Узбекистон республикаси халк таълими вазирлиги у. Файзиева, Д. Назарова, Ф. Цодирова


Download 7.62 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/143
Sana30.10.2023
Hajmi7.62 Mb.
#1734276
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   143
2.3. ЭШ ИТИШИДА МУАММОЛАРИ БУЛГАН 
БОЛАЛАР ТАЪЛИМИНИНГ ЗАМОНАВИЙ 
ТИЗИМИ
Эшитишида муаммолари булган болалар 
таълимига янгича муносабатлар
Замонавий 
сурдопедагогикада 
эшитишида 
муаммоси 
булган 
шахсларнинг 
самарали 
узлуксиз 
таълим 
тизими 
яратилган булиб, бундай тизим эшитишида муаммоси булган 
шахсларнинг ижтимоий 
мослашуви 
ва интеграциясининг 
зарурий шарти хисобланган бирламчи муаммо окибатларини 
бартараф этишга хамда жамиятнинг барча соглом аъзолари 
билан тенг даражада маълумот олишига имконият беради.
Хозирги 
боскичда 
эшитишида 
муаммоси 
булган 
болаларга хаётининг илк пайтларидан (эшитиши пасайганлиги 
аникланган вактдан) бошлаб психологик-тиббий-педагогик 
коррекция ёрдами курсатилишига асос солинди ва келажакда бу' 
ёрдамнинг 
кулланилиши 
оммавий 
тарзда 
кулланилиши 
режалаштирилмокда. Мактабгача ёшдаги эшитишида муаммоси 
булган болалар учун махсус мактабгача таълим муассасаларида 
хамда соглом болалар билан тенг холда умумий мактабгача 
таълим муассасаларида интеграциялашган шароитларда таълим 
олиш, шунингдек, эшитишни кайта тиклаш ва реабилитация 
(сурдологик) 
марказларида 
киска 
вактли 
гурухларда 
консулътатив ёрдам олиш имкониятлари яратилган.
Эшитишида 
муаммоси 
булган 
болаларга хаётининг 
дастлабки 
ойларидан 
бошлаб 
ёрдам 
бериш 
тизимининг 
ривожланиши мактаб ёшидаги яхши тайёргарликка эга заиф 
эшитувчи ва эшитмайдиган болалар кисмига умумий типдаги 
умумтаълим мактабларида укишга имкон беради. Тугма ёки 
орттирилган (нуткгача даврда) кар булган укувчиларнинг 
асосий кисми кар болалар учун махсус (коррекцион) таълим 
муассасаларида таълим оладилар, бунда уларнинг эшитадиган- 
лар билан тенг маълумот олиш хукуклари амалга оширилади.
Махсус мактаблардаги таълим жараёнида таълимнинг 
коррекцион йуналиши таъминланади. Коррекцион-тиклаш иши 
барча педагогик жараённи камраб олади ва махсус равишда
115


ташкил килиш ан, электр акустика аппаратурасидан кенг фойда- 
ланишни кузда тутадиган, эшитиш-нутк мухити шароитида 
амалга оширилади.
Махсус таълим жараёнида шахсий - фаолиятли ёндашув 
асосий хисобланади.
Укувчиларнинг 
огзаки 
нуткини, 
уларнинг 
эшитиш 
идрокини интенсив ривожлантириш шароитларида шакллан- 
тиришга жиддий ахамият берилади.
Бу йуналишдаги таълимнинг келгусидаги табакалаштири- 
лишига мисол сифатида нуксоннинг мураккаб структураси (карлик 
+ ЗПР, куриш, МНС нуксонлари ва б.к.) булган болалар учун 
таълимнинг янги модели мисол була олади. Бу холда мактабда 
алохида ижтимоий маданий педагогик мухит яраталган булиши 
лозим. Таълимнинг бошланишида тиббий - психологик - педагогик 
консилиум утказилади, унда хар бир укувчи учун согломлаштириш, 
таълим бериш, психологик коррекция, педагогик куллаб-кувватлаш 
дастурлари 
танланади. 
Мактабда 
табакалаштирилган 
укув 
дастурларининг хар хил турлари яратилади, бу дастурлар базавий 
таълим - асосий умумий таълим хажмида хам ва ЗПРли кар 
болалар синфларида, ёрдамчи синфларда, уйда укитиш учун 
комплекс турида хам яратилади.
Кар ва заиф эшитувчи укувчилар урта мактабни битирган- 
дан кейин асосий мактаб фанлари буйича имтихонлар топшира- 
дилар. Шундай килиб, ягона таълим мухити шакллантирилади -
гудак ёшидан бошлаб ясли, мактабгача, укувчилар, бошлангич 
ва асосий умумий таълим таъминланади хамда эшитмайдиган 
ёшларнинг келгусида урта махсус касб-хунар таълими, сунгра 
эса олий укув юртларининг таълим марказларида укишлари 
имконияти яратилади.
Сунгги йилларда дунёда карларнинг умумий урта таълим 
олий техника ва гуманитар таълим тизими шаклланди. 1991-92 
укув йилидан Россияда биринчи марта эшитишида нуксони бор 
шахсларнинг 
«Сурдопедагогика» 
мутахассислиги 
буйича, 
«Махсус психология» кушимча мутахассислиги билан олий 
гуманитар 
таълим 
олишлари 
максадида Москва Давлат 
педагогика университетида гурухли тайергарлиги бошланди. 
Карлар олий касбий таълими буйича яратилган моделнинг 
етакчи тамойили - инеонпарварлик йуналишидан иборат булди.
116


Узбекистонда кузи ожиз укувчилар Тошкент Давлат педа­
гогика университета ва вилоятлардаги педагогика институтлари 
ва Миллий университетнинг гуманитар факултетларида тахсил 
олмокдалар. Эшитишида муаммолари булган битирувчилар 
касб-хунар коллежлари х,амда Жимоний тарбия институтларида 
тахсил олмокдалар.
Инеонпарварликка 
йуналтирилган таълимнинг тизим 
хосил килувчи омили хар бир, шу жумладан эшитишида 
нуксони бор одамнинг уз кобилиятлари, узининг потенциал 
имкониятларини очиш ва намоён килиш хукуки хисобланади. 
Инсонпарварлаштиришнинг энг жиддий аспекта талабаларнинг 
умумий маданий, маънавий ривожланиши, уларнинг умумин- 
соний кадриятлар оламида кенг йуналтирилиши хисобланади. 
Олий укув юртларида эшитишида нуксони бор шахслар 
таълими жараёнида таълим дастурларини фундаменталлаш- 
тириш тамойили амалга оширилади, бу эса зарур холларда 
мутахассисларни кайтадан мослаштиришни, уларнинг хозирги 
жамиятдаги мехнат шароитлари узгаришларига тез муносабат 
билдиришларини таъминлайди. Шунингдек, имконияти чеклан- 
ган шахслар учун хам алохида ахамиятга эга.
Эшитишида 
нуксони 
бор 
шахслар 
олий 
таълими 
асосларини ишлаб чикишда тизгшли-модулли ёндашув амалга 
оширилади, бунда таълим спирал буйича олиб борилади ва 
илгариги модуллардаги билимларни кейингиларини урганишга 
мос равишда жорий килиш, булажак мутахассиснинг укув, 
илмий, касбий фаолиятининг интегратив узаро богликлигини 
акс эттириш имкониятини беради.
Россия тажрибасида эшитишида нуксони бор шахслар 
таълимида укув режа куйидаги блокларни уз ичига олади: 
умумтаълим-гуманитар ва касбийнинг узи, бу эса, масалан, 
МДПУда, тиббий, психологик-педагогик, махсус педагогик ва 
методик фанлардан таркиб топган. Фундаментал умуммаданий 
ва касбий тайёргарлик хар хил кушимча мутахассисликлар ва 
ихтисослашувларни 
(махсус 
психология, 
ижтимоий 
иш, 
оилавий тарбия ва б.) олиш имкониятлари билан кушиб олиб 
борилади. Университет талабалари фундаментал умумкасбий ва 
махсус-касбий билимларни оладилар, бу олий укув юрти
117


таълими стандартининг замонавий умумий тенденцияларига 
мос келади.
Шу билан бирга эшитишида нуксони бор шахсларни 
тайёрлаш тизимига эшитиш - нутк реабилигацияси буйича 
махсус машгулотлар хам киришлади.
Таълим жараёнида эшитишида нуксони бор талабалар 
ривожланишининг шахсий хусусиятлари хисобга олинади, бу 
мустакил ривожланиш учун шароитлар яратишни хамда шахсга 
йуналтирилган технологиялардан фойдаланишни кузда тутади.
МДПУ, Н.Э.Бауман хамда МДТУ, А.И.Герцен номидаги 
РДПУда эшитмайдиган талабалардан мутахассислар тайёрлаш 
тажрибаси к}фсатадики, фаолиятнинг муваффакиятлилиги куп 
жихатдан факат билимларнинг юкори даражаси, билим олиш ва 
фаолиятнинг унумли методларини эгаллаганлик билан эмас
касбий ишга комплекс тайёргарлик билан хам белгиланади.
Эшитишида нуксони бор шахсларнинг муваффакиятли 
касбий фаолияти факатгина укиш ва урганишнинг юкори 
даражадалиги билан эмас, балки маънавий-ахлокий, ижтимоий- 
психологик, махсус технологик ахборот (мослаштирувчи ва 
компенсацияловчи) 
ва 
мулокот 
маданияти 
билан 
хам 
белгиланади. Таълимда эшитишида нуксони бор шахсларнинг 
хаётий макони тусикларсиз шаклланишига (имконият даража- 
сида) ва атрофдаги нормал эшитувчиларни эшитмовчилар 
билан 
касбий 
ва ижтимоий 
сохаларда 
фаол 
шериклик 
муносабатларига тайёрлашга катта эътибор каратилади.
Хозирги жамият барча ногиронларни хар томонлама 
куллаб-кувватлайди, бу эса уларнинг хар бирига ижодий 
кобилиятларини устириш, хаёт йулларини онгли танлашлари 
имконини беради.

Download 7.62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling