Узбекистон Республикаси Олий ва Урта махсус тахлим Вазирлиги Карши Мухандислик-иктисодиет институти


Download 0.62 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/37
Sana15.06.2023
Hajmi0.62 Mb.
#1476646
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   37
Bog'liq
2022-12-21-10-43-52 131849d7375dc68df5cd94ab7c4e1df5

 
 
 
  
 
 
7-Маъруза:Кимматли когозлар ва фонд биржаси. 
Режа: 


www.qmii.uz/e-lib 
54 
7.1. Кимматли когозлар хакида тушунча. 
7.2. Кимматли когозлар турлари. 
7.3. Фонд биржа тушунчаси, турлари. 
 
Адабиетлар: 1, 34, 3, 4,2,30. 
Таянч иборалари: кимматли когоз,банк 
вексели,облигация,акция,эмитент,эмиссия,фонд 
биржа,листинг,дивиденд.
 
 
 
Кимматбахо когозлар хусусида суз юритадиган булсак, улар узок муддатли 
ва кисман (улушли) кимматбахо когозларига булинади. Узок муддатли (карз) 
кимматбахо когоз сифатида облигацияни келтиришимиз мумкин. Умуман 
(улушли) да эса акциялар булиши мумкин. 
Молиявий бозорни шакллантириш бир ва ундан ортик икки даврни уз ичига 
олади. Молиявий бозорни ташкил этиш учун куйидаги иккита омилдан 
фойдаланиши зарур деб хисобланади.: 
 1.Корхона ва ташкилот хамда муассасалар хусусийлаштирилган, хамда эркин 
фаолият курсатиши лозим. 
 2.Давлат томонидан тегишли ёрдам курсатилиши керак. Молиявий бозорнинг 
шаклланишида молия-банк институтлари ва асосан фонд биржалари асосий рол 
уйнайди. 
Биржалар учга булинади: 
1.Ёпик 
2.Кисман очик 
3.Очик биржалар
Молиявий бозорнинг вужудга келиши ва фаолият курсатиши куйидагилар 
ахамиятга эга:
1.корхоналарнинг ривожланиши учун катта имконият тугилади; 
2.илмий техника прогрессининг ривожланиши юкори табакага кутарилади; 
3.молиявий бозор асосида корхона ташкилот ва давлат ташки бозорга чикиш 
имконияти тугилади; 
4.юкоридагиларни хисобга олган холда, ахолининг ижтимоий маданий ахволи 
яхшиланади;
 
Молия бозори иштирокчилари мулк эгаси сифатида уз бойлигидан узлари 
билганларича фойдаланишлари мумкин, шу сабабли улар пул юзасидан эркин 
муносабат асосида битимга келадилар. Молия бозорида пулга кимматбахо когозлар 
– облигация ва акциялар сотиб олинади. Молия бозорида вексель ва сертификат 
каби хужжатлар хам пул сингари муомалада булади, улар хам олди-сотди 
килинади. Молия бозори амалиетда расмий равишда тижорат банклари, сугурта, 
инвеститция, молия компанентлари, фоид биржалар, аукционлар оркали фаолият 
курсатади. Молия бозоридаги операциялар махсус воситачилар димрлар, брокер 
фирмалар оркали амалга оширилади. 
Молия бозорининг энг ахамиятли жойи шундаки, у ахоли кулидаги улик, 
харакатсиз пулни жонли, даромат келтирувчи пулга айлантради. Бундан шундай 


www.qmii.uz/e-lib 
55 
хулоса келиб чикадики, молия бозори миллий ва халкаро хужалик доирасида пул 
маблаглари эркин харакатининг махсус шакли хисобланади. 
Энди бевосита пул бозорининг узига кайталик. Жахон пул бозори 
амлиетидан маълумки киска муддатли хазина мажбурятлари еки хазина веселлари 
(улар хазина билетлари хам аталади) пул бозорининг асосий харакатлантирувчи 
воситаларидан бири хисобланади. 
Вексель – немисча айирбош сузиданолиган булиб, муайян микдордаги 
карзга олинган пулни белгиланган муддатда катъий тулаш мажбурияти 
юкланган, конун билан тасдикланганхолатда тулдириб расмийлаштирилган 
карздорлик хужжатидир. Уларни хар кандай тулашга лаекатли корхона 
чикариш хукукига эга. Веселни сотиш, кредит сифатида бериш ва аник олди-
сотди битимида тулов воситаси сифатида ишлатиш мумкин. Векселлар 
асосан киска муддатга (бир йилгача) берилади, унинг оддий ва утказма 
турлари мавжуд. Хазина векселлари инвесторларни жуда кизиктиради, 
чунки улар ишончли, ликвидли ва даромадлари кафолатланган. Одатда янги 
чикрилган векселлар дастлаб ким ошди савдосида (аукционда) сотилади, 
буерда сотувчи сифатида молия муассасининг узи, харидорлар сифатида эса 
махсус диллерлар, банклар ишлаб чикариш тузилмалари иштирок этади. 
Хазина векселлари буйича туланадиган фоизлар дисконт (хисобга олиш) 
шаклида туланади
Хазина векселлари энг киска муддатли давлат когози булганлиги учун, 
одатда улар буйича фоизлар узок муддатли ва урта муддатли когозларникига 
нисбатан паст булади. Хазина векселлари – давлат учун энг малол келадиган карз 
мажбуриятлари хисобланади. Бунга сабаб шуки, киска муддат мобайнида уларнинг 
эгалари куплаб микдордаги векселларни кайтаришлари мумкин. Купинча, карз 
мажбуриятларининг ушбу хили буйича карздорлик давлат карзининг асосий 
кисмини ташкил килади. Хазина билетларининг такомиллаштирилган тури – 
жамгарма облигацияларидир. Улар облигация эгаси номига кайд килинади ва 
уларни сотиб булмайди, шунинг учун уларни “Бозордан ташкари” деб аташади. 
Уларни факат айрим шахслар ва баъзи инвестиция фоизлари чекланган микдорда 
сотиб олиши мумкин. Уларнинг ёзилган кийматини облигация эгаси истаган 
пайтида кайтариб олиши мумкин, бу эса уларни юкори ликвидли килади. 
Жамгарма облигациялари бир йилда бир марта чикарилади, уни иш хакидан ушлаб 
колиш йули билан ёки накд пулга харид килиш мумкин. Хазина векселлари билан 
буладиган операцияларни фьючерс битимларисиз тулик таввур этиш мумкин эмас. 
Фьючерс битимлари буйича операциянинг максади фоиз ставкалари узгаришидан 
чайков килиш ва бу ставкаларнинг узгариши билан боглик таваккалдан 
сакланишдир. Соддарок килиб айтилса фьючерс битими тузилганида кимматбахо 
когозлар нархи узгарса хам (маълум муддат утганидан кейин) шартномада 
курсатилган бахо буйича туланади. 
Банк вексели – пул бозорининг навбатдаги воситаси хисобланади. У кенг 
таркалган булиб, келгусида маълум муддатда тулаш шарти билан товарга хак 
тулаш учун фирма ёзиб берадиган чекдан иборат. Бундай векселда “Акцептланган” 
деган банк белгиси булади, бу белги тулаш буйругини ифодалаб, чек 
топшириладиган банкка уз-узидан кафолат вазифасини утайди. Бундай вексель 
фирма билан яхши таниш булмаган, лекин банкка мутлок даражада ишонадиган 
хорижий мижозларга жуда кул келади. Банкларнинг вексель операциялари киска 
муддатли тижорат кредити билан бевосита боглик. Харидор товар хакини узи 


www.qmii.uz/e-lib 
56 
тулай олмаса, векселларни накд пулга айлантириш эхтиежи тугилади ва булиш 
вексель операциялари ердамида бажарилади, яъни банк муддати келмаган векселни 
сотиб олади еки улар юзасидан пул ссудалари беради. Ссуда берилганида 
векселлар банк ихтиерига утади, ссуда кайтариб берилиши билан векселлар эгасига 
кайтарилади. Векселлар юзасидан берилган ссудалар муддатли (кайтариш муддати 
курсатилган) ва муддатсиз яъни онкол (банк томонидан исталган пайтда кайтариб 
олинадиган) хилларга булинади. Улар одатда 1 ойдан 3 ой муддатгача берилади.

Download 0.62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   37




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling