Uzbekiston respublikasi oliy va urta maxsus ta`lim vazirligi

2.3-rasm. SaO-R₂O₅ sistemasi.


Ikki tuzbilan tuyingan eritma tarkibi (monovariantli muvozanat): V-25-135⁰S da –Sa(N₂RO₄)₂*N₂O+SaNRO₄, 0⁰S da.
- Sa(N₂RO₄)₂ * N₂O+SaNRO₄ * N₂O; F₂ -F₅-40-130⁰C da,
- Sa(N₂RO₄)₂ * N₂O+Sa(N₂RO₄)₂ ; R-R₁ 0-25⁰C da 2N₃RO₄*N₂O+Sa(N₂RO₄)₂*N₂O.


uchta tuz Bilan tuyingan eritma tarkibi (invariantnыe rastvorы): U-30⁰C da - N₃RO₄+ Sa(N₂RO₄)₂ * N₂O+Sa(N₂RO₄)₂;
E-152⁰S da - Sa(N₂RO₄)₂ * N₂O+Sa(N₂RO₄)₂+ SaNR0₄;
Q-100⁰C-2N₃RO₄*N₂O+Sa(N₂RO₄)₂ +N₂O+muz.
2. Superfosfat
Superfosfatni nisbatan yukori kontsentratsiyali kushalok superfosfatdan farklash maksadida oddiy superfosfat deb xam ataladi. Tabiiy fosforlar (apatit kontsentrata yoki fosforit uni) ni sul`fat kislota bilan parchalash orkali superfosfat olinadi. Sul`fat kislota mikdori tabiiy fosfatdagi kal`tsiyni tula boglashga ketadigan mikdorga nisbatan shunday xisobda kam olinadiki, buning natijasida kuyidagi tenglama buyicha monokal`tsiyfosfat va kal`tsiy sul`fatning aralashmasi xosil buladi:
2Sa₅(R0₄)₃F + 7N₂S0₄ + ZN₂0 = ZSa(N₂RO₄)₂*N₂0 + 7SaS0₄ + 2NF.
Superfosfat ishlab chikarishda fosfatli xom ashyo va sul`fat kislotaning aralashtirilishidan dastlab suspenziya xosil buladi, unda kimyoviy reaktsiyalar va kristallanish jarayonining sodir bulishi tufayli u asta-sekin kuyiladi va yaxlit massa xolatida kotadi. Uning maydalanishidan xosil kilingan superfosfat —xom ashyoga karab sarig, kul rang kukun yoki donador maxsulotdir. U bir necha kattik faza va ularga shimilgan suyuk fazadan iboratdir. Kattik fazada kal`tsiy (asosan monokal`tsiyfosfat), magniy, temir, alyuminiy fosfatlari, Sa<sub>5</sub>0<sub>4</sub>*0.5N<sub>2</sub>0 ko`shimchasi bilan SaSO₄ (apatit kontsentratini kayta ishlashda esa shuningdek SaSO₄), boshlangich fosfat tarkibiga kiruvchi parchalanmagan mineral koldiklari, kremnegel` SiO<sub>2</sub>*nH<sub>2</sub>O va boshkalar buladi. Kattik fazaning mikdori 65-72% ni, shu jumladan 50-55% SaSO<sub>4</sub> (va SrSO<sub>4</sub>) ni tashkil etadi. Suyuk faza esa monokal`tsiyfosfatga tuyingan va tarkibida Mg⁺, Fe³⁺, F⁺, SiF₄, va boshka ionlar bulgan fosfat kislotaning suvli eritmasidan iboratdir.
Superfosfat ishlab chikarishdagi asosiy , boskichlar: apatit kontsentrata yoki fosforit unini sul`fat kislotasi bilan korishtirish va xosil kilingan suspenziyani kameralarda pishitish (etiltarish) dan iboratdir. Uning batamom pishitilishi kimyoviy tsexlarda maxsulotni saklashda tula amalga oshadi. Xom ashyolar aralashtirgichlaridan va superfosfat kamerasidan chikadigan ftorli gazlar — ftor tutgan boshka maxsulotlarga aylantiriladi.
Kukunsimon superfosfat gigroskopikdir va suyuk fazadan monokal`tsiyfosfatning kristallanishi natijasida kuchli yopishkok bulib koladi. Sovutilgan va etarli darajada pishitalgan superfosfatda kristallanish tugallanganligi uchun epishkokligi kam buladi. Neytrallangan va donadorlangan superfosfat deyarli yopishib kolmaydi.
Xozirgi paytda kontsentrlangan fosforli va murakkab o`gitlar ishlab chikarish juda tez suratlarda rivojlanayotganligi sababli mineral o`gitlarning dunyodagi assortimentida oddiy superfosfatning nisbiy ulushi kamayib bormokda.
3. Superfosfat olishning fizik-kimyoviy asoslari