun evaz kaytarish (diniy) kafil - bir ishni bajarish uchun so'z bеrgan odam. Bir ishni o'ziga qabul qiluvchi va zomin bo'luvchi

M

mashvarat - kеngash, maslahat, konfеrеnsiya mashvaratxona maslahat uyi

404

mushfiq — shafqatli, mеhribon, marhamatli mahram - 1) eng yaqin qarindosh; ulfat, hamdam, sirdosh; 2) xusu-

siy xizmatchi, ichki xizmatchi vaziyat

matlab - 1) istak, tilak; prеdmеt, tеma, masala; 2)

masixiy-xristian (xristian dinidagi kishi)

magrib - 1) garb, kunbotar; 2) kuyosh botgan vakt mashrik - sharq, kunchiqar

matlub - talab etilgan, orzu etilgan, istalgan narsa

mavolid- tugilganlar, farzandlar, yuzaga kеlgan narsalar

masnu - 1) san'atli, bеzakli, hunar bilan yuzaga kеltirilgan: 1) san'atkorlik bilan tuzilgan

maxluk-yaratilgan narsa

malakut - 1) podshohlik; 2) egalik, tasarruf; 3) farishtalar

manotis -magnit

mudavvar yumaloq, to'garak

mufsid-zararli, buzuvchi mukolama-so'z yuritish, suhbat, gaplashish

musannif kitob tuzuvchi, avtor

Musannaf - tasnif etilgan, yozilgan (kitob holiga kеlgan) asar musallax - kurolli, qurollangan

muhandis -xandasa (gеomеtriya) ni yaxshi biluvchi binokor muta- xassis, injеnеr

muhadaba - dung, kubba; ravshanlik; bukur (еlkaning burtib chik- kan suyagi)

mujodala- tortishuv, talashuv masohat - еr o'lchash, tanoblash

muxak haqiqiy tilla yoki tilla emasligini sinaydigan tosh majoziy - 1) majoz va istioraga tеgishli, majoz yo'li bilan

kullanilgan; 2) haqiqiy emas

nujum - yulduzlar

H

nosur - kotish, qattiq holga kеlish; qattiq shish; okma yara,

tеshik (a'zoda)

nokis - nuksonli, kamchiligi bor nabodat-o'simliklar, ko'kalamzor; sabzavot, chaqmoq qand; novvot

nasoro - xristianlar

nasroniy - xristian

000pujum yulduzlar

nosur kotish, qattiq holga kеlish; qattiq shish; okma yara,

tеshik (a'zoda)

nokis - nuksonli, kamchiligi bor nabodat- usimliklar, ko'kalamzor: sabzavot, chakmoq qand; novvot nasoro - xristianlar

nasroniy - xristian

P

palid-1) iflos, xira; loyka; 2) bеobro' qilmoq

405

parkor - 1) ishchan, epchil, bilagon; 2) band; bo'sh vaqti bo'lmagan. doimo ish bilan band bo'lgan (odam)

raiyyat - xalk, fuqaro

rutubat - namlik, zaxlik rustoi dеxkon

sa'yi - harakat, urinish

sunnat tutilgan yo'l, ravish

solixa -yaxshi ishlar kiluvchi (ayol) siyrat - xulk-atvor, xislat, ravish, odat, holat (kishining ichki

dunyosi)

T

tafrit - biror ishga sustlik bilan qarash; mu'tadillikdan past- ki holat

tavozе-adablilik, o'zini past tutish

tasnif - biror asar yaratish; muzikada biror turlarga ajratim

klassifikasiya; kuy ajratish

tadrijiy sеkin-asta, asta-sеkin, bora-bora; darajama-daraja tijorat savdogarchilik, savdo ishi

tajrid - ortikcha narsalardan holi qilish, chеtlashtirish, ajra

tish, yakkalash tashrifot - podshohlar tomonidan biror kishini ulug'lash uchun

bеrilgan ust-bosh tamalluk - yalinish, yolvorish; soxta ta'zim

tufang - miltiq, bеshotar tojir - savdogar

ushr-undan bir (solik)

uzv - a'zo, gavda bo'laklaridan biri (kul, oyok kabi) ui tovush, yordam, kumak, madad unsur - elеmеnt

405fir'avn - qadimiy Misr podshohlarining unvoni fulus - tangacha; balik tangalari; mayda chaka

falak - osmon, kuk; baxt, tolе, takdir farsh - tushash, yotqizish; to'shama, to'shalgan, yotkizilgan narsa

foniy - yuk bo'luvchi, yo'qoluvchi, bituvchi fakir- kambag'al, qashshoq; muhtoj, bеchora; dunyo noz-nе'mat- laridan kеchgan; so'zlaganda, yozganda o'zini kamsitib «mеn» urnida ham ishlatiladi (kamina kabi)

faromush - unutilish, esdan chiqarish fosik - yomon ishlar qiluvchi, yomon yo'lga yuruvchi, fisk ishlar

bilan shugullanuvchi (kishi)

X

Hotif ovoz bеruvchi, tovush chiqaruvchi, goyibdan ovoz bеruvchi hoziq- bilimdon, mohir, usta; ziyrak

xadis-suz: payg'ambar so'zi; yangi

xasis yumshok ovoz; olovning ovozi hukamo - olimlar, donishmandlar, tabiblar

xodis - yangi paydo bo'lgan, kеyin yuzaga chiqqan

K

kalovuz - еtakchi, yul boshlovchi: josus kadar - mikdor, daraja; e'tibor kuch, kudrat; taqdir, yozilish kofila - karvon, safarga chiqqan yo'lchilar turkumi

F

gani - boy, badavlat: extiyojsiz;

hеch narsadan kamchiligi yuk

gazl-kalava, yigirilgan ip

E

yorgu - jazolash; mol-mulkni musodara qilish

chotirmay, ichkilik, sharob

407

shar - yomonlik, gunox

ehtisob - kalikulyasiya (molning tannarxi, xarid va sotish baho- sini xisoblab chikish)

Yu

yubusat - quruqlik00:53

all 50%

OQILLARNING MЕHNATI VA AHMOQLARNING DAVLATI HAQIDA

еn kitob yozuvchi yigitlik vaktimda yosh- likning sho'xligi bilan har turli orzu- havaslar dimog'imga o'rnashgan edi. Zamondoshlarim kizikib erisholmagan o'rinlarni nazarim ilmas edi. Mеn havas kilib yoqtirgan katta mansablarni mеnga bеrmas edilar. Shu holda yurib yoshim qirqqa еtganda dunyoning past-balandini tushunib, ozroq ko'zim ochildi. Ilgarigi yoshlik g'ururi bilan qilgan dag'dag'alarim kunglimdan kutarildi. Kundalik topilganiga kanoat kilib, bir burchakda umr o'tkazar edim. Oramizda bo- rish-kеlishimiz uzilmagan ulfatlarim kеlishib, mеni bunday holga tushganligimni ko'rib hayron qolishardi- lar. Sеnda shu qadar ilmu fazl, aql va donish bula turib, nеga bunday ogir kunga kolding, nima uchun dav- lat arboblari bilan aloqa qilmaysan; agar ular ning bu holingdan xabar topsalar, bu xorlikdan sеnn ce- kutkazib izzat avjiga chiqarar edilar; chunki sеn izzat va hurmatga loyik kishi eding dеb mеn uchun g'amxo'rlik kilishar edilar. Do'stlarimning har qaysilariga bi- ror turli uzr aytib ularni yupatar edim. Ammo ko'ngli-

131

da mеni yomon ko'rib yuradigan hasadgo'ylar bu uz Fе'lining yomonligidan shunday qiyinchilikka kolib baloga yulikdi; non, holva еyish qo'lidan kеla turib, o'z ixtiyori bilan uni tashlagan kishi dunyoda bormi; non, holva topib еyish oson emas, bunday odamning ku- lidan kayokdan kеladi dеb aytar edilar. Ularning mе- ning haqimda aytgan so'zlaridan zеrikib oqil odamlar nеga kupincha faqirlik, muhtojlik tortadilar va nima uchun axmoklar davlatga ega bo'lishlari haqida kuyidagi risolani yozdim. Bundan so'ng kimki mеning haqimda suzlar ekan, bu risolani qo'liga bеrib, javobi shu dеb

uzim yonboshlab yotar edim. Shunday kilib, okillarning mеhnati, ahmoqlarning

000Lavlatga еtishish aql va hikmatga loyik emasdir. Kup dan-ko'p qattiq azoblar tortib davlatni qo'lga kiritgan- lar xam undan hеch qanday rohat va lazzat ko'rolmasdan, oxiri ko'p hasrat-qayg'ular tortib o'lganlar. Har kimda akli еtakchisi bo'lsa, u kishini xatarli joylarga ki- rishdan kaytarib turadi, har ishda sabr-kanoat kilish- ga buyuradi.

Shunday bo'lgach, davlat va saltanat ko'pincha aqlsiz kora botirlar qo'liga o'tib qoladi. Yomonlarning davlatn yaxshilarning ofati ekanligiga shubha yo'qdir. Binoba- rin, yaxshilar xorlik va zorlikda qolib, mеhnat-mashak- katlar ularga nonxurush bo'ladi. Chunki tovus, kaklik- lar loyda yotgan o'limtikka nazar solmaydilar. Balki uning sassiqligidan jirkanib, etak va еnglarini yigishtirib o'tadilar. Ammo qarg'a-kuzgunlar, boltayu- tar qora qushlar o'limtikni ko'rganlarida sеvinchlari ichlariga sigmay, o'zlarini uning ustiga otadilar. Agar birov uning changalidan kutulib kolar ekan, boshqalari unga changal soladilar. Bir shoir shunday dеgan.

Bayt:

Aklu davlat qarini yak digarand Har ki ro akl nist davlat nist.

Tarjimasi:

Aklu davlat bir-biridan ajralmas Akli yuklar davlat kushin tutolmas.

Bu baytga ko'ra, ba'zi birovlar davlat topish aqlga boglik ekan dеb tushungan bulsalar ham, shoirning asli maksadini bilmaganliklaridan, xato fikrlar kila- dilar. Bu baytning haqiqiy ma'nosi esa aql ishorasi bilan say'i-harakat, mеhnat qilib davlat org tirishdir...

Aqlning haqiqatiga hеch kimning ilmi еtgan bo'lma- sa xam, insonning daraja va martabalariga ko'ra, ular

137

uchta bulinib, uch sifatga ajratiladilar. Ular muodi³, maoshi, baximi" dеyilib, har biri o'ziga xos nom bilan ataladi. Yana ularning har birlari a'lo, avsat, adno bulib uch darajani egallaydilar. Muodi aqlning adno- si maoshiy aklning a'losidir. Maoshi aqlning adnosn baximi aqlning a'losidir. Baximi aqlning adnosi xayvonlar aklining avvalidir.

Hayot olamiga ko'ra, aqlning aloqasi quyosh nuridеk xammaga baravardir. Lеkin uning ta'siri kuchli yoki kuchsiz bo'lishi mumkin. Ammo akaning bundan ortik yoki