Uzbekiston respublikasi oliy va urta maxsus ta`lim vazirligi

.




3.18 — rasm. 25, 80 va 130⁰S MgO — R₂O₅.- N₂O sistemasi izotermasi.
Belgilangan nuktalar ikki katik faza Bilan to`yingan eritmalar tarkibi kursatilgan.
Yukorida ta`kidlanganlarni, shuningdek monomagniyfosfatning gigroskopikligini e`tiborga olinsa, u Koratog fosforitidan olingan suferfosfatning fizik xossalarini yomonlashtiradi. Shuning uchun fosforitlarni oldindan magniy birikmalarining bir kismini yukotish orkali boyitish maksadga muvofikdir. Ishlatiladigan xom ashyoda magniyning mikdori R<sub>2</sub>O<sub>5</sub>, mikdorining 6-8% idan ortib ketmasligi lozim. g\oratog fosforitidan olinadigan superfosfat uchun ombordagi optimal xarorat (65-80°S) apatit yoki magniy tutmagan fosforitlardan olinadigan superfosfatlarga nisbatan ancha yukori buladi. Bu xolatda superfosfat massasining sovishi parchalanish jarayonini tezlashtirmaydi, balki sekinlashtiradi. Buning sababini yukorida kursatib utilganidek, suyuk fazaning yukori darajada neytrallanganligi va xaroratning pasayishi bilan monomagniyfosfat eruvchanligining kamaymasligi bilan izoxlanadi.
Tarkibida 27,5% R<sub>2</sub>O<sub>5</sub>. 6,6% SO<sub>2</sub> va 2,5% K<sub>2</sub>Oz bo`lgan Koratog fosforitini 68% li sul`fat kislota bilan 64 ogirlik kism stexiometrik me`yorda parchalash yuli bilan olingan kukunsimon opkiy superfosfatda xom ashyoning parchalanish darajasi 90% ga etadi va maxsulot kuyidagi tarkibga ega buladi: umum. ⁼ 15,6%; R2S>5uyal. ⁼ 14,0%;
R205erkin = 5,0%; N20 = 10,5%.
Ishlab chikarish kursatkichlari. Superfosfat ishlab chikarishda fosfatli xom ashyo parchalanishining tulaligi parchalanish koeffitsient, ya`ni superfosfatdagi uzlashadigan R<sub>2</sub>O<sub>5</sub> ning umumiy R<sub>2</sub>O<sub>5</sub> mikdoriga nisbati orkali talkin etiladi. Sul`fat kislota me`yori kanchalik katta bulsa, parchalanish koeffitsenti xam shunchalik yukori buladi. 68-72 ogirlik kism me`yorida apatit kontsentratidan olingan kamerali superfosfatdagi parchalanish koeffitsenti 83-88% ga teng va superfosfatda ma`lum
mikdordagi (11-12%) erkin fosfat kislota buladi. Superfosfatning ombordagi etiltirish jarayonida esa parchalanish koeffikenti 93-95% ga etadi, erkin fosfat kislotasi esa -5% gacha kamayadi.
Olingan superfosfat mikdorining uni ishlab chikarish uchun sarflangan fosfat mikdoriga nisbati superfosfat unumi deyiladi. Vaxolanki, fosfatdagi R<sub>2</sub>O<sub>5</sub> tulaligicha superfosfatga o`tadi, shuning uchun unum fosfatdagi R^Od ning foiz mikdorini maxsulotdagi umumiy R₂O₅, ning foiz mikdoriga nisbati bilan ifodalanadi. Apatit kontsentratidan yangi xosil kilingan superfosfatning unumi 1,94-2,01 ni, fosforitdan olingan superfosfat unumi esa 1,5-1,9 ni tashkil etadi. Superfosfatni omborda saklanishi natijasida undan suvning buglanishi xisobiga unum ma`lum darajaga iasayadi.
Mal;sulotning gigroskopikligi va uning neytrallanishi. Yukori erkin kislotalilikka (5% dan yukori R<sub>2</sub>O<sub>5</sub>.-,) ega bulgan superfosfat 20°S xaroratda xavoning nisbiy namligi 70-100% bulganda atmosfera namligini yutadi. Buni superfosfat suyuk fazasining tuyingan bur bosimi (1,33-1,81 kPa) xuddi shu xaroratdagi suvning tuyingan bug bosimi (1,63-2,33 kPa) dan kichik ekanligi bilan izoxlanadi. Yutilgan namlik ma`lum mikdordagi monokal`tsiyfosfatni eritadi, uning dikal`tsiyfosfat va fosfat kislotaga parchalanishiga olib keladi. Ajralgan ko`shimcha mikdordagi erkin fosfat kislotasi superfosfatni yanada gigroskopikligini oshiradi.
Bunday superfosfat yomon fizik xossaga ega buladi — yopishkok bulib koladi, tushirish va yuklash moslamalariga yopishib kolishi natijasida kiyinchiliklar tugdiradi. Bundan tashkari mexanizmlarning korroziyasini tezlashtiradi. Shuning uchun etiltirilgan superfosfat fosfat kislotada oson parchalanuvchi neytrallovchi ko`shimchalar bilan neytrallanadi. Odatda neytrallanish jarayoni donadorlash bilan bir vaktda amalga oshiriladi. Neytrallovchi ko`shimcha sifatida oson parchalanadigan mayda frakkiyali fosforit uni, suyak kukuni, oxak, bur, oxaktosh, ftorsizlantirilgan fosfatlar va boshkalar ishlatiladi. Tarkibida fosfor tutgan neytrallovchi kushimchalar maxsulotni boyitadi. Fosforitning kullanilishi natijasida erkin R<sub>2</sub>O<sub>5</sub>:) ning 1% ga kamayishi xisobiga, ekvivalent suratda, maxsulotdagi uzlashadigan R<sub>2</sub>O<sub>5</sub>,-) ning mikdori urtacha 0,42% ga ortadi. Superfosfatdagi fosfat kislotani kal`tsiy birikmalari bilan neytrallash natijasida maxsulot tarkibida ko`shimcha mikdordagi kal`tsiy monofosfat xosil buladi. Bunda superfosfatdagi kattik komponentlar mikdori ortadi va uning fizik xossasi yaxshilanadi. Superfosfatdagi kislota lilikni keragidan ortik darajada kamaytirish suvda kam eriydigan dikal`tsiyfosfatning xosil bulishiga olib keladi, oxakning ortikcha bulishi esa kiyin eriydigan trikal`tsiyfosfat xosil bulish bilan boradigan retrogradakiyalanishga olib keladi. Maxsulot tarkibining ayrim kismlaridagi retrogradakiya esa reagentlarning yomon aralashtirilishi xisobiga yuzaga keladi. Shuning uchun neytrallash jarayonida ko`shimchalarni maxsulot bilan yaxshi aralashishini ta`minlash lozimdir.