Узбек драматургиясида


Download 0.55 Mb.
bet11/16
Sana11.05.2023
Hajmi0.55 Mb.
#1451772
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16
Bog'liq
5594-1999

Бизнингча, коллизия асар иштирокчилариШiнг ички туйFулари уртасидаги, яъни у узи маьцуллаган ёки маък,улламаган, фацат узигагина маълум булrан туйrулар курашидир. Коллизия ички туйrулар кураши деб бах,оланаётган бир вак,тда, юк,ор щаги манба,п,а яна 1\)'Йидаги фикрлар келтирилади.
"Масалан, Шекспирнинг трагедиясида траrnк коллизия устун булса, Х:амза, Комил Яшин драмаларида драматик коллизия, А.К,ах,х.ор х,икояларида эса комик комизия етакчилик кдлади."2
Коллизия - х.ис туйrулар уртасидаги кураш булса, комик колли­ зияни, яъни кулгили кураш маъносини кдндай тушуниш мумкин. Бизнингча, комик-сатирик коллизия мавжуд деб к.араш, уринли. Де­ мак, коллизия характерлар, шароитлар, х,олатлар уртасидаги кураш эмас, балки баш к,ах,рамон, асар иштирокчиларининг ички туйrула­ ри уртасидаги курашдир. Лирикада коллизион конфликт биринчи плюща туради. Коллизион конфликт шоирнинг х,ис-туйrулари урта­ сида кураш тарзида намоён булади. Бу уринда х.еч к.андай к.арама­ к,арши характерлар уртасидаги кураш х,ак,ида суз булиши мумкин эмас. Демак, коллизия соф х,олатдаги х.ис-туйrулар уртасидаги ку­ рашдир.





1 Хотамов Н., Саримсок.ов Б. Адабиётшунослик терминларининг русча­ узбекча изох,ли лутати. -Т.,1983. 157-бет.
2 Уша ерда.
Узбек адабиётида коллизион конфликтдан фойдаланиш мунак,­ кдцларимиз таъкидлаб утганидек, асосан эпос 1, романларда2 булганидек драм:атургияда х,ам ундан самарали фойдаланиJЩи.
Чунки давр шу нарсани талаб к,илди. Драматургияда х,ам бошк,а жанрлар каби к,ах,рамонларнинг ички дунёларига кириб бориш ку­ чайди. Инсон рух,ий оламини кашф этиш биринчи планга чикдб ол­ ди. Онг ок,имининг узбек адабиётига кириб келиши тезлашди. Ай­ нан шу нарса драматургия жанрида х.ам кузатилди. Драмад.а колли­ зион конфликтни тасвирлаш анча мураккаб х,одисадир. Вак,т, урин, шароит бирлигига асосаланган, имкониятлари чекланган бу турда
бош к,ах,рамон, к,атнашувчилар рух,иятида кечаётган уй- хаёлларнинг
берилиши анча мураккаб масаладир. Бош к,ах,рамон рух,иятидан ке­ чаётган айк,аш -уйкдш, уй - хаёмарни драма сюжетида бериш кес­ кин узгарипшар х,осил к;илади, асар драматизмни оширади. Колли­
зион конфликт куп х,олларда асосан ассоциатив сюжет ёрдамида амалга оширилади.
"Ассоциация - тасаввурларнинr бир-бирига боrланиши, бир та­ саввурнинг иккинчи тасаввурни туrдириши".3
Ассоциатив сюжетда вок,еа-х,одисалар к;ах,рамоннинг кечинмала­ ри орк,а.,'lи берилиб, онr ок;ими куринишида намоён булади. Узбек адабиётида 80-90- йшmар насрчилигида ва драматургиясида бу сю­ жет кенг тарк.ала бошлади. Айнан ассоциатив сюжет воситасида, ав­ вал таъкидлаб утилганидек, онг о:к,ими кириб келди.



1 Рах,имжонов Н. Узбек совет адабиётида поэма. -Т., 1980. 62-бет.
2 Рах,имов А. Роман жанри поэтикаси. Филология фанлари доктори ммий даражаси олиш учун ёзилган автореферат. 1994. 8-бет. Кейинrn кучирмалар шу манбадан олинади.
3 Рах,имов А. Уша манба, 207-бет.
"Онг ок;ими х,озирда юз бериб турган жараён х,амда хотирадан ташк;ари хаёл, орзу, фантазия-фараз сингари онгга пеки алок,адор булса, барчасини уз ичига олиши мумкин" .
"Онг ок,ими"нинг бадиий асар сюжетидаги узига хослиги ва ах,ам:ияти х,цида адабиётшунос Азим Рах,им шундай фикр билдира­ ди.
"Аслида бу эса сюжетнинг йук;олиши эмас, инсон рух,иятини тадк.ик. этишнинг ч лашуви, психологик тах,лил, лиризмнинг ку­ чайиши сабабли адабиётимизнинг интелектуаллашганлиrn, реализм­ нинг чукурлашаётганлиrn ок.ибатидир". 2
У.Умарбеков узбек драматургиясида биринчи булиб ассоциатив
сюжетrа к:ул урди. "Шошма, куёш!" драмасида эса бу сюжетдан мах,орат билан фойдаланди. Натижада, онг о:кдмининг узига хос куринишини ушбу асарда к,уллади, коллизион конфликт вужудга келишига шароит ва асос яратди. Кузатишлардан шу нарса маълум булдики, коллизон конфликтдан фойдаланишнинг к,атор узига хос шартлари мавжудцир. Биринчидан, коллизион конфликт вужудга ке­ лиши учун мураккаб вазият яратилиши, иккинчидан, бу конфликтда иштирок этувчи образлар характери мустак,ил, курашчан) тобланrан, яъни метин продали булиши, учинчидан, у психологик вазиятга ки­ ришиши, яъни узининг тан:х,олигини х,ис к,илиши} уй-хаёлларга бе­ рилиши зарур. Шундагина асар сюжетида коллизион конфликт юз бериши учун имконият ва шароит яратилади.
"Шошма, к,уёш!" драмасининг бош к.ах,рамони юк,оридаrи та­ лабларнинг барчасига жавоб бера олади. Бош к,ах,рамон х,аётида булиб утган вок,еалар ассоциатив сюжет воситасида, онг ок.имидан





1 Жураев Т. Онr ок,ими ва тасвирийлик. -Т.: Фан, 1994. 4-бет.
2 Уша манба, 109-бет.
фойдаланиш натижасида хаёлан, :к;айтадан тикланади. Асар к,ах,рамонининг ички дунёсига як,инлашиш кучаяди, зеро одам яхши кунида х,ам, ёмон кунида х,ам хотираrа суянади: баъзан ранжийди, баъзан хурсанд булади. Истаймизми, йу и, утмишимизга, келажа гимизга албатта хаёлан бир неча маротаба мурожаат этамиз. Сано­ бар Камолова образининг айнан шу х.олатда берилиши, бу образ­ нинг х,аётий тасвирлашга сабаб буJЩи.
Санобар Камолова х,аётининг айнан шу тарзда берилиши ту­ файли реализм кучайди. Унинг х,аёти коШiизион конфликт, ассоциа­ тив сюжет, онг окдми куринишида берилганлиru учун х,ам х,аёт х,ак,ик,атига як,инлашди. Санобарнинг бошига тушган х,аётнинr к,алтис синовлари унинг рух,ий дунёсини жунбушга келтирди. Хали х,аётнинr аччик.-чучугини татимаган, не-не умидлар билан турмушrа чик,к,ан ёшгина келинчак аламли кунларни, дах,шатли вок,еаларни, мех,рсиз, к,урк,ок, кишиларнинг Fаразли муносабатларини бошидан кечирди. Хаётнинг дастлабки к.алтис синовлариёк; уни иродали, уйчан, тиришк.оl\, принципли аёл булишга мажбур к,илди.
Асарда 60, 40, 20 ёшидаги Санобар бош к,ах,рамон сифатида иштирок этади. 60 ёшдаги Санобар 40, 20 ёшидаrn Санобар билан учрашади. Муаплиф сах,нага 40 ёшдаги Санобарни олиб чик.ади, уларни бир-бири билан су.х,батлаштира,ци.
"60 ёшдаги Санобар. I\аёк,к;а шошиляпсан?

40 ёшдаги Санобар.
60 ёшдаm Санобар.
40 ёшдаги Санобар.
60 ёшдаги Санобар.
Районга Танимадингми?
Йук., танишдек куриняпсизу, лекин...
Х:а, энди ёш эмасман. Олтмишга бордим. Юзларимни ажин босди.
Сенинг х,ам мазанг кетибди.

Илгарига Санобар эмассан".1
Муаллиф 40 ёшли Санобарни таништиришда х,ам> уни сах,нага олиб чикдшда х,ам 60 ёшдаrи Санобарнинг узидан фойдаланади. Улар бир-бирларини савол-жавоб асос ща фош этадилар. "Сах,нада руй бераётган вок,еаларнинг асосий кдсми Санобарнинг хотиралари
тарзида берилади. К.ахрамон харакrерини бундай .кенг куламда курсатиш купрок, романларига хос булгани х,о.тща ёзувчи У. Умар­ беков тасвирдаги бу усуШiарни жуда мах,орат билан фойдаланганли­ гини х.ам алох,ида к,айд этмай булмайди"2
Бу янгиликни тутри англасГ адабиётшунос олима Н. Одилова узининг номзоДJiик диссертациясида шундай дейди: «Бу усул жах,он адабиёти учун анъанавий булса х.ам узбек драматурrиясида янгилик эди».3 Х:ак,ик,атан х,ам бу куриниш узбек драматурrиясида янги усул эди. Чунки турли ёпщаги баш к,ах,рамон образининг юк.оридаrn тартибда уринли берилиши характерлидир.
Юк,оридаги фикрга к,ушилган х,олда, драматургнинг бу усулини биринчи булиб ассоциатив сюжет ёрдамида онг о:к:имидан уринли фойдаrrанишнинг натижаси деб бахолаб мумкин булди. Бу х;ам му­ аллифнинг навбатдаги янги усулидир.
Шундан сунг Санобар 40 ёшида булиб утган вок,еалар бирин­ кетин х,икоя к,илина,ци. Унинr уFлидан ажраши, Фотимага ухшаган душманларининг аччи:к:, маъломатли гаплари, эрининг номардлиrn, набираем Илх,омдан шум хабарнинг келиши - барчаси бош к,ах,рамонни omp, аянчли ах,волrа к,уяди. Санобар узининг танх,олигини х.ис -к,илади. Кутилмаrан фожиаларнинг руй бериши, драматик конфликтнинг коллизион куринишини талаб этади. Кол­ лизон конфликтнинг руй беришига шароит яратилади. Санобар учун х.еч к,андай илинж, чора к.олмади, узи билан узи курашиб,
:к:ийинчиликларни енгиб, куз ёшини ичига ютиб яшашдан бошк,а



1 Умарбеков У. Сайланма. 111 жилд. -Т., 1985. 145-бет. Кейинги кучирмалар шу манбадан олинади.
2 Мирвалиев С. Истеъдоднинг куш к.аноти. -Т., 1993, 74-бет.
3 Одилова Н. У. Умарбеков драматургиясида маънавий-ахло:к,ий муаммолар. Филолол. Фанлари ном)оди диссертацияси. - Т., 1997, 39-6.

илож к,олмайди. Ички туйrулар уртасида кескин кураш бошланади. Ассоциатив сюжет ёрдамида бош к,ах,рамон узининг энг мудх,иш кунларини эслайди. Илх,омнинг х,алок булганлиги х,ак,идаги шум ха­ барнинг келиши, унинг энг к,ора кунларини эсига солади, ярасини янгилайди.


Санобар бошига мусибат тушrанда, яна хунхор душмани Фоти­ мани, номард эри Мак.судии эслаб, дардини янrилайди. Улар хаёлан курашади. Фотиманинг молnарастлиги, узгалар мусибатидан хурсанд булиши, эри Мак;суднинг к,илмишлари бош к,ах,рамоннинr нафрати­ ни к_узийди. Айнан шу уринда баш к;ах,рамон ички дунёсида колли­ зион конфликт юз беради. У Мак.суд ва Фатима билан хаёлан ку­ рашади, кескин драматик ситуациялар яратилади.
<<Фатима ва Санобар уртасида булиб утган 1\)'Йидаги диалогда бу муносабат янада як.к,ол куринади.
"Фатима: Барибир сени ёмон кураман. Менга кдра. Яхшилаб к,ара. Мен сендан икки ёш кичикман. Аммо сендан эрта :к;аридим. Сен к,аритдинг. Энди курасан. Бир кечада менга етиб оласан. Ана сочларинrга ок, тушибди. Эртага :к;ордек булади. Ха, Fам сени куритади. К,улингга менга ухшаб х;асса беради. Ана ушанда сени яна бир курrани келаман. Кейин улсам майли..
Санобар: Йук.ол, уFлинг х,урмати сени аяб келrандим. Бекар к.илган :эканман. Иккинчи бу уйга :к;адам босма.
Сочим ок,ариши мумкин, х,асса х,ам тутарман, лекин сенчалик адо булмайман. Хали куп яшайман, сенга ухшаганлар билан курашиш учун яшайман."1
Диаr.юглардан Фотиманинг х,ам, Санобарнинг х,ам мак,садларини, фазилатларини, дунёк,араuшарини як:к,ол сезиш мумкин. Фотиманинг нуткдда унинг беюзлиги, узгалар кулфатидан кувониши, бех,ад худ



1 Умарбеков У. Сайланма. 111 том; 161-162-бет.
бинлигини куринса, Санобарнинг нутк.ида эса матонатлилиги, ваз­ минлиrn: ифодаланади. Бундан ташк,ари, келтирилган диалогдан Фо­ тиманинг "Ха, Fам сени куритади. К,улингга менга ухшаб х,асса бе­ ради. Ана ушанда сени яна бир кургани келаман..." деган ута кино­ яли, такаббурона гаплари Санобарни изтиробга солиши табиий. Муаллиф айнан шу уринда образ характерини курсатиб берувчи таъсирли гапларни топиб айта олган. Шунингдек, Санобар узининг ornp кунида душманларини уйлаши, улар х,ак,идаги уй-фикрларини бир карра хаёлидан утказиши табиий эди. Драма.да айнан шу х,аётий х,ак,ик,ат х,исобга олинади. Конфликтни мураккаблаштириш, кучай­ тириш мак.садида драмада Фатима образи бир неча марта гавдалан­ тирилади. Набирасининг х,алок булганлиmни эшитиб, бутун изтиро­ бини ичиrа яшириб, узини кдерга куйишни билмай, к,ак,шаб турrан Санобарнинг хаёлида яна Фатима гавдаланади.
''Санобар: Ха, неварам х,алок булди...
Фотима: Яхши йиrит эди. Жойи жаннатдан булсин. Ёш эди х,али, уйланиб бола-чак,али булиши мумкин эди.
Ким билсин, эвара курармидинг Х,ЗJIИ. Энди х,еч киминг йук.. Бир пайтлар rуркираган, бутун Бекободни ларзага солгав уста Камолнинг зоти куриб битди.
Санобар: Шуни айтгани келдингми?
Фатима: Ха. Эримни отанг уз к,ули билан отиб улдиргандан бе­ ри худодан тилагим шу эди. Них,оят ниятимга етдим"1
Фотиманинг бу гаплари, гарчи Санобарнинг хаёлидан утган булса х,ам, них,оятда у учун оrир эди. Унинг к,албини кемирган бу сузлар коллизион конфликтнинг янада кескин булишини таъмин-



1 Умарбеков У. Сайланма. III тot-.f; 160-161-бет.
лайди. Натижада, драматизм янада кучаяди. Санобарнинг алами, изтироби, куз ёши, утинчи, к,айrуси фа:к,атгина унинг узига маълум, узигагина йу.rщош. Муаллиф коллизон конфликтнинг руй бериши учун етарли шарои1' ярата олади. Санобарнинг характер мантиFи х.ам унинг тутган и~ у~лига мое тушади.
Муаллиф коллизион конфликтдан фойдаланганда к.уйидагиларни х.исобга олиш зарур: биринчидан, ижобий к.ах,рамон чорасиз
:к;олиши, кдйин шароитга тушиши, иккинчидан, уни уйлантираётган жумбок,, кдйнаётган муаммо маънавий дунёсига мое тушиши, уйланишига арзиши керак. Шулар бажарилгандаmна, коллизион конфликт амалга ошиши, ижобий к.ах,рамон унда изчил, фаол иш­ тирок этиши мумкин. Коллизион конфликт асар конфликтининг ривожланишига ёрдам беришдан ташк,ари, унинг драматизмини ку­ чайтиришга асос булади.
Санобар бошига тушrан кулфатлар уйланишиг изтироб чеки­
шига, к,айrуришига арзийди. У коллизион конфликтнинг юк,орида таъкидлаб утилган барча талабларига жавоб беради. Санобар колли­ зион конфликтдан сунг куч олиб, иродасини тоблаб яшаш учун ку­ рашади. Унинг бошига тушган фожиалар х.ак.ик.ий ирода, сабот, чи­ дам, сабр талаб к;илади.
Санобар эндигина турмуш 1')'рган ёшгина келинчак эди. Эри Мак,суд шуролар х,укуматининг ташвик.отчиларидан, х,имоячиларидан
бири ::эди. У олиб бораётган ишларидан rазабланrан босмачилар уч олиш ниятида, изига тушдилар. Уларни уз уйига бостириб кириб
келаётганини сезиб к,олган Мак;суд курпа тахмонларининг орк;асиrа яшириниб олади. Мак.судии тополмаган босмачилар узларининг rараз ниятларини амалга ошириб, Санобарнинг номусини топтаб чик;иб кетадилар. Санобарнинг ялиниши, ёрдам сураб бак,ириши
наф бермайди. К,урк.ок., номард Мак.суд эса курпа тахмонининг орк,асида юрагини х,овучлаб, бик,сиб утираверади.
Санобарнинг дунё-дунёси к,оронrилашиб, эрига булган х,урмат, ишонч шу уринда нафрат, rазабга айланади. Унинг умрига татийди­ ган коллизион конфликтнинг дастлабки боскдчи айнан шу жойдан бошланади. Хеч кимга айтиб булмайдиган, инсаннинг ичини кеми ,._ радиган давасиз дард - драма бош :к;ах,рамони шуурида коллизион конфликт юзага чик,ишига асос булади.
Коллизион конфликтни янада кучайтириш учун муаллиф наби­ раем Илх,омнинг фронтда х,алок булиши вок,еасини асар сюжетига олиб киради. Ёлrиз набирасидан ажраб к,олиш бош к,ах,рамоннинг рух,иятида кескин коллизион конфликтни келтириб чик.аради. Зид­ диятлар куршовида к,олган Санобарнинг олдига номард, к.урк.ок. эри Мак.суд кириб келиб, ундан кечиришини сурайди. Шундай omp ва­ зиятда баш кдх.рамонга як.ин х,амдард, мех.рибон инсон жуда-жуда зарур эди. Санобар Мак.суднинг ниятини тушуниб, рад этади. Унинг тутган бу йули к,ах,рамон нак.адар продали инсон эканлигини исбот­ лайди. Ю:к,оридагилардан хулоса к,илиб шуни айтиши мумкинки, Санобар характер мантиrn ко11пизион конфликтнинr бош к,ах,рамон образи о.rщига :к,уйган талабларига тулик, жавоб бера олади.
Коллизион конфликтнинг иккинчи шарти бош :к;ах,рамоннинг хаёл суриши ко;тизия жараёнида чузилиб кетмаслигидадир. Сана­ бар турли хаёлларга берилганда, унинг хаёлидан утаётган вок,еалар бирин-кетин сах,нада гавдалантирилади. Мак.суд, Фотималар айнан шундай хусусиятларни узида мужассамлаштирган образлардир. Х:ак,ик,ий коллизион конфликт, бир бутун тарзда бош к,ах,рамон рух,ии оламида кечади.
Коллизион конфликтнинг навбатдаги талаби баш кдх.рамонни уйлантирган, изтиробга солган муаммо унинг уйланишига, ички-
туйrуларга берилищига арзиши щарт. Санобар бошига тушган мусибатлар, уни уйланишига, афсусланишига арзийди. У узи танх,олигини, ёлrизлиmни х,ис к,и1щи. Чунки унинг бошига тушган х,аётий мусибатларни осонликча енгиш мумкин эмас эди.
Ёши бир epra бориб к,олган, катта бир хужаликнинг раисаси, уз эрининг номардлигини, к,ур:К.Оl\ЛИГИНИ кимга айтиши мумкин? Калбининг: кемираётган дард-сирни айтиш Санобар Камолова учун жуда оFир. Айнан шу каби сабаблар бу абразии х,ар томонлама му­ каммагr характер даражасига кутарилишига ёрдам берди. Санобар яшаган мух,итда узини энг кучли, иродали эканлиrnни х,ис к,илди.
Дардини айтай деса, муносиб сирдош йук., айтмай деса, булиб утган
нохуш вок:еалар ичини кемиради. У фа.к:;ат узи билан узи сирла­ шишга мажбур. Айнан шу уринда коллизион конфликт учун асос ва шароит яратилди.
Шунингдек, коЛJiизион конфликтнинг шартлар:идан яна бири танланган конфликтнинг мураккаб булишлигидир. К.ачонки мурак­ каб конфликтлар танлаб олингандагина, коллизион конфликт юз беради. Бу х,ак,ида адабиётшунос М.Кушжонов шундай фикр би;щи­ ради:
"Конфликт шундай мураккаб булсинки, натижасида китоб­ хон к,ах,рамон урнига узини к,уйиб курганда, нима кдлишини бил­ май к.олеин"1
"Шошма, куёш!" драмасининг муваффак,ияти шундаки, муал­ лиф бош к,ах,рамон Санобар Камоловани к,ийин ах,волга солиб к.уйишдан чучимади. Илх,омдан шум хабар келиб турганда, у узининг иродасини к;улга олиб, кдшлок:даги икки ёшнинr туйига боради. Санобар бошиrа мусибат тушиб туришига к,арамай, уларни аяб, булган вок.еани сир тутади. Ундаги юксак инсоний туйrу энг



1 Кушжонов М. Сайланма. 11 том, -Т., 1983, 205-бет.
к,ийин шароитда х,ам, фак,ат узини эмас, узгаларни уйлаб иш тутишини курсатади. Илх,омдан келrан хабарни атрофидагиларга сездириб к;уйганда, ихки ёшнинr туйи кунrшщагидек утмас эди. Чунки Санобарнинг к,ишлок, ах,ли олдидаги х,урмати, обруси баланд эди. Упинг бошига тушган кулфат софдил к.ишло:к, кишиларининг кайrуси айланарди.
КоJmизион конфликтни пухталиrnни, кескинлиrnни белгиловчи омиллардан яна бири унинг тадрижийлигини таъминлапщир. Конф­ ликт динамиклиги асар сюжетидаги мавжуд конфликтларни усиб, ривожланиб боришидир. Хуш, коллизион конфликтда бу динамик­ лик-усувчанлик к;айх,олатда руй беради? Коллизия табиатидан келиб чик,иб, бош к,ах,рамон ёки асар иштирокчиларининr рух,ий оламида­ ги конфликт ривожи - - динамиклигини амалга оширади. Насрий асарда муаллиф маълум маънода динамикликка х.исса к,ушиши мум­ кин, аммо драмада бунга сира илож йук;. Конфликт динамиклигини фак,ат драма иштирокчилари таъминлайди. Бу эса конфликт дина­ мик..'Iигини драматик турдаги узига хослигидир. Демак, аксарият драмада коллизион конфликтнинr динам:иклигини амалга оширувчи ягона куч - бу бош к;ах,рамон.
Агар драмад;а конфликт яратилса-ю, ижобий к,црамон уз имко­
ниятидан келиб чик.иб, кескин фаолият курсата олмаса, конфликт динамикаси х,ак,ида гап булиши мумкин эмас. Фикримизни ойдин­ лаштириш учун яна "Шошма, 1\)'ёш !" драмасидаги ижобий к.ах.рамон ва конфликт динамикаси масаласига тухталиб утамиз.
Драмадаrи конфликт асар кдх,рамони Санобар Камолова образи орк,али амалга ошади. Фотимага ухшаганларнинг тутган йули, Сано­ барнинг rазабини келтиради. Конфликт динамикасини таъмин этув­ чи кучлар биринчи уринда Фатима - Санобар муносабатида куринса, ёрдамчи конфликт Мак.суд -- Санобар муносабатларида
руй бериб, асар ривожига янги о:к,им олиб киради. Санобар баши­ дан кечирганларини бирма-бир эслаб, атрофидаги к,урк,01', уз ман­ фаатини уйловчи шахсларга нисбатан rазаби ортиб кетади. Бу эса улар билан янада кескинрок, курашиш зарурлигини талаб этади. Коллизион конфликт амалrа ошиши учун шароит яратилади.
Юк,орида тухтапиб утганимиздек, ижобий к.ах,рамон характери­ даги кескин ички коллизия кураши конфликт динамикасини х,осил к,илувчи асосий омиллардан бири х,исобланади. Конфликтнинг бу куриниши к,ах,р&'1он онгида шаклланиб, куч олиб уз-узидан харак­ терлараро курашни кескин булишини таъминлайди. Х:аммаси бир
ну:к,тада бирлашиб, :куюк,лашиб бош конфликтнинг маромига етиши­
га сабаб булади.
Санобар драмада ассоциатив сюжет ёрдамида утмиши билан уч­ рашиб, кейинги х.аёт йулини белrилаб олади. У узининг 20, 40 ёши билан учрашганда, Фотима ва акалари, умр йу;щоши Мак.суд боши­ га солган мусибатларни эс:з:айди. Улар билан хаёлан тортишади. Шундан сунг сцнада уларнинг ассоциатив образи пайдо булди. Коллизия курашининг давоми сифатида характерлараро тук,нашув юз беради. Ижобий к,ах,рамоннинг мустщиллиrи, иродалилиги, ма­ тонати туфайли Фатима ва Мак,судлар уз мак;садларига ета олмади­ лар. Конфликт кескин курашлар натижасида узининг энг юк.ори
чу.к.к.исига кутариJЩи. Драма сюжетидаги узига хослик конфликт­
нинг х,ар икки куринишини х,ам навбатма-навбат тасвирлаб турили­ шидан иборатдир. Бу усул драма конфликтнинг динамиклигини ама.1га ошувига ёрдам беради. Санобарнинг душманларига нафрати ортиб бораётган бир пайтда, характерлараро кураш х,ам коллизия туфайли авж олиб кетади, бу х,олни драма давомида узлуксиз куза­ тиш мумкин.


Гегель коллизия-конфликтнинг келиб чик;иш сабабини 'бош к,ах,рамон бартараф этиши мумкин булган хатога йул к;уйилиши"1 - деб таъкидласа, В.Г. Белинский бундай конфликтнинг келиб чик.иш сабабини "инсоннинг табиати билан такдир унга белгилаган урин муносиб эмаслигида"2- деб ук,тиради. Шунинг учун у бундай конф­ ликтдан кейин фожианинг юз беришини табиий х,ол деб х,исобласа, В.Хализев коJL11изияни "яшашнинг норма.rr х,олати" деб билади3 Юк.оридаги образлар характеридан келиб чиж;иб хулоса к,илсак, кол­ лизия куринишидаги конфликт х,ар доим х,ам: фожиа талаб :к;ила­ вермас экан. Шунинrдек, коллизия бош к;ах,рамон такдиридаги жид­ дий хатога йул кJйилишининг мах.сули х,ам: эмас экан, чунки Сано­ барнинг бошига тушган бу к.айrуларда унинг х,еч к.андай айби йук, эди.
Конфликтнинг х,ап этилишида са.rrбий образларнинг узига хос урни, ах,ам:ияти бор. Санобар Фатима билан хаёлан учрашганда, бошига тушган мусибатлардан к,аерга к,очишни билмай турганда, Фотиманинг х,аёлий образи унинг онгида пайдо булиши, бош к,ах.рамон рух,иятида кечаётган коЛJ1изияни кескинлаштиради.
Бош к,ах,рамоннинг х,олати ремаркада куйидагича берила,ци. "Санобарнинг уйи. Олтмипщаги Санобар биринчи куринишдаги х,олатда утирибди. Fамгин, паришон, уз хаёллари оrушида. Хонага х,асса таянган Фатима киради. Санобар уни курмайди. Фатима хо­ нанинг уртасига бориб, унга тикилади"4
Шундан сунг Фотима кириб келади.



1 Гегель. Сочинения. Том XII. -М.: Государственное социально - энциклопе­ дическое издательство. 1998, - С. 208.

Download 0.55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling