Узбекистон республикаси олий ваурта махсус таълим вазирлиги

6. Sheffer amali yoki Sheffer shtrixi. Bu amal / chiziq bilan ifodalanadi va x / u qilib belgilanadi hamda bu mulohaza “x sheffer shtrixi y” deb o’qiladi. Bu amalni quyidagicha ta’riflash mumkin:
Faqat x va y mulohazalar chin bo’lgandagina x / y murakkab mulohaza yolg’ondir.
Buni chinlik jadvali asosida quyidagicha ifodalash mumkin:

X	Y	x / y
Yo	Yo	Ch
Yo	Ch	Ch
Ch	Yo	Ch
Ch	Ch	Yo

Asosiy chinlik jadvallari. Biz yuqorida keltirgan 6 ta chinlik jadvalini umumlashtirib, shularga mos ravishda inkor qilish, konyunksiya, dizyunksiya, implikatsiya, ekvivalentlik, shiffer amalidagi asosiy chinlik jadvallari quyidagicha yaxlitlikka ega bo’ladi:

X	Y	X  y	X  y	Xy	xy	x / y
Ch	Ch	Ch	Ch	Ch	Ch	Yo
Ch	Yo	Yo	Ch	Yo	Yo	Ch
Yo	Ch	Yo	Ch	Ch	Yo	Ch
Yo	Yo	Yo	Yo	Ch	Ch	Ch

Nazorat savollari:

1. Mulohazalar algebrasi haqida tushuncha.

2. Gap mulohazalar algebrasining asosiy tekshirish ob’ekti sifatida.
3. Mantiqiy amallar va ularning turlarini izohlang:
a) inkor amali va uning chinlik jadvalini izohlang;
b) kon’yunksiya amali va uning chinlik jadvalini izohlang;
d) diz’yunksiya yoki mantiqiy yig’indi amali va uning chinlik jadvalini izohlang;
e) implikasiya amali va uning chinlik jadvalini izohlang;
f) ekvivalentlik (teng kuchlilik) amali va uning chinlik jadvalini izohlang;
g) sheffer amali yoki Sheffer shtrixi va uning chinlik jadvalini izohlang.
4. Asosiy chinlik jadvallari haqida umumiy ma’lumot bering.


Adabiyotlar:

1. Марчук Ю.Н. Компьютерная лингвистика. – М.: АТС: Восток и Запад, 2007.

2. Пулатов А.К. Тексты лекций по математической и компьютерной лингвистике (электронный вариант). – Ташкент: УзМУ. 2003.
3. Анисимов А.В. Компьютерная лингвистика: мифы, алгоритмы, язык. – Киев: “Наукова думка”. 1991.
4. Ikromova H.Z. Inson - kompyuter - kelajak. – Toshkent: O’zbekiston, 1991. – B. 42-65.
5.Yo’ldoshev B. Matematik va kompyuter lingvistikasi (uslubiy qo’llanma). – Samarqand: SamDU nashri. 2007. – B. 19-23.
6. To’rayev H. Matematik mantiq va diskret matematika. – Toshkent: O’qituvchi, 2003. – B. 114-137.
7. Muxamedova S. Kompyuter lingvistikasi (metodik qo’llanma). – Toshkent: ToshDPU nashri, 2007. – B. 10-14.
8. Bushuy T., Safarov Sh. Til qurilishi: tahlil metodlari va metodologiyasi. – Toshkent: Fan, 2007. – B. 165-173.


3- MA’RUZA

KONYUNKSIYA VA DIZYUNKSIYA AMALLARINING

TILDAGI IFODASI


Tayanch iboralar: til va tafakkur, tilshunoslik va mantiq, mantiqiy tushunchalarning tilda ifodalanishi, konyuksiya amali va til birliklari, dizyunksiya amali va til birliklari, paradigmatik munosabat, sintagmatik munosabat,
Tilning tafakkur, tilshunoslikning esa mantiq bilan mustahkam bog’liqligi olimlar tomonidan juda qadimdan e’tirof etilgan. Mantiqiy tushunchalar har xil bo’lib, ular qatoriga dizyunksiya va konyuksiya kiradi.
Konyuksiya va dizyunksiya o’zaro bir-biri bilan dialektik aloqadagi hodisalardir. Ular o’zaro murakkab ifodalar, mulohazalar hosil qiluvchi oddiy, mantiqiy operatsiyalar sanalib, implikatsiya, ekvivalensiya kabilar bilan bir qatorda turadi.
Konyuksiya umumiy makonda, bir vaqtda ketma-ket bog’lanuvchi ikki va undan ortiq narsa va hodisalar munosabatni bildiradi. O’zbek tilida va, ham, hamda bog’lovchiari o’rdamida shakllanuvchi sintaktik qurilmalar o’rdamida ifodalanadi hamda til birliklarining bir chiziqli yo’nalishga asoslangan sintagmatik munosabatlarni o’zida ifoda etadi.