Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазир


Download 1.37 Mb.
bet7/26
Sana17.06.2023
Hajmi1.37 Mb.
#1523803
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   26
Bog'liq
гулзода12

Укитиш усуллари




Дарс бериш методлари




Ургатиш
методлари

1 .Монологик




1. Ахбортл арни баён килиш




1.Бажарувчанлик

2.Диалогик




2.Тушунтириш




2.Репродуктивлик

З.Кургазмалилик




З.Стимуллаштириш




3 .^исман изланувчанлик

4.Эврестик




4.Рухлантириш




4. Изланувчанлик

5 .Изланувчанлик




5 .Инстируктаж бериш




5 .Амалий иш

6.Алгоритмик




6.Муаммоли







7.Дастурлаштириш














Бу методларнинг хар бирида укитиш, ургатиш жараёнинг у ёки бу боскичида урни билан фойдаланилади. ^уйилган максадни амалга оширишга ва уни талаб даражасига олиб чикишга хизмат килади. Бошлангич синфларда математикани укитишда шундай методлари мавжудки, бу методлар узининг гнесеологик жихатидан юкорида келтирилган методларнинг хар бирининг асосига куйилиши мумкин, яъни: кузатиш ва тажриба, анализ ва синтез, индукция ва дедукция, таккослаш ва аналогия, умумлаштириш, абстракциялаш ва конкретлаштириш методлари мавжуд.
Бу методлар узининг тузилиш жихатидан куйилаётган максадни нафакат амалга оширишга, балки маромига етказишга унумли ёрдам беради.


15




Укитиш методлари

Муамолли дарс бериш




'Монологик метод Диалогик метод Кургазмали метод Эврестик метод Изланувчанлик методи




Тушунтириш
методи




Алгоритмик методи
Дастурлаштириш
методи


Дарс бериш жараёнида шу тур методларни куллаш жараёни узига хос хусусиятга эга булиб, хусусият берилаётган укув материалининг мазмуни тузилишига боглик равишда юзага келади. Масалан: укувчиларни “вакт”, “таквим”, “масса”, “улуш” каби улчов бирликлари билан таништириш дарсларида тарихий материалларни ургатиш жараёни бошка дарсларга нисбатан бир оз фарк килади. Маълумки, дарсларнинг турларидан, янги укув материални урганиш, укувчиларнинг билим, куникма ва малакаларини такомиллаштириш, тизимларни умумлаштириш, комбинацияланган, билим, куникма ва малакаларни назорат килиш ва тузатишларга булинади.


16




Х,ар бир фан тарихий материалларга оид тушунчалар тизимини ташкил килади. Тушунча эса нарсаларнинг мохиятини англаш имконини беради ва фанларга оид умумий мухим хусусиятлар, белгилар ва богланишларни акс эттиради. Бири укувчи билиши вазифасини англайди, иккинчиси урганилаётган материални идрок этади ва тушунади, учинчисида куникма ва малакаларни
такомилаштирад илар. Бошлангич синф математика дарсларида тарихий материалларни укитиш амалий жихатга асосланиб хаётий тажрибалар билан боглаб укитишда:

  1. .Математика укитиш жараёнида кургазмалиликка таянган холда укувчилар онгини шакллантириш

  1. Тарихий материалларни укитишда укувчиларни мавхум фикрлашнинг усишига ёрдам бериш билан бирга кулланиладиган методлар, коидалар, омиллар, материалларнинг узаро богланиши, бир-бирини тулдиришини таъминлаш ва укувчиларнинг фикрлаш кобилиятларини ривожлантиришга каратилиши,

  2. Хар бир дарс узининг услубий тузилишига кура технологиясига эга булиши билан бирга укувчиларнинг иктидорлилик кобилятини шакллантиришга ёрдам бериши,

  3. Дарсда кулланилаётган тарихий материаллар узининг максад мазмуни билан тузилиш жихатидан дидактиканинг конун коидаларига мослаб тадбик этилиши, математик мантик, куникма ва малакаларнинг шаклланишига, ривожланишига алохида хисса кушибгина колмай укувчининг тарбиясига салмокли таъсир курсатиши хам керак. Математика дарсларида тарихий материалларни ургатишнинг дидактик жараёни куйидаги схемага асосланади.


17


( 3. жадвал )







Тарихий материалларни урганишда укув жараёнинг таркибий кисми умумий вазифаларини хам, узига хос функцияларини хам бажаради.
Укувчилар билиш фаолиятининг муваффакияти куйидаги омиллар билан белгиланади:

  1. Назарий тадкикот шуни курсатадики, бошлангич синф математика


18




дарсларида тарихий материаллардан фойдаланиш жараёнида укувчиларнинг фаол билиш фаолиятини оширишда укитувчи етакчи урин тутади.

  1. Математика дарсларида тарихий материаллардан фойдаланиб дарс самарадорлигини оширишда билиш фаолияти жараёни билим, куникма ва малака хосил килиш асосида шахс хусусиятлари, фоаолиятнинг муаян услуби, умуман хаётий услуб шаклланади.

  2. Бошлангич таълимнинг дастлабки боскичларида фаолиятнинг барча турларига хос булган умумий хусусиятлар моделлашади.

Ишлаб чикилган фаоллик назарияси укув жараёни билимларни узлаштириш, уларни кайта ишлаш ва куллашнинг (муамолли ва репродуктив) усулларини урганиш юзасидан ташкил этиладиган фаолиятдан иборатдир.
Бошлангич синфларда болаларнинг билимлари кенгайганлиги, чукурлашганлиги, лаёкат ва куникмалари бир кадар мукаммалашганлиги кузатилади.
Мехнатсеварлик, уз узини бошкара билиш кобиллик ва катталар хамда тенгкурлари билан билвосита мулокотлар, кичик мактаб ёшидаги болаларга ривожланиш имконини беради. Бу ерда гап болаларнинг уз севимли машгулотлари билан соатлаб ёлгиз шугуллана олишлари хакида кетмокда. Уларнинг бу хусусиятидан укув-тарбия жараёнида тарихий материалларни куллашда фойдаланиш мумкин. Биз тадкикотимиз жараёнида кичик мактаб ёшидаги болаларнинг иктидорини ривожлантиришнинг психологик-педагогик, илмий-дидактик шартларини куриб чикдик. Бошлангич синфларга тарихий материаллардан фойдаланиш юзасидан куйидаги хулосалар чикариш мумкин.

  1. Дарсда тарихий материалларни куланиш буйича дарс материали

1-2 синф укувчиларини рухий- билиш ва ривожланиш даражасига караб очик кургазмали содда, яъни боланинг узлаштириш салохияти хисобга олинган холда тузилиши керак: тарихий кургазмали расмлар асосида хикоя тузиш, макол, топишмоклар, шеърлар, кизикарли бошкотирмалардан фойдаланиш мумкин.

  1. Укув материалининг тарихий ахамиятига эътибор бериш укувчи шахсини аклий, эстетик, ахлокий жихатидан ривожлантиришга имкон яратади. Шунинг учун укитувчи тарихий материалнинг болалар онгида кандай из колдиришини хисобга олиш керак. Агар укитувчи тажрибали булса, дарсни мактаб кичик ёшидаги болалар аклига мос келадиган мунозара уйин оркали ташкил этиши хам мумкин.

Математиканинг энг кадимги даврларидан хозиргача булган куп асрлик ривожланиш тарихида унинг 4 ривожланиш даври кайд этилади.

  1. Дастлабки омилларнинг жамланиши (тупланиши) билан тавсифланадиган математиканинг пайдо булиш даври. Бу даврда математика хали алохида фан тарикасида

19




узининг предмети ва методига эга булмай, балки математикадан факат айрим фактлар тупланади.
Математик тушунча-микдор эса инсон тажрибасидан олиниб, мустакил абстраклашган текшириш методи доирасига киритилмаган. Умуман олганда, бу давр математикаси илмий назариясиз амалий характерда булган. Бунга мисол тарикасида кадимги Миср, Бобил, Хитой ва Хинд математикасини курсатиш мумкин.
2.Элементар математика даври. Бу даврда кадимги Юнон математикалари асос солдилар ва уни Урта Осиёдаги Урта Шарк олимлари давом эттирдилар.
Бу эрамиздан олдинги VI-V асрлардан бошлаб эрамизнинг XVII асригача булган вактни уз ичига олади. Бу даврда математика алохида фан тарикасида узининг предмети ва методи билан вужудга келади. Масалан:
-Эрамиздан олдинги VI-V асрларда кадимий Юнон математикасида абстраклашган ва катъий мантиклашган геометрия вужудга келади.
Бу Евклид геометрияси номи билан аталади. Бундан ташкари, бутун ва рационал сонлар арифметикаси, Дедикенд кесими назариясига ухшаш нисбатларнинг умумий назариясининг асослари, лимитлар назариясининг элементлари юза ва хажмни хисоблашдаги “Етарли метод” каби математика тармоклари вужудга келади.
-Урта Осиё мамлакатларида Мухаммад Хоразмий алгебрани ижод этиш билан уни алохида фан даражасига кутаради.
-Урта Осиё энциклопедиячи олимлари Ал-Фаргоний, Абу Райхон Беруний, Абу Али Ибн Сино, Умар Хайём , Улугбек Еиёсиддин Коший ва бошкалар математика фанига уз хиссаларни кушдилар.
-Хуросонлик математик Насриддин Тусий XIII асрда текис ва сферик тригонометрияни бир тизимга солади ва тригонометрияни алохида фан даражсига кутаради.

  1. Узгарувчан микдорлар математикаси даври. Бу XVII асрдан XIX асрнинг иккинчи ярмигача булган вактни уз ичига олади. Шу давр бошланишининг мухимлиги шундаки, улуг француз олими Рене Декартнинг математикага узгарувчи микдорларни киритди, И.Ньютон ва Г.В.Лейбницлар асарларида дифференциал ва интеграл хисоби ижод этилди.

  2. Бу даврдаги математика “Классик олий математика” номи билан хам аталади. XIX-XX асрларда математик метод билан текшириладиган фазовий шакл ва микдорий муносабатларнинг хажми нихоятда кенгаяди. Жуда куп математик назариялар вужудга келади ва математиканинг тадбик килиш сохаси жуда купаяди.

Математикада янги-янги тармоклар вужудга келади. Бошлангич мактабда урганиладиган математикага оид материаллар математика ривожланишининг иккинчи даврида юзага келган гоя ва кашфиётларга асосан муофик келгани учун
20




тадкикотимизда Урта аср Шарк олимларининг асарларини ёритган тарихчи математикларнинг ишларига тухталамиз.
Уз ФА мухбир аъзоси Г.П.Матвиевская “Урта аср Шаркида сон хакида таълимот” деб номланган асарида: Ал-Хоразмий,Ал-Форобий, Носир ат-Тусий, Ал-Коший, Козизода Румий, Али ^ушчи ва бошкаларнинг кискача хаёт ва фаолиятлари берилган.
Китобда Урта Осиё математика фани тарихининг умумий баёни хам берилган. Бу китоб укувчиларнинг математикани урганишга кизикишларини оширишга, уларнинг акл доирасини кенгайтиришга маданиятни юксалтиришга мулжаланган. У арифметиканинг келиб чикиши, алгебранинг бошланиши ва геометриянинг ривожланиши тарихига багишланган. Китобдаги айрим далиллардан бошлангич синфларда фойдаланиш мумкин.
З.Отажоновнинг “Математика укитишда Урта Осиёлик олимлар ижодидан фойдаланиш” (1981) укитувчилар учун кулланмаси хам катта ахамиятга эга. Таникли олим Сайидамин Ахмедовнинг “Урта Осиёда математика тараккиёти ва уни укитиш тарихидан” номли китобида Урта Осиёлик машхур олимлар ижоди ,мадрасада математиканинг укитилиши Урта Осиёда кулланган санок тизими, арифметик амаллар, каср сонлар арифметикаси кенг ёритилган.
С.И.Афонинанинг “Математика ва гузаллик” асарларида тарихий элементларни урганиш мухим урин тутиши диккатга сазовордир.
Урта Осиё олимларининг математика сохасидаги ишлари ва уларнинг фанни ривожлантириш сохасидаги хизматлари хакида маълумотлар берилган. Урта Осиёда укитиш тарихи муаммолари укитиш услубиёти ва укитишни мукаммалаштириш масалалари тилга олинган. Шунингдек, машхур математиклар ва математикага кизикувчилар Мухаммад Мусо Хоразмий, Насафий, Хужандий, Беруний, Сижовандий, Коший, Кубовий, Бобокалон Муфтийлар хакида маълумотлар бор. Китобдаги урта мактаб математика дарсларида тарихий материалларни куллаш максадида фойдаланиш мумкин.
А.П.Юшкевичнинг “Урта асрлар математикаси тарихи” илмий ишида математика фанининг Хитой, Хиндистон, Ислом мамлакатлари (араб давлатлари, Урта Осиё, Эрон, Озарбайжон) даги тараккиётнинг умумий баёни берилган. Муаллиф куп сонли тадкикотларига якун ясаб, математика фани тараккиёт тарихини янгича тушуниш хакида уз хулосаларини баён килган.
М.Ахадовнинг Урта Осиёнинг буюк мутафаккирлари ижоди тугрисида уз тилида ёзилган илимий ишлари 1964 ва 1983 йил саналари билан белгиланган.


21




Биринчи китоб шу сохага кизикувчилар учун математика тарихи фанига оид кулланма булиб, у “Урта Осиёнинг машхур математиклари” деб аталади. Унда Мухаммад Хоразмий, Абу Райхон Беруний , Умар Хайём хакида хикоя килинган.
Иккинчи китоб “Урта Осиёлик машхур олимлар ва уларнинг математикага доир ишлари ” деб аталади. Бу китобда Беруний, Умар Хайём, Ибн Сино, Тусий Улугбек, Козизода Румий, Али ^ушчи ва бошкалар хакида кенгрок ёритилган.
“Математика тарихи” китобида математика фанининг тараккий этиш конуниятлари тахлил килиб чикилган. Китоб таркиби бу шаклга келтирилган, матннинг бир неча жойлари хозирги замон фани талаблари асосида кайта ишланган. Китоб тушунарли илмий тил билан ёзилган ва математика укувчилари уз укувчиларига тушунтириш учун кулайлик билан фойдаланишлари мумкин. Шу китобда математик тасаввурнинг шаклланиш жараёнлари, математика назарияси, элементар математика ривожи, узгарувчан микдор математикаси , математик тахлил ва геометрия, хозирги замон математикасининг бошланиши кабилар тахлил этиб чикилган барча бу маълумотлар даврлаштирилган.
“Математика фанининг пайдо булиши ва ривожланиши” асари “Математика тарихи ” асарини яна хам соддалаштирилган йуналиши булиб, урта мактаб укитувчилари учун мулжаланган.
Хозирги замон математика предметининг шундай бой мазмунга эга булиши учун энг мухим муаммаолар муажмуини кайта куришга олиб келади. Математика асослари деганда тарихий, мантикий, фалсафий муаммолар ва математик назариялар тизими тушунилади.
Тарихий тушунчаларни бошлангич синф укувчиларининг билими ва ёш хусусиятига муофик тушунтириш ва аник булишини хисобга олиб дастлаб:
-халк педагогикасидаги: макол, топишмок, эртак, уйинлардаги математикага доир тушунчалар тизими:
-математик олим, мутафаккирларнинг хаёти ва фолиятидан наъмуналар;
-халк обидаларидан элементар математик хисоблашга доир курилмаларни курсатиш ва улка буйлаб сайр оркали амалга ошириш кабилар тарихий тушунчаларни шакллантиришда асосий воситадир .

  1. 2.МАТЕМАТИКА ДАСРЛАРИДА ТАРИХИЙ БИЛИМ БЕРИШ БИЛАН УЦУВЧИЛАРДА УЗЛИКНИ АНГЛАШ ^ИССИНИ ТАРБИЯЛАШ.

Президентимиз И.А.Каримовнинг “Тарихий хотирасиз келажак йук” асарида “узликни англаш тарихини билишдан бошланади. ”, деган мухим фикр мавжуд. Дархакикат, она юрт тарихини холисонилло билмасдан у билан фахрланмасдан туриб
22




милий узликни англаб булмайди. Хозирги ёшларнинг уз халкининг жонкуяри булиши, миллий кадриятларимизни билган, узлаштирган, уларни кадрлайдиган булиши керак.
Асрлар давомида аждодларимизнинг аклу-заковати билан юзага келган милилй кадриятлар инсон шахсининг хар тмонлама камол топишида етакчи омилдир. Шундай экан, хозирги замон кишиси , хусусан ёш авлоднинг миллий тушунчасини , онгини бойитиб бориш катта ахамиятга эга.
Утимишни, гох гамгин, гох кувончли кечган тарихни аждодларимизнинг буюклиги нимадан иборатлигини билмай туриб миллий гурур, миллий ифтихор туйгуси шаклланмайди. Келажак утмишдан бошланади, деган гап бор. Вужудимизда, кадриятларимиз таркибида нимаики гузаллик булса, Форобий, Ибн Сино, Хоразмий, Беруний, Улугбек, Умар Хайём, Еиёсиддин Жамшид кошийларнинг покиза виждонидан , буюк эътикодларидан ,мукаддас рухларидан жамланганлиги хар бири укитувчи, хар бир укувчи билмоги лозим.
Биз халкимизнинг узок йиллар яратган бехисоб моддий-маънавий бойликлари билан фахрланамиз. Урта Осиё халклари олимлари утмиш маданиятини , бадий ва илмий меросини урганиш юзасидан бир канча мухим ишларини амалга оширдилар. Математика тарихига доир китобларда Урта аср шарк олимларининг математика сохасидаги ишлари хакида умумий маълумот берилган кейинги йилларда таникли олимлардан А.ХАмедов, А.П.Юшкевич, Б.А.Розенфельд, Г.НДори-Ниёзий, С.Х.Срожиддинов, Е.Жалолов ва бошкаларнинг килган ишлари шу олимлар ижоди хакидаги маълумоти янада кенгайтиради ва уларнинг методлари билан таништиради.
Укитувчи дарс ва дарсдан ташкари машгулотларда математикага катта хисса кушган Урта Осиё олимларининг ишларига доир тарихий материаллар хакида маълумот бериб борса, укувчиларнинг математикага кизикиши ортади. Математик масалаларни кадимги ва хозирги замон фани нуктаи назаридан тахлил килиб ечилса максадга муофик булади.
Урта Осиё халклари бошка хаклар сингари жахон маданияти хазинасига катта хисса кушган. Купгина моддий ва маънавий бойликлар чет эл боскинчиларининг куп асрлар давомида Урта Осиё халкларига карши боскинчилик урушлари окибатида йуколиб кетган. Шу сабабли бу халкларнинг урта аср маданиятининг хакикий куриниш анча мушкул.
V аср охирларига келиб Рим империяси кулайди. Шу муносабат билан кадимги Римда фан ва маданият тушкунликка юз тутади. Урта Осиёда фан маданият жуда огир тарихий шароитда -халк оммасининг махаллий ва чет эл золимларига карши кураш олиб борган кураши шароитида Узбекистон мустакиликка эришгандан кейин


23




мамлакатимиз олдида турган асосий вазифалардан бири сифатида давлат сиёсати даражасига кутарилди.
Таълим тизимида ислохотларнинг бош максади янги авлдони шакллантиришга йуналтирилган тадкикотларнинг бориши ва натижалари юзасидан чукур тахлиллар утказиш, таълим стандартлари, укув режалари ва дастурларига тегишли узгартишлар киритиш керак. Замонаивй янги дарсликларни, педагогик ва ахборот технологиясини уз вактида ишлаб чикиш лозим. Укитувчи болаларда мустакил Узбекистон манфаатларига хизмат киладиган сифатларни тарбиялаш учун куйидагиларга алохида эътибор бериш керак. 1. Ватанга мухаббат, миллий узликни англаш. Аввало, укитувчининг узи ана шу олижаноб фазилатларга эга булиб ,уз нутки оркали хам шу гояларни укувчилар онгига сингдириб бориш лозим.
Милилй ватанпарварлик туйгуларини шакллантиришда эса болаларни купгина илмий гоялар бизнинг мамлакатимизда пайдо булганлигини, унинг халки орасидан купгина йирик олимлар етишиб чикканлигини гапириб бериши лозим.
Бошлангич мактабда математика укитиш методи хам барча бошка фанлар каби, миллий тарбиянинг умумий масалаларидан ва математик материалнинг узига хослигидан келиб чиккан холда уз вазифасини белгилаб олиш керак. Мактабда математика укитишнинг энг мухим вазифаси бу фанни укувчилараг чуккур сингдиришдир. Математикани методик жихатдан тугри укитиш бир катор мафкуравий масалаларни хал килишга хам катта ёрдам беради.
Мустакил Узбекистон куч кудратини мустахкамлаш ёш авлод зиммасига тушади. Миллий мафкуранинг барча харакатлантирувчи кучлари унинг равнаки, халкининг фаровонлиги ва тарихий маданиятини тиклашга каратиш ёшлар зиммасидадир.
Илмий гоявий дунёкараш мактабда хамма фанларни урганиш оркали шаклланиб боради. Яъни фан асосларини урганиш табиат ва жамият хакидаги умумий тасаввурларини шаклланиши учун манбаа булади. Бу маълумотлар асосида чикариладиган табиий илмий хулосалар эса маълум фалсафий ишловдан кейин илмий дунёкараш элементлари вазифасини бажаради.
Илмий дунёкараш деганда илмий маълумотларга асосланган табиат ва ижтимоий вокеалик хакидаги карашлар силсиласи тушунилади.
Табиий фанлар , шу жумладан, математика укитувчилари олдида хам, узлари бераётган билимларининг таърбиявий йуналишини айникса, илмий-гоявий имкониятини очиш вазифаси туради.
Илмий хулосалар укув маълумотларнинг мазмунидан келиб чикиб ва синфдан- синфга кучган сари чукурлаштириб борилмоги лозим. Бу уринда гоявий тарбиянинг куйидаги имкониятларидан фойдаланиш мумкин.
24




-математик тушунчаларнинг келиб чикиши ва математика тарихига оид маълумотларни урганиш вактида;
-моддий дунёнинг микдорий муносабатлари ва турли табиий вокеаликларнинг улчамлари билан иш олиб борганда;
-мавжуд дунёни илмий билиш методлари (кузатиш ,такрорлаш, умумлаштириш) билан танишиш оркали;
-укувчиларни фан техниканинг хозирги замон ютуклари билан таништиришда в.к Дарснинг гоявий савияси деганда укувчиларга билимларни хозирги замон фани далилларига муофик ва миллий халк маърифатпарварлиги нуктаий назаридан туриб баён килиш, шу билимлар оркали укувчиларда илмий дунёкарашни шакллантириш тушунилади.
Математика укитиш жараёнида тарбияни укувчиларнинг ёши ва билимига мос равишда сонлар ва уларнинг хоссалари билан таништиришдан бошлаш мумкин. Масалан, куйи синфларда куп хонали сонларни урганишдан бошлаб, юкори синфларда сонлар хонасини кенгайтириш ва нихоят натурал сонлар тугрисидаги билимлари оркали укувчилар хамма сонлар инсон амалий фаолияти , унинг хаётий эхтиёжи ва тажрибаси натижасида пайдо булганлигига ишонч хосил киладилар.
Сонларнинг хоссаларини урганиш вактида бу хоссалар турлича карашлар ва хурофий назриётчилар кандай талкин килингани хакида сухбат утказиш мумкин. Бундай сухбатлар охирида утказиладиган машклар натижасида ва сонларнинг мухим хоссаларини урганиш оркали укувчиларни сонли тасаввурлар билан таништириш мумкин.
Дастлаб, тарихий материаллар таркибида мавжуд булган хикоя, эртак, масаллардан уринли фойдаланиш лозим булади. Бунга шу ёшдаги боланинг купинча уйда мактабда шугуланадиган асосий фаолияти булган укиш, муомла, уйин ва мехнат ёрдам беради.
Математика машгулотларида сонларнинг хоссаларини урганишдан ташкари, айрим математик олимларнинг хаёти билан хам таништириб борилади. Бу сухбатлар давомида албатта уларнинг яратган кашфиётлари хакида илмий-гоявий маълумотлар берилади.
Укитувчи уз имкониятларгиа караб тингловчиларга халк ичидан етишиб чиккан олимларнинг фикрлари ва маърифатпарвар гоялари билан, уларнинг фанга кушган хиссалари, математикага доир ишлари билан таништириб борса, укувчиларнинг фанга доир ишлари билан таништириб борса, укувчиларнинг фанга булган кизикишлари ортади хамда ватанпарварлиик туёгуси дунёкараши хам шакллана боради. Урта Осиёда яшаб ижод килга Форобий, Хоразмий, Ибн Сино, Беруний, Хаким ва Собир Термизийлар,
25




Фирдавсий, Рудакий ва бошка буюк мутафаккирлар узларининг бутун ижодий фаолиятларини Ватанда илмий маърифатни ривожлантиришга багишладилар.
Булар илк урта аср шароитида нихоятда озчиликни ташкил килган эдилар. Уларнинг хизматлари уз замонасида инобатга олинмади, айримлари моддий ночорлик, кувгин ва таъкиб остида яшадилар. Илмий гояларни таргиб килганликлари учун купгина мутафаккирларнинг хаёти фожеали тугади.
Улугбек илмий фаолиятининг марказида астраномик текшириш ишлари турган. Шунинг учун хам 1429 йилдаёк расадхона курдириб, осмон жисмлари харакатини текшириш ишларини бошлаб юборди. Улугбек уз атрофига ^озизода Румий, Еиёсиддин Жамшид, Али ^ушчи каби истеъдодли куплаб олимлар, астраномия мактабига асос солди. Бу бизнинг миллий ифтихоримиздир.
Миллий ифтихор хам миллий уз-узини англашнинг куринишидр. Миллий уз- узини англашнинг ривожланиши билан миллий ифтихор, миллий хис туйгулар намоён булади. Узликни англаш миллатнинг тарихи, маданияти, урф-одати ва анъаналари хар тарафлама чукур билиш максадга муофикдир.
Узбек миллатининг тарихий таркиб топиши миллат маънавияти (тил, фан, маданият, давлат, турмуш тарзи, тарихий обидалар ва х.к.) гуркираш узликни яна бир бор англатади. Шунинг учун биз бошлангич синфларда математика укитиш жараёнида миллий узликни англатувчи асосий йуналишларга тухталиб утиш жоиз деб топдик. Булар:

  1. халк огзаки ижодиётидаги математик тушунчаларни шакллантириш;

  2. мутафаккир олимларни хаёт тарзи;

а) айрим лавхалар
б)математикага кушган хиссалари
в)кадимий обидалар оркали математик (геометрик) тушунчаларни шакллантириш;
г)мадрасалар, миноралар, тарихий обидалар, турли курилишлар Урта Осиёда арнамент-графика жуда ривожланган булиб, улар эса геометрик фигураларга (тугри туртбурчак, квадрат, ромб, трапеция, айлана, эллипс, доира, учбурчак ва х.к.) га асосланган.
д)вакт улчовига доир кадимий фикрлар;
Натижада куйидаги тушунчалар шаклланади:

  1. Ватан сатхини хисоблаш оркали ватанпарварлик хиссини тарбиялаш.

  2. Вактни тежаш

  3. ^адимий меросни англаш

  4. Мехнатни кадрлаш

  5. Зукколик, топкирлик


26



Download 1.37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling