Узбекистон олий ва урта махс
Download 2.66 Mb.
|
НИЗОМИЙ НОМИДАГИ ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА tasviriy faoliayt 22
|
Tayanch tushunchalar: fazoviy tushunchalar, borlitsni tasavvur silish, timsol
Applikatsiya ishiga urgatishning asosiy maksadi-tevarak-atrofdagi borlikni tasavvur kilishda bolalarga yordam berish. Ularda kuzatuvchanlikni rivojlantirmok, estetik guzallik xissini tarbiyalamok xamda tasvirlab berish usullarini urgatmokdir. Bu bilan birga tasviriy faoliyatning eng asosiy vazifasi - ma’lum bir yosh uchun mos tasviriy materiallari bilan turli xil predmetlarning turli timsollarini yaratish kabi ijodiy bolalarda shakllantirish amalga oshiriladi. Kichik guruxlarda applikatsiya kilishga urgatish. Applikatsiya suzi lotincha suzdan olingan bulib, «joylashtirish» degan ma’noni anglatadi. Applikatsiya tasviriy faoliyatning bir turidir. Applikatsiyada ishlatiladigan ashe uziga xosligi bilan ajraladi. K,ogoz, somon, kuritilgan usimlik uramga joylashtirilib, turli xil elim bilan elimlanadi. Mato, charm, jun, paxmok - ularga esa tikiladi. Applikatsiya bir xil rangli eki rangli buladi. Bir xil applikatsiya grafik tus bersa, kup ranglisi esa guzallik. Uni xam buni xam badiiylik buladi. Applikatsiyaing chamalash asosiy belgisi bulib xisoblanadi. Applikatsiya uziga xosligi katta doirachalardan iborat. Rang applikatsiyaning ifodalash darajasini oshiruvchi vositadir. SHuning uchun applikatsiya ishida ranglarning uygunlashuviga mos tushishi xaeliy va dekorativ kompozitsiyaning ifodaliligi garmoniyasini izlab topishdir. Applikatsiya kogozda kompozitsion ukuvni bilishga sharoit yaratadi. Tarbiyalanuvchi tayerlagan applikatsiya ishi estetik talabga javob berishi kerak. Applikatsiya predmetning umumiy, tipik va individualdan belgisini kura olishiga urgatadi, ularni uzaro boglikdigi, butun, kismlar, simmetrik chamalash rivojlanadi, predmetning shaklini, rangini boskichma-boskich kursatish malakasini kursata oladi. Maktabgacha ta’lim muassasasida applikatsiya mashgulotlari birinchi kichik guruxdan boshlab olib boriladi. Bu guruxda barcha mashgulotlarda bolalar kattalar tomonidan kilib berilgan tayer shakllarni kogozga tugri, turli xil joylashishda terib chikib va epishtirshga karatilgandir. Bu guruxda asosiy vazifa - bolalarni elimlash usullarini urgatishdir. Kattalar uchun oddiy xisoblangan, bu malaka kator xarakatlarni ketma-ket bajarishdan iborat buladi, ya’ni muykalamni tugri ushlab, unda ozgina elim olish, shaklni teskarisi bilan kuyib, elimni butun shaklga tekis kilib surib chikish, suraetgan chap kulining barmogi bilan shaklni tutib turish, sung muykalamga extietkorlik bilan kuyib, shaklni sekin rang tomoni bilan ugirib, kogoz varagining kerak joyiga kuyish va salfetka erdamida sekin bosish, chetlaridan chikib ketgan ortikcha elimni sekingina artib olish. Bu eshdagi bolalarga ana shu xarakatlarni egallab olish, albatta oson emas. Eng sodda shakl - kvadrat va doira uning uchun shu shakllardan ishni boshlash lozim. Yil davomida bolalar shu shakllarni nomini tugri aytishni egallab olishlari lozim. Lekin butun yil davomida utkaziladigan applikatsiya mashgulotlarida fakat shu shakllar bilan kifoyalanib kolish bulmaydi. Bu guruxda bolalarda dastlab bir; keyin 2-3 kismdan tuzilgan predmetlarni (kuzikorin, bayrokcha, korbobo, uy) yopishtirishga urganadilar. SHuningdek, yil oxiriga borib bolalar olti-etti xil rangni kizil, kuk, sarik, yashil, jigarrangni tugri aytib berishlari lozim. Bu gurux bolalariga kaychi berilmaydi, chunki bolalarning kul xarakati etarli tarakkiy etmagan va xali kurish nazorati etarli bulmaganligi sababli bolalar kulidagi kaychi xavf tugdirishi mumkin. Kichik guruxda bolalarni applikatsiya kilishga urgatishida ish uchun beriladigan materiallar va mashgulotni tashkil etish axamiyatiga egadir. materialning rangi bolalarni dikkatini tortib ularni chalgitadi. SHuning uchun dastlabki mashgulotlarda material aloxida paketlarda, tushuntirilib bulgandan sung tarkatiladi. Tarbiyachi mavzuni tushuntirib bulganidan sung material tarkatilib, bolalar materialni topshirikka mos ravishda kesmaga terib chikadilar. Tarbiyachi dastlab elementlarni kuyib chikilganini tekshiradi, shundan keyingina bolalarga elim ishlatish uchun beriladi. Bu guruxda tarbiyachi bolalar bilan naturani kuzatish namuna bilan birgalikda olib borish kerak. namunani kursatish jarayonida tarbiyachi shaklning rangini anik atash va barmogi bilan uni kursatib, shu shaklning xususiyatlarini bolaga anik kursatib beradi. Tarbiyachi tomonidan ishni bajarilishini kursatib berilishi, bolalarni turli malaka va ukuvini vujudga kelishida muximdir. shuningdek, tarbiyachi ish tartibini xam boshidan kursatib boradi. ^anday shaklni oldi, kanday ishlab kuyib elim surtdi va boshkalar. Tarbiyachi uzining xar bir xarakatini suz bilan birgalikda olib boradi. Kichik maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalar esa tayyor shakllarni va ularning rangini bir-biriga moslab, tanlab yopishtiradilar. Juda yaxshi estetik effekt bilan kilingan ishlar, ayniksa dekorativ bezaklar gurux xonasini bezatish mumkin. SHunday kilib, olib borilgan tekshirish ishlari shuni kursatadiki, yaxshi uyushtirilgan appilikatsiya mashgulotlari, bolalarni boshka mashgulotlarga, dekorativ, predmetli va syujetli mashgulotlariga ijobiy ta’sir etadi. Bolalarda sensor madaniyat oshadi, kul bilan taxlil kobiliyati usadi va badiiy didlari shakllanadi. Urta guruxda applikatsiyaga urgatish. Bola xayotining 5yoshida xam psixologik, xam jismoniy tomondan usadi. Bu esa bolaning applikatsiya buyicha bajaradigan ishning sifat jixatidan uzgarishiga olib keladi. Bolalar tuzilish jixatdan ancha murakkab bulgan predmetlarni tasvirlashga urganadilar. Urta gurux bolalari kichik guruxga nisbatan malaka va kunikmalarini ancha egallagan buladilar. Bu gurux bolalari 2-3 kismli emas, balki 5 kismdan iborat predmetlarni tuzishga urganadilar. Dastlab, bu guruxga kaychi bilan ishlash kiritiladi. Bolalar kaychini tugri ushlashga, uni richagini yopishga va ochish tugri kirkim olishga urganadilar. Buning uchun oldin eskiz, keyin esa enli yoki keng kogoz lentalar kirkishga urganadilar. Bu guruxda bolalar elimlash malakasini egallashi davom ettiradilar. Bola xayotining 5 yilida doira, kvadratdan tashkari uchburchak, oval, uzun tugri turtburchakni biladilar. Trapetsiya shaklini esa kichik guruxda bulgani kabi obrazli tasvirida davom etadi. Masalan: tom, kayikcha, kichik guruxga yana kushimcha xavo rang, pushti, kulrangni sezishga va tugri aytishga urganadilar. Ular kogoz varogida tez va osonlik bilan muljal olishga urganadilar. Ular orkada, ketma-ket, teng masofada va boshka fazoviy tushunchalarni egallaydilar. Bolalar tugri kesmalar kirkishdan tashkari aylanaviy shakllar kirkishga urganadilar. Ular kvadrat va tugri turtburchakning burchaklarini dumaloklashga urganadilar. Ana shu kirkib olingan aylanaviy shakllardan kuzikorin, minorcha, korbobo kabi predmetlarni xosil kilishga urganadilar. YOpishtiriladigan kismlar soni xam kupayadi, masalan: uychani tasvirida fakat devori emas, balki eshik va derazalarni xam tasvirlaydilar. SHakl va rang bilan ishlash xam rivojlanadi: turtburcha, kvadrat, doira, uchburchak, pushti rang, kulrang, xavo rang va boshkalar. Bu guruxda kogoz varagida tugri muljallashga urganadilar va kuyidagi tushunchalar bilan tanishib boradilar. Masalan, orasida, chekkada, bir xil masofada va boshkalar. Urta guruxda tarbiyachi uzining asosiy dikkatini bolalarni kaychi bilan ishlashga karatiladi. Yil davomida tarbiyachi bolalarni kirkishning turli usullari bilan tanishtiradi. Tarbiyachi kaychini, kogozni tugri ushlashga urgatib boradi. YOpishtirish malakasi esa mustaxkamlanib boradi. Bu guruxda asosiy vazifa bolalarni kirkish texnikasini egallab olishga karatilgandir. Bu guruxda tarbiyachi bolalarni predmetli dekorativ, mazmunli applikatsiyaga urgatib boradilar. Sodda predmedlardan murakkab predmedlarni tasviriga urgatiladi. Tarbiyachi bolalarni kaychi bilan ishlashga, uni tugri ushlashga urgatib boriladi. Bolalar kaychi bilan ishlashga darxol uzlashtira olmaydi. SHuning uchun tarbiyachi kaychi bilan ishlashga urgatishda dastlab enli, ensiz kesmalar kirkishga urgatib, mashkdantiradi, xar bir applikatsiya mashgulotlarining mavzu va mazmuni turlicha bulishi lozim. Masalan: dastlabki mashgulotlarda tarbiyachi bolalarga «dukon» uchun chipta, cheklar kirkishni taklif etadi. ^irkslgan kesmalardan uycha, daraxt, panjara, narvon kabi predmetlarning oddiy kurinishi tasvir etishi mumkin. Bu esa, bolalarni mashgulotga kizikishini oshiradi va mashgulotni bir xil tarzda bulishini oldini oladi. Bir-ikkita mashgulotni utkazgach, keyingi mashgulotlarni bolalarni ijodiy faolligini ustirish uchun tavsiya etish mumkin. Masalan, bolalarni uzlari kirkib olgan rangli kesmachalardan turli xil predmedlarning kurinishini tasvir etadilar. Masalan: yulduzlar, bayrokchalar, gullar. Keyingi applikatsiya mashgulotlarida bolalarni turtburchak, kvadratni diagonali buyicha, trapetsiya va uchburchak xosil kilishga urgatiladi. SHarf, sochikni kvadrat va uchburchaklar bilan bezaydilar, shuningdek, kvadrat - gilamga, dastrumolcha, doira-taxsimchani xam bezaydilar. Tayyor siluetlar xam berish mumkin. Bolalar oval va doira shaklni xosil kilib kirkishga ancha kiynaladilar. Ular doiraviy shakldagi predmetlardan: tursa yikilmas kugirchok, meva-sabzavotlar, piramida va boshkalarni kirkib yopishtiradilar. Ukuv yilining davomida bolalarga mazmunli applikatsiya ishlarini xam taklif etishi xam mumkin. Masalan: Bugirsok yuldan dumalab ketayapti, utlokdagi jujalar, kuzikorinlar va xokazo. Bu guruxda bolalarni jamoa bulib ishlashga urgatamiz. Masalan: katta gilam yoki sabzavot mevalardan tashkil topgan vitrinani yoki xavoda, osmonda samalyotlarni tasvir etishlari mumkin. Bundan tashkari bolalar uz xoxishlari buyicha xilma-xil applikatsiya ishlarini bajaradilar. Masalan: onam uchun sovga, tayyor siluetni nakshlar bilan bezatish mumkin. Masalan: fartuk, kulkop, shapkani kirkib yopishtirish yoki bezatish mumkin. Tarbiyachi bu guruxda xam xilma-xil metod va usullardan foydalanadi. Muxim bulgan metodlardan biri inshaklsion - retseptiv xisoblanadi. Bu metod tasviri lozim bulgan predmetni xar tomonlama kurib chikish va taxlilni uz ichiga oladi. Tarbiyachi bu guruxda kuprok bolalarning uzlariga tasvirlanayotgan predmeti xakida gapirib berishni, uning sifat, belgisini konkret aytib berishga, tasviriy yullarini mustakil bilishga urgatib boradi. Bolalar predmetining tasvirini tuzish orkali, usha predmet shaklini kirkishga, uning tuzilishini tugri tasviriga, kismlarning kattaligini tugri berishga urganib boradilar. Bu guruxda kirkish birinchi marta kiritiladi. SHuning uchun eng muxim dikkat-e’tiborni kaychini ushlashga, kirkish usullarini kursatishga boglik buladi. Dastlabki mashgulotlarda tarbiyachi kaychi bilan kanday ishlash kerakligini kursatib beradi (richagini ochib, yopishni kanday, kaerdan ushlashni kursatib beradi). Kogoz kirkishni bolalarga namoyish kilish orkali kaychini oldingi kanday kilib xarakat kilishni kursatadi. Bolalarni kvadratlardan doiraviy shakllar kirkishda ularning fakat burchaklarini kirkish kerakligini kursatish kerak va kogozni kulda biroz xarakat kildirish kerakligini namoyish kilib beradi. Bu usulda bolalarga ok kogoz, sung rangli kogoz berish tavsiya etiladi. Tarbiyachi tanish bulgan kirkish usullarini birorta bolani chakirib, bolalar uchun namoyish kilib berishni taklif etish mumkin. X,ar bir xarakatni tarbiyachi suzi bilan tushuntirib borishi kerak. Agarda murakkab applikatsiyani tuzish kerak bulsa, tarbiyachi flanigrafdan usha narsani illyustrativ rasmlarni kurib chikishni taklif etish mumkin. Masalan: kuzikorin, uning oyokchasi va shapkachasi bor, oyokchasi pastda, shapkasi yukorida joylashgan. Sung tarbiyachi bolalarga savollar beradi, obrazli suzlardan foydalanadi, kul bilan shakl kurinishini tasvirlovchi xarakatlarni bajarishlari mumkin. SHuningdek, tarbiyachi namuna kursatishda foydalanadi. Mashgulotda eng muxim metodlardan biri yopishtirishni kursatish va tushuntirish xisoblanadi. YOpishtirish jarayonini xamma bolalarga kurinadigan kilib, namoyish kilish lozim. Buning uchun doska yoki molbertdan foydalanish mumkin. SHuningdek, yopishtirish jarayonida ketma-ketlikni bolalar yaxshlab uzlashtirib olishsa, uni bolalarning uzlariga taklif etish mumkin yoki kursatishni urniga, fakatgina ogzaki tushuntirish bilan kifoyalanib kolish mumkin. Bu yoshdagi bolalar bilan ishlashda uyin usuldan keng foydalanish mumkin va lozim. CHunki bu usul bolalarni mashgulotga nisbatan kizikishni uygotib, ularni faollashtiradi. Bu yoshdagi bolalar bilan ishlashda indiviudal ishlash, muxim rol uynaydi. Tarbiyachi bir bolaga yopishtirishni kursatsa, ikkinchisiga nimasini kilish kerakligini tushuntirib beradi. Bolalar ishini kurib chikish xam muxim metod va usullardan biri bulib xisoblanadi. Tarbiyachi bolalar ishini kurib chikish va taxlil kilish fakatgina barcha bolalarni ishini maktash lozim. Keyingi mashgulotlarda tarbiyachi bolalar ishini taxlil kilishda ishning ozoda bajarilganligi, rangning tugri tanlanganligi va kogozda tugri joylashtirilganligini xisobga olib, taxlil kiladi va bolalarni xam shunga urgatib boradi. Masalan: bolalar tursa yikilmas kugirchogini ichida chiroyli, singillari xam borligini aytishga urganadilar. Bunga tarbiyachi bolalarni yilning II yarimidan boshlab urgatib boradi. Urta guruxda bolalar tayyor shakllardan applikatsiya tuzish bilan birga uzlari xam mustakil kirkib yopishtiradilar. Naturani taxlil kilishda bolalarni dikkati fakatgina rang va shaklga tortilmay, balki kismlarning ulchami va soniga xam tortiladi. Masalan: tursa yigilmas kugirchok u sharchalardan katta, urtacha va ikki shardan iboratligini aniklaydilar. Murakkab topshiriklarni bajarish jarayonida ularga material aloxida beriladi. Masalan, uyni yopishtirish. Uning devor, tom va oynaga mos bulgan ulchamdagi rangli kogozlar beriladi. Bu guruxda naturani kurib chikish namunasi bilan birga olib borilishi shart emas. Namunani taxlilini uzi etarli buladi. Namunani kurib chikishda tarbiyachi bolalarining dikkatini uni yaxshlab kurib chikishga tortib, kuyidagi savollarni beradi: Predmet kanday shakllardan tuzilgan? Bu kanday shakl? Rangi kanday? va boshkalar. Tarbiyachi predmetning kismlarini yoki naksh elementlarini yopishtirish tartibini kursatib beradi. Bu guruxda tarbiyachi fakatgina kismini kursatib berishdan xam foydalanadi. Masalan: uyni yopishtirishda uni tomini kirkishi kursatib beradi, xolos kolganini bolalarning uzlari bajaradilar. Bu guruxda aloxida axamiyat kaychi bilan ishlashga beriladi. Tarbiyachi bolalarga kaychi bilan ishlash texnikasini kursatib tushuntiradi. Kulni kaychining richagini kanday xarakatlantirishini urgatadi. Kaychi bilan dastlabki mashklarni yaxshisi 8-10 bola bilan utkazgan ma’kul, chunki ularni kuzatish va uz vaktida yordam kursatish mumkin buladi. Mashgulotning oxirida tarbiyachi bolalar bilan birgalikda bajarilgan applikatsiyani kurib chikadi: predmetga uxshaydimi, shakllar toza yopishtirilganmi? Tarbiyachi bolalarning taxliliga yakun yasab, bolalar dikkatini yaxshi ishlarga jalb etadi. Katta guruxda applikatsiya kilishga urgatish. Katta guruxlarda kupincha mashgulotining ma’lum bir kismi ikki va undan ortik bolalar bilan birga ishlaydigan jamoa ish sifatida tashkil etish lozim. Bolalar birgalikda oldida turgan vazifani muxokama kiladilar, ish tartibini rejalashtirishadi, bir-birlariga yordam kursatadilar. Applikatsiya mashguloti shartsiz ravishda bolalarda ijodiy kobiliyatlarining usishga ta’sir kursatadi. ургатишнинг анча мураккаб Bola xayotining 6-yilida kuzatishlar, uyin sensor tarbiyaning ta’siri ostida bolalarda predmetning rangi, shakli, kattaligi va boshka sifatlari tugrisida bilim va tasavvurlari shakllana boradi. Bu yoshga kelib bolalarda tasviriy ukuvi va texnik usullari mavjud buladi, kul muskullari rivojlangan bulib, kaychi bilan kiladigan xarakatlari ancha anik va ishonchli buladi, bu esa uz-uzidan applikatsiyaga vazifalarini xal etishni takozo etadi. Applikatsiya mashgulotlari jarayonida predmet tugrisida xilma-xil ma’lumotlar berib boriladi. Bolalar xilma-xil shakllarni atashga, kvadrat, turtburchakni bir-biridan fark kilishga, ularning asosiy belgilarini tugri atashga urgatib boriladi. SHuningdek, bolalarni oval, doira, uchburchakni tugri ajratishga fark kilishni urgatadi. SHunday kilib, bolalar fakat shakllar bilan emas, balki ranglar bilan tanishib boradilar. Masalan: och, tuk, yorkin ranglar va boshkalar. Bular orkali bolalar rangni sezishga, uni tanlay bilishga urganib boradilar. Applikatsiya jarayonida figuralarni bir-biri bilan takkoslashga urganadilar, baland-past, keng-tor ya’ni kalin-ingichka kabi tushunchalarni egallab, tushunib boradilar. SHuningdek, kogoz varagini muljallay bilish bilan boglik bulgan tushunchalar, tepada, pastda, urtasida, ketma-ket tushunchalarni egallashga xarakat kiladilar. Bu ishda bolalarni kaychi bilan kirkish usullariga urgatib borish davom ettiriladi. Bu bilan urgatib borish davom ettiriladi, bu bilan bolalar urta guruxda egallagan kirkish usullarini takrorlab, mustaxkamlaydilar va yangi kirkish usullarini egallaydilar. Bular kuyidagilar: kogozni 2 buklab bir xil shakllar kirkish usuli, simmetrik shakllarini xam bir necha marta buklab (garmoshka kilib taxlab) kirkishga urganadilar. Masalan: gullar, barglar va xokazo. Bu guruxda tarbiyachi bolalarning dikkatini doimo ishning sifatiga karatib boradi. CHunki kirkish va yopishtirishning sifati butun bir ishning, applikatsiyaning sifatiga ta’sir etadi. Ukuv yilining boshida bolalar bilan doiraviy shakllarni kirkish ustida ishlanadi, chunki bolalar bu usulni urta guruxda etarli darajada egallamagan buladilar. Bolalar predmetlarni kismlarga bulib, kirkib yopishtirishni urgangach, ularning kirkishning ratsional usuli, ya’ni garmoshka usulida kogozni buklab kirkishga urganadilar. Ammo yilning boshida dumalok shaklidagi predmetlarni kirkishni mustaxkamlashga tarbiyachi kuyidagi mavzularda ishlar berishi mumkin. Masalan: kuzgi barglar, sabzavot, mevalar, kuzikorinlar va xokazo. Ukuv yili davomida bolalar predmetli applikatsiya ishlarini bajaradilar. Masalan: samolyot, raketa, mashinava xokazo. Kogozni garmoshka usulida buklab kirkishga turli xil predmetlarni taklif kilish mumkin. Masalan: bargli shoxcha, gullar, archa uyinchoklari. SHuningdek, dekorativ applikatsiya buyicha xam shar, sochik, kvadrat, gilam, doira, tarelka va shuningdek tayyor siluetlarni zontik, choynak, fartuk kabilarni bezatishni taklif etish mumkin. Bolalarni simmetrik figuralarni kirkishga urgatishda tarbiyachi simmetrik tuzilishga ega bulgan predmetlarni taklif etadi. Masalan: guldon, nok, kapalak, masxaraboz va xokazo. Bolalar predmetli, dekorativ applikatsiyadan tashkari mazmunli applikatsiya xam bajaradilar. Masalan: kuyonning butirsok bilan uchrashuvi, kor bosgan uycha, kiz bayrok ushlab turibdi va xokazo. Katta guruxda bolalar uz ixtiyorlari bilan xam applikatsiya ishlarini bajaradilar. Bolalar olgan bilim, malakalar asosida uzlari mustakil applikatsiya ishlarini bajaradilar. Applikatsiya mashtulotlarida bolalar jamoa ishlar bajaradilar. Gullar va afsonaviy kushlar tasvirlangan gilam, sevimli uyinchoklari va boshkalar. Katta guruxda xam applikatsiya mashgulotida tasvirlash kerak bulgan predmetlarni taxlil kilishga katta urin ajratiladi va unda bolalarni savollar bilan faollashtirilsa, katta guruxlarda esa bolalarni mustakilligini kuprok ta’minlaydi. Taxlil jarayonida bolalar predmetning shakliga, rangiga, turli xil xususiyatlariga e’tibor berishi lozim. Xalk amaliy san’ati asarlarini kurib taxlil kilishga, bolalarga ranglar garmoniyasining guzalligini sezishga, kupincha kompozitsiyaning mazmundorligini ochishga urgatiladi. Bu guruxdan namunadan ayrim xollarda, ya’ni ishning yakunini namoyish kilishda foydalanish mumkin. X,ar bir kirkish usullarini kursatib berishga maksadga muvofik bulmadi. Tarbiyachi kuprok bolalarning uzlarini faollashtirib, bolalarning uzlariga mustakil ravishda kirkish yullarini, yopishtirish tartibini kidirib topishga undaydi. Agarda yangi kirkish yullari kiritiladigan bulsa, tarbiyachining uzi kirkish yullarini kursatib beradi. Masalan: kat-kat usulida kirkish, ayniksa, simmetrik figuralarni kirkishda bolalar ancha kiynaladilar. SHuningdek, tarbiyachi ayrim predmetning kotozdagi tasviridan foydalanish mumkin (kul xarakatlari bilan yurgizib chikish). Dastlab tarbiyachi «predmetning yarmi» deb tushuntirish asosida bolalar usulni tushunib etadilar. Bu guruxda bolalar kotozni kul bilan yirtib, mayda bulakchalardan foydalanib tasvirini xosil kilishga urganadilar. Tarbiyachi bolalarni mustakil, ijodiy ishlashga urgatib, mazmundor applikatsiya yaratishga, tayyorlov guruxga utgach ularning applikatsiya bulimi ancha murakkablashadi. Ular kirkimning yangi usullarini egallay boshlaydilar. Bu usullari - bir necha marta buklangan kotozdan kirkish va siluet kirkish xisoblanadi. SHu bilan bu gurux bolalarni turli xil shakllarda dekorativ naksh tuzishga va bir necha kismdan tuzilgan predmetlarni tuzishga xamda mazmunli applikatsiya tuzishda predmetlarni joylashtirishga urganadilar. SHu bilan birga rang spektrining barcha ranglaridan foydalanishga urganadilar. Siluet kirkish - eng murakkab usullardan biridir. Siluet kiritish jarayonida bola doimo predmetning obrazni xotirasida tutib turishga va uning konstruksiyasi va proporsiyasini kuzatib turishga, kul uarakatini uosil kilinayotgan shaklning yunalishiga moslashishga tugri keladi. shuning uchun bolalarni siluet kirishga urgatishni sodda shakllaridan baliklar, sabzavot, mevalardan boshlash lozim. Katta guruuda bolalarni applikatsiya kilishga urgatishda kuyidagi vazifalar turadi: Bolalarni tugri uarakat buylab kirkish, dumalok shakllarni va ikkiga buklangan kogozni kirkishga urgatiladi. Bir nechta kismdan tuzilgan predmetlarni uosil kilishga, geometrik shakllaridan chiroyli dekorativ naksh tuzishga urganadilar. Demak, bu guruuda asosiy vazifa kirkishning xilma-xil usullarini egallashdan iborat ekan. Oldin bu guruuda uam urta guruudagi kabi mavzularda, fakat kismlar soni kupaytirilib korbobo, kalpogi boshida yoki kulida xaltasi bilan, samolyot esa kanotlarida yulduzi bilan va korboboning yuz kismidan mayda kismlarini: burun, kuz va boshkalar. Bu guruuda bolalar ba’zi shakllarni ikkiga buklangan kogozdan, shoxchasi barglari bilan. Bu usullarni ishlatilishi vaktni ancha tejaydi va chiroyli mazmun yoki kompozitsiyani tayyorlash mumkin. Kogozni ikkiga buklab kirkish, bir-biriga simmetrik shakllarni kirkishni osonlashtiradi. Bu usuldan foydalanib bolalar vaza, barglar, sabzavot va mevalarni shaklini kirkadilar. Katta guruuda bolalar shakllarni kogozning uchini kuli bilan tekislab, barmoklarda kirkishga urganadilar. Katta guruu bolalarning ishlaydigan ish mazmuni shu bolalarda kirkishning kunikma va malakasini rivojlantirishdir. Dekorativ applikatsiya ishlarida esa, bu guruuda fakatgina tayyor geometrik shakllar berilmay, balki xilma-xil usimlik shakllaridan barg gullar va boshkalarni elementlari kiritiladi. Tayyorlov gurukga utgach, ularning appilikatsiya bulimi ancha murakkablashadi ular kirkishning yangi usullarini egallay boshlaydilar. Bu usullar-bir necha marta buklangan kotozdan kirkish va siluet kirkish kisoblanadi. SHu bilan birga bu guruk bolalarini turli xil shakllarda dekorativ naksh tuzishga va bir necha kismdan tuzilgan predmetlarni tuzishga kamda mazmunli Applikatsiya tuzishda predmetlarni joylashtirishga urganadilar. SHu bilan birga spektrning barcha ranglaridan foydalanishga urganadilar. Siluet kirkish - eng murakkab usullaridan biridir. Siluet kirkish jarayonida bola doimo predmetining obrazini xotirasida tutib turishga va uning konstruksiyasi va proporsiyasini kuzatib turishga, kul karakatini kosil kilishayotgan shaklining yunalishiga moslashishga tugri keladi. SHuning uchun bolalarni siluet kirkishga urgatishni sodda shakllaridan (baliklar, sabzavot va mevalar) dan boshlash lozim. Katta guruk bolalarini applikatsiya kilishga urgatishda kirkimning turli usullarini egal lash mukim akamiyatga egadir. Bolalarning tasavvuriga asoslangan kolda tarbiyachi bolalar bilan naturani, uning kismlari, tuzilishini taklil kilib, alokida kimlarga ajratib kursatadi. Namunada bolalar predmetni birinchi marta tasvirlayotgan bulishsa foydalanish mumkin. Uni taklil kilishni bolalarning uziga topshirish mumkin buladi. Agar bolalar uzlariga tanish predmetni bir necha kismlari bilan tasvirlanayotgan bulishsa, namuna urnini natura bilan almashtirish mumkin buladi. Masalan, oddiy uyni emas, afsonaviy uyni yoki bayramga bezatilgan uyni; katta va tayyorlov guruklarda bir necha namunalardan foydalanib, kursatish tavsiya etiladi. CHunki bu narsa bolalarning ijodiy faolligini tarbiyalaydi. Bu guruuda bolalar kogozni ingichka buklab simmetrik shakllar kirkishga urganadilar. Bu albatta kiyin usul, shuning uchun I.A.Gusakova bolalarni bu usul bilan dastlab tanishtirishda kogozni buklab chizilgan kontur berishni tavsiya etadi. Bolalar bu usulni egallab olgach ularni kunt bilan chamalab kirkishga urgatiladi. Katta guruuda jamoa bulib applikatsiyalar bajariladi. Masalan: «Akvariumdagi baliklar», «Utlokdagi gullar», «Kuchadagi uy va mashinalar». X,ar bir bola ishning kaysidir kismini bajaradi. Keyin uar bir kism umumiy fondga birlashtiriladi. Tarbiyachi ishni bolalarni uoxishiga karab taksimlaydi. Ba’zi jamoa ishlarni bajarishda bolalar 4-5 ta bulib, guruuchalarga birlashishadi. Tayyorlov guruuida applikatsiya kilishga urgatish. Tayyorlov guruu bolalari bilan dasturda mazmunli applikatsiyalarni berish kuzda tutiladi. Ular kucha, akvarium kabi mavzularda shuningdek, «Bugirsok» kabi ertaklarga illyustratsiyalar bajarishlari mumkin. Tayyor shakllarni yopishtirish tayyorlov guruuida uam davom ettiriladi. Simmetrik shakllardan nakishlar tuzishda ularga turli razmer va rangdagi tayyor shakllar beriladi va bu guruuda uam katta guruudagi kabi kogozni kul bilan yirtish usulidan foydalanish davom etadi. Tayyorlov guruu bolalari bilan dasturda mazmunli applikatsiyalarni bajarish kuzda tutilgan. Ular «Kucha», «Akvarium» kabi mavzularda, shuningdek, «Bugirsok» kabi ertaklarga illyustratsiyalar bajarishlari mumkin. Tayyor shakllarni yopishtirish tayyorlov guruuida uam davom ettiriladi. Simmetrik shakllardan nakshlar tuzishda turli ulcham va rangdagi tayyor shakllar beriladi. Bu guruuda uam katta guruudagi kabi kogozni kul bilan yirtish usulidan foydalanishi davom etiladi. Ikkinchi kichik guruuda bolalarni appilikatsiya kilishga urgatishga ish uchun beriladigan materiallar va mashgulotni tashkil etish muxim axamiyatga egadir. Materialning rangi bolalarni dikkatini uziga tortib ularni chalgitadi. SHuning uchun dastlab mashgulotlarda material aloxida paketlarda tushuntirilib bulgandan sung tarkatiladi. Tarbiyachi mavzuni tushuntirib bulgandan sung material tarkatilib, bolalar materialni topshirikka mos ravishda kotoz varagida terib chi kadi l ar. Tarbiyachi dastlab elementlarni kuyib yigilganligini tekshiradi, shundan keyingina bolalarga elim ishlatish uchun beriladi. Bu guruxda tarbiyachi bolalar bilan naturani kuzatishi namuna bilan birgalikda olib borishi kerak. Namunani kurayotgan jarayonidatarbiyachi shaklning rangini anik atashi va barmogi bilan uni kursatib, shu shaklning xususiyatlarini bolaga anik kursatib beradi. Tarbiyachi tomonidan ishni bajarilishini kursatib berilishi bolalarni turli malaka va ukuvini vujudga kelishida muximdir. SHuningdek, tarbiyachi ish tartibini xam boshidan kursatib beradi. Kanday shaklni oldi, kanday kilib kuyib elim surtdi va boshkalar. Tarbiyachi uzining xar bir xarakatini suz bilan birgalikda olib boradi. Tayyorlov guruxda ishning dastur materialiga siluet kirkish usuli kiritiladi. SHuning uchun urgatish usullarining xarakteri bir muncha uzgaradi. Naturani taxlil kilishda tarbiyachi ularning dikkatini predmetni konturiga tortadi, barmok xarakati orkali. Bunda xarakatni kirkish kaysi kismdan boshlanadigan bulsa usha kismdan boshlash lozim. Bu guruxda bolalar endi predmet konturiga kandaydir kism kirkishga urganadilar (tipratikan ignalari bilan). Albatta bolalarga bu kiyn. SHuning uchun bu ishda ikki etapdan foydalaniladi. Oldin tayyorlangan kotozdan umumiy kontur kirkiladi. Sungra uning kismlari, masalan: oyogi yoki suzgichlari kirkiladi. Ba’zi vaktlarda siluet kirkish oldindan chizilgan kontur asosida kirkiladi. Bu narsa kuprok murakkab usimlik elementlaridan dekorativ shakllar tuzishda kullaniladi. Bu guruxda kotozni ikkiga buklab kirkishning murakkabrok usuli bilan tanishtiriladi. Masalan: archa, odam, xayvon shakllari. YAna bu guruxda kirkishning murakkab usuli-kogozni bir necha marta buklash orkali kirkishga urgatish usuli urgatiladi. Bu usul salfetka, kor parchalari xosil kilishda kullaniladi. Nazorat savollari Applikatsiyaga urgatishning asosiy maksadini ayting. Applikatsiya turlari xakida ma’lumot bering. Applikatsiya ishini bajarishda ishlatiladigan kerakli asbob uskunalarga bulgan talablar xakida ma’lumot bering. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tabiiy va tashlandik materiallar bilan ishlashga urgatishda mashgulot tuzilmasiga izox bering. ADABIYOTLAR RUYXATI Takomillashtirilgan "Bolajon" tayanch dasturi. T.: 2016. Maktabgacha ta’limga kuyiladigan davlat talablari. T.: 2017 "Bilimdon" dasturi. T.: 2014 Amirova. G.A., Sulaymonov A.P., Djuraeva B .R. Maktabgacha ta’lim muassasalarda applikatsiya mashgulotlari. T., 2014. D.T Sabirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarda tasviriy savodxonlik elementlarini shakllantirish. (13.00.01.-Pedagogika nazariyasi va tarixi ixtisosligi buyicha yozilgan dissertatsiyaning avtoreferati). T.2007 "M.Nurmatova, SH.Xasanova. D.Azimova. Ustaxonada amaliy mashfulot. «CHulpon». T.., 2010 y. Djalalova D.X. Osnovnыe tendensii razvitiya sovremennoy yaponskoy shkolы. Avtoreferat dis.k.p.n. 2004. Titov V.A.Pedagogika zarubejnыx stran (sravnitelnaya pedagogika). A-Prior, 2010. M.A.Gusakova. Applikatsiya. M.., «Prosveщenie» 1977. mavzu: Maktabgacha ta’lim muassasining turli yosh guruularida kurish-yasashga urgatish metodlari, turlari. (2 soat) Reja Kurish - yasash mashfulotlarini bola rivojlanishidagi axamiyati. Kurish - yasash materiallarining turlari. Kichik guruxlarda kurish - yasashga urgatishning vazifalari. Urta guruxlarda kurish - yasashga urgatishning vazifalari. Katta guruxlarda kurish - yasashga urgatishning vazifalari. Maktabga tayyorlov guruxlarda kurish - yasashga urgatishning vazifalari. Download 2.66 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|