Узбекистон республикаси олий ваурта махсус таълим вазирлиги

3. Dizyunksiya yoki mantiqiy yig’indi amali. Mulohazalar mantig’ida qo’llaniladigan 3-amal yoki, yoxud, yo bog’lovchilariga to’g’ri keladi va XY (x yoki y) deb belgilanadi.
Ta’rif. Rad etmaydigan ma’noda ishlatiladigan yoki // yoxud // yo mantiqiy amali dizyunksiya deb yuritiladi.
Dizyunksiya so’zi lotincha bo’lib, “farq qilaman”, “farqlayman” degan ma’noni bildiradi.
Ikkita x va y mulohazalar dizyunksiyasi x  y deb yoziladi va x yoki y deb o’qiladi. Bu amal x va y yolg’on bo’lgandagina yolg’on qiymat qabul qiladi, qolgan hollarda chin qiymatni ifodalaydi. Buni chinlik jadvali asosida quyidagicha ko’rsatish mumkin:

X	Y	X  y
CH	Ch	Ch
CH	Yo	Ch
Yo	Ch	Ch
Yo	Yo	Yo

4. Implikatsiya amali. x va y mulohazalar implikasiyasi deb faqat x chin va y yolg’on bo’lgandagina yolg’on bo’lib qolgan hollarda chin bo’lgan mulohaza amaliga aytiladi.
Implikatsiya so’zi lotincha bo’lib, “zich bog’lamoq” degan ma’noni bildiradi. Bu amal  belgisi bilan belgilanadi va xy mulohaza agar x bo’lsa u holda y deb o’qiladi.
Buni chinlik jadvali asosida quyidagicha ifodalash mumkin:

X	Y	X  y
CH	Ch	Ch
CH	Yo	Yo
Yo	Ch	Ch
Yo	Yo	Ch

Bundan ko’rinadiki, implikatsiya x mulohaza asos, gipoteza, dalil mulohaza sanaladi. y mulohaza esa bu asosning oqibati deyiladi. So’zlashuv nutqida implikatsiya “agar x bo’lsa, u holda y” mulohazaning quyidagi sinonimlari mavjud:

1. 
   “x bo’lsa y bo’ladi”;
   
2. 
   “agar x bo’lsa, u holda y bo’ladi”;
   
3. 
   “x dan y hosil bo’ladi”;
   
4. 
   “agar x bo’lsa, y kelib chiqadi”;
   
5. 
   “y agar x bo’lsa”;
   
6. 
   “x y uchun etarli shartdir”;
   

5. Ekvivalentlik (ekvivalensiya) amali (teng kuchlilik amali). Bu amal  belgi bilan ifodalanadi va xy murakkab mulohaza “x ekvivalent y” deb o’qiladi. Murakkab mulohaza xy chin bo’ladi agar x va y lar chin, yoki x va y lar yolg’on bo’lsa, boshqa hollarda bu amal yolg’on bo’ladi. Bular “zarur va kifoya”, “faqat va faqat”, “faqat va faqat shundagina”, “qachonki”, “bajarilishi etarli va zarurdir” kabi bog’lovchilar o’rdamida tuziladi.
Bu amalni chinlik jadvali asosida quyidagicha izohlash mumkin:

X	Y	X  Y
CH	Ch	Ch
CH	Yo	Yo
Yo	Ch	Yo
Yo	Yo	Ch