Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тош кент давлат


Download 38.05 Kb.
Pdf ko'rish
bet60/127
Sana31.01.2024
Hajmi38.05 Kb.
#1818768
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   127
Bog'liq
46hSLjQWCjIOPi2HaQoQ

танлашга тайёрлаш иши хам бошкача ташкил этил иши лозим. Бунда 
барча укувчилар касблар билан кспг ва пухта таништирилнши, 
кобилиятлари ва жисмонии имкопнятларига мувофик уларнинг 
муайян фаолият турига булган баркарор кизикишларини аниклаш, 
касбга оид гурух тарзида ва якка тартибда маслахатлар утказиш, IX 
синфни тамомлагандан кейин махсус укув юртларига укишга 
киришни 
хохловчи 
ёшларнинг 
укув 
юртларини 
танлашида 
кумаклашиш лозим.
Янги иктисодий тафаккур хукм сурган хозирги шароитда 
касбга йуналтиришда тарбиявпй ёнлашуппинг aeocnii хусусиятнпи
72


ва fn сохала о . ш о б о р п л а ё т г а н
пиши умуман шахсий шакллантириш 
ишининг бир кисми хисоблапади. Дархакикат, касб танлаш реал 
вокеаликдан ажралгаи тасодифий фаолият эмас. Йигит ва кизнинг 
кандай карорга келиши ва улар бу карорни кандай кабул килиши 
купгина омилларга: бозор иктисодиётининг мутахассисларга булган 
талаб-эхтиёжларп мухимлнгпга, мазкур жойда иш кучига булган 
талабларга ва иш шароитларпга, халк хужалиги учун мутахассислар 
тайёрлайдиган 
укув 
ю ртларининг 
мавжудлигига 
ва 
уларда 
танловларнинг катгалигига боглик. Касб танлаш оилавий ахвол, 
яшаш жойи, касбларнинг бир хилда оммабоп булмаслиги ва шу 
кабиларга 
богликдир. Лекин касб танлашни мухитдаги шарт- 
шароитларигина белгиламайди. У кувчилар билан алокада булаётган 
шахсларнинг таъсирп хам катта ахамиятга эгадир. Усмирларнинг 
\ а ё т йулини белгилаб беришда ота-оналарнинг роли накадар катта 
эканлиги хаммага маълум. Купинча укувчилар у ёки бу ишга 
дустлари. уртокларм, кариндош-уруглари, таниш-билишларининг 
маслахати билан кирадилар. Бу борада мактабнинг таъсири хам кам 
эмас. Нихоят, укувчилардан сураш курсатганидек, бу сохада 
ижтимоий ахборот воситалари: вактли матбуот, радио, телевидение, 
адабиётлар катта рол уйнайди.
Та б и и й к и ,
атрофдаги кишилар ва вазиятларнинг таъсири касб 
танлашни шакллантиради. Лекин бунда шахе уларни турлича кабул 
килиши 
ва о а х о л а ш п
мумкинлигини хисобга олмаслик мумкин эмас. 
Масалан, укувчилар узлари учун энг якин кишилар булмиш ота- 
оиаларииинг истаги 
билан 
хисоблашмасдан 
касб танлашлари 
мумкин. Атрофдаги кишиларнинг фикрига карамасдан касб танлаш 
холлари мавжуд. Бунга сабаб шуки, касб танлаш мухит таъсирига 
пассив жавоб сифатида эмас, балки онгли харакат сифатида руй 
беради. Бунда ташки таъсирлар кайта ишланади ва идрок килинади. 
Касб танлашда онглилнк даражаси шахе касбни кандай танлашига, у 
жамият талабларини, 
идвидуал хусусиятлар ва кизикишларни 
канчалик хисобга олиш ига боглик булади. Бинобарин, касбни онгли 
равишда танлаш шахенинг муайян «етуклиги»ни, хусусан маълум 
умумий маълумот даражасига эга булишни, мехнатга тайёргарлик, 
ишлашга шайлик, касб танлаш га кизикиш, майллар, ижтимоий 
жихатдан кимматли булган сабаблар уз кобилиятларига узи тугри 
бахо бериш ва шу кабиларнинг мавжудлигини куздатутади.
Шахенинг хулк-атвори учун асос буладиган унинг фазилат ва 
хусусиятлари бирдан намоён булмайди ва узидан-узи вужудга
73


келмайди. Одатда, бу фазилат ва хусусиятлар шахснпш узок вакт 
давомидаги камолоти махсули, таълим ва тарбия шароитида шахе 
фаолиятининг натижасидир. Касб танлаш бундан мустасно эмас. 
Касб танлаш хам шахенинг бундан олдинги бутун камол топиш и 
билан тайёрланган. Ш ахенинг шакллаииш натижалари унинг касб 
танлашга кандай ёндашишига таъсир утказадп. Бинобарин, касбга 
йуналтиришни укувчиларга таълим ва тарбия беришдан иборат 
умумий ишдан ташкари куриб чикиш ярамайди. Касбга йуналтириш 
махсус вазифага каратилган булса хам, унга аирим «гадбирлар» деб 
караш мумкин эмас. Касб танлаш га тайёргарлик масаласини мактаб 
укувчиларига таълим ва тарбия бериш жихати деб караш керак.
Шу нуктаи назардан, масалан, касбга йуналтиришни ёш ларнинг 
факат касбий кобилиятларини аниклашга ва кобилнятлари буйича 
касб танлашда уларга ёрдам беришга каратилган фаолият, деб 
хисоблаш нотугри булур эди. Касб танлашда кобилиятларнннг 
мухим ахамият уйнашини хеч ким инкор кила олмайди. Лекин бунда 
шахенинг бошка жихатларинн хам назарда тутиш лозим.
Касбга 
йуналтириш 
муаммосини 
шахенинг 
факат 
кнзикишларини ёки типологик хусусиятларини хисобга олиб хал 
этиш йулидаги уринишларни хам нотугри уринишлар, деб хисоблаш 
керак. Масалан, кизикишлар шахенинг максадини ифодаласа хам, 
лекин унинг касбий жихатдан мухим хусусиятлари ва хислатларини 
тулик акс эттирмайди. Бундан ташкари, кизикишлар гез-тез узгариб 
туради ва \ а м м а вакт хам етарли даражада асосланган булмайди. Шу 
нарсани хам 
ёддан 
чикармаслик керакки, ёшларнинг касбий 
кизикишлари 
жамиятнинг 
талаб-эхтиёжларига 
мос 
булиб 
тушмаслиги мумкин.
Ю корида айтилганларнинг хаммасини касбга йуналтириш 
ишида одамлинг шахеий хусусиятларини урганишнинг ролини 
камситишдир, деб талкин килиш ярамайди. Аксинча, одамнинг 
шахеий хусусиятларини хисобга олмай туриб, шахенинг собиткадам 
шаклланишига 
эришиб 
булмайди. 
. Укувчиларнинг 
шахе 
хусусиятлари, кобилиятлари, кизикишлари, характерини* жисмоний 
камолотини билиш укувчиларни фаолиятнинг кайси бир турига 
тайёрлаш максадга мувофик эканини белгилаш учун зарур. Бунда 
одам узининг табиий хусусиятлари билан белгилаиган эчгу каебни 
кидириш ва-зифаси уртага куйилаётгани Пук, балки таркно топтан 
психологик хусусиятлар ва жисмоний белгилар буйича ш\ одам 
учун бирмунча максадга мувофик булган касбий фаолиятнинг
74


умумни 
хапакте ри 
ски касблар типигина аникланади. Ш ахени 
урганиш хаддан ташкарн бир томонлама тусга эга булмаслиги лозим, 
чунки бу хол унинг касбга яроклилигига бахо беришда ва унинг 
камол 
топиш и 
йуналишини 
белгйлашда 
нотугри 
хулосалар 
чнкаришга олиб келиши мумкин.
Шундай килиб. мактабдаги бутун таълим ва тарбия тизими 
укувчиларни 
онгли 
равишда 
касб 
танлашга 
тайёрлаш ни 
таъминлаиди. 
Укувчиларни 
касб 
танлашга тайёрлаш 
умумий 
политехник па мехнат таълими жараёнида, синфдан таш кари ва 
мактабдан ташкарн иш жараёнида олиб борилади.
Шундай килиб, касбга йуналтириш ишининг мазмуни:
- политехник таълим, мактабдан ташкари ва синфдан таш кари иш 
жараёнида укувчиларни бозор иктисодиётининг турли тармоклари 
(саноат. транспорт, алока. курилиш, уй-жой коммунал хужалиги, 
кишлок ва урмон хужалиги, согликни саклаш, таълим, маданият ва 
сапъат. и ж ш моий-иктисоднй соха, савдо умумий овкатланиш ва 
хизмат 
курсатиш 
сохалари), 
энг оммалашган 
касблар 
билан 
таништиришни:
- ишлаб чикариш шаронтларида турли ишларни бажариш учун 
зарур булган куникма ва малакаларни укувчиларга сингдиришни, 
мехнат таълими жараёнида уларда кичик мутахассислар касбларига 
кизикишни тарбиялашнн:
- болалар!п 
1
иг 
техник и'жодкорлиги, тажрибачилик 
ва таълим- 
тарбия ишининг 
бошка 
шакллари 
жараёнида 
укувчиларда 
каебкорлик 
кобилиятларини, 
майлларини ва кизииш ларини 
ривожлантнришни;
- укувчиларда ишчи касбларига кизикиш ва хурмат билан карашни 
тарбиялашни, укувчиларни а н а ш у касбларни танлашга тайёрлаш 
хамда мактаб, оила ва ишлаб чикаришнинг биргаликда иш олиб 
бориш 
тизимнда 
мехнат 
ва 
касбий 
анъаналарни 
куллаб- 
кувватлашнн:
- педагогик маслахатлар бериш йули билан каебни тугри тан лаш д а 
укувчиларга ёрдам беришни уз ичига олади.
Мактаб укувчиларни касбга йуналтириш жараёнида уларда 
касбга булган кизикишлар ва идеалларнинг ахлокий асосларини
касб танлаш нинг ижтимоий ахамиятга эга булган важ-сабабларини 
шакллантиради.
Касбга йуналтириш иши - бутун педагоглар жамоасининг 
ишидир. Бу иш таълим-тарбия жараёнининг таркибий кисми булиб
75


колиши лозим. Шу билан бирга бу ишни муваффакиятли олиб 
бориш учун умумий таълим мактаби пмкоппятлари допрасидан 
келиб чикадиган махсус иш шаклларини жорий этиш зарур. Бундай 
иш шаклларига, аввало. аник касбларга оид мехнат мазмуни ва шу 
касбларнинг одамга куядигап узига хос талаблари тугрисидаги 

Download 38.05 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   127




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling