Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазир


Download 1.37 Mb.
bet10/26
Sana17.06.2023
Hajmi1.37 Mb.
#1523803
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   26
Bog'liq
гулзода12

РИМ РАЦАМЛАРИ
Биринчи синфдаёк математика дарсларида бир сонни турлича шаклда ёзилиши мумкинлиги хакида маълумот берилади. Масалан, амалларни бажариш давомида 1,2,3 каби ракамлар ишлатилади.
Бирок масалани ечиш жараёнида амаллар режаларини узгача ООП. V-5, X-10, L- 50, C-100, D-500, M-1000 шаклда ёзишимиз мумкин. Масалан марказий осиёлик буюк математикларимизнинг тугилган йили ва вафот этган йилларини Рим ракамлари билан ёзилишича куйидагича.

  1. Мухаммад Ал-Хоразмий (783-850) DCCL XXXIII-DCCCL

  2. Беруний (973-1048) CMLXXHI-MXLVIn

  3. Умар Хайём (1048-1131) VXLVIII-MCXXXI

  4. Насриддин Тусий (1201-1274) VCCI-MCCLXXIV

  5. Улугбек (1394-1449) MCCCXCIV-MCDXLIX

Болаларнинг эътиборини ча томондан ёзилган бирлик уни олиш кераклигини, яъни IV бир кам беш дегандай, чап, унг томондан ёзилган бирлик уни кушиш кераклигии курсатади, яъни VI беш ва бир демакдир. Бундай тушунтириш болаларда кизикиш уйготади ва уларни IV ва VI сонларини алмаштириб юборишдан огохлантирилади ва хокозо.
Жуда узок ривожланиш даври натижасида тупламларни таккослаш учун воситачи тупламларни таккослаш учун майда тошчаларни чиганокларни куллай бошладилар.
Бу воситачи тупламлар энди натурал сонлар тушунчаси куракларни намойиш кила бошлаган булса-да, бирок бу боскичда хам хали сон саналадиган тупламлардан ажралмаган эди. Масалан, баъзи кабилаларда бешта унсурдан иборат тупламлар саноги “одам” сузи билан белгиланган. Вакт утиши билан сонлар номлана бошлаган. “Сон” тушунчаси ривожланишнинг энг мухим боскичи хисобланган. Биз бирлик тушунчасини яратган инсон дахоси каршисида бош эгишимиз керак. Сон вужудга келди, у билан бирга математика вужудга келди.
Шундай килиб аста-секин “натурал сон” атамаси кириб келди. Буни биринчи тахминан 480-542 йилларда римлик олим А.Боэций куллаган.
Натурал сонлар деб, буюмларни санашда кулланиладиган сонларга айтилади. Буни албатта биз бошлангич синфда куллаймиз. Укувчилар онгини шундай сингдириб боришимиз керакки, ракам нима? Сони нима? Буни бир биридан ажрата билсинлар.
^адимги замонларда турлича хисоблаш тизимлари булган.
Масалан: 5 талаб/кулнинг бармоклари, 10 талаб/кулнинг бармоклари/, 20 талаб/кулнинг оёк бармоклари/, 60 лик /кадимги бобиликларда/ санок тизимлари
34




ишлатилган. ^адимги вавилонлар сонларни бутунлай бошкача ёзганлар. Улар икки белгидан 1 ни ифодалаш учун тугри понна V -дан унни ифодалаш учун < ётик понадан фойдаланганлар. Масалан, 32 сони шундай ёзилган . <<< V V.
Сонларни вавилонча ёзиш тизими кечинчалик Хиндистонга утиб, яна хам такомилаштирилади. Сонни ифодалаш учун (уткир нарса билан ерга ёки тахтача) устунлар натижада унлик даражалар хосил булган: биринчи устунга бирликлар куйилган, иккинчи ва учинчи устунга юзликлар ва х.к.
Сон ёзувининг янги тизими Хиндистондан бутун дунёга ёйила бошлайди. Бунда бу халк хиндлардан ракамни эскича ёзишни колдириб факат сонни ифодалаш йулини кабул килган булса, бошкалар ракам ёзилишини хам кабул килганлар.

Download 1.37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling