Узбекистон республикаси согликни саклаш вазирлиги


Download 1.06 Mb.
bet30/68
Sana28.10.2023
Hajmi1.06 Mb.
#1728536
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   68
Bog'liq
нормал физиология

Кузгалувчанлик. Юрак мускулини механик, кимёвий, электрик ва термик таъсиротлар кузгата олади. Бу таъсиротларнинг кайси бири таъсир этса хам, юрак мускули кузгалиб, кискариши мумкин. Бунинг учун таъсирот кучи бусага кучига тенг ёки ундан ортик булиши лозим. Бусага кучидан паст таъсиротлар юрак мускулини кузгата олмайди. Демак, юрак мускули “Бор ёки йук” конунига буйсунади.
Утказувчанлик. Юракда булмачалар ва коринчалар деворидаги ишчи миокард хужайраларидан ташкари атипик кардиомиоцитлар мавжуд булиб, улар юракнинг утказувчи тизимини хосил килади. Юракнинг кискаришларини таъминловчи биоток импульслари юракнинг биринчи тартибдаги ритм бошкарувчиси номини олган сино-атриал (Кис-Флек) тугунда хосил булади. Чап булмачага импульсларни Бахман тутами утказади. Иккинчи тартибдаги ритм бошкарувчиси ёки атрио-вентрикуляр (Ашоф-Тавар) тугунга импульслар Торель ва Венкебах тутамлари буйлаб утказилади. Атрио-вентрикуляр тугундан Гисс тутами бошланиб, у коринчаларга тушгач, унг ва чап оёкчаларига булинади. Коринчалар пастига етиб боргач, бу оёкчалар оркага кайрилади ва Пуркинье толалари билан тугайди.
Кискарувчанлик. Скелетнинг кундаланг таргил мускулидан фаркли равишда юрак мускули якка кискариш режимида ишлайди, унда тетаник кискаришлари кузатилмайди. Бу юрак мускулида рефрактерликнинг узокрок давом этиши билан боглик.
Рефрактерлик. Юрак мускулида рефрактерлик 300 миллисекунд ёки 0,3 секунд давом этади. Шундан 270 миллисекунд (0,27 секунд) давомида юрак мускули мутлок рефрактер холатида булади. Шундан сунг кузгалувчанлик бироз тикланади лекин меъёридан пастлигича колади. Нисбий рефрактерлик миокардда 30 миллисекунд (0,03 секунд) давом этади.
Ритмик автоматия. Юракнинг ташки таъсиротсиз, унинг узида хосил булаётган импульслар таъсирида кискаришига юрак автоматияси дейилади.

Юрак автоматиясининг субстрати, табиати


ва градиенти хакида тушунча
Юракнинг утказувчи тизимини хосил килувчи атипик кардиомиоцитлар автоматиянинг анатомик субстрати хисобланади. Ушбу атипик кардиомиоцитларда тинчлик потенциали уз-узидан орта боради, яъни суст диастолик деполяризация руй беради. Бу жараён автоматиянинг табиатини белгилайди.
Нормал юрак ритмини бошкарувчи – синоатриал тугун автоматияга купрок кодир. Бирок автоматия кобилияти юрак утказувчи тизимининг бошка кисмларида хам бор. Лекин синоатриал тугундан узоклашган сари, утказувчи тизимнинг автоматия кобилияти камайиб боради. Бу ходиса автоматиянинг камайиб борувчи градиенти деб номланади. Автоматиянинг камайиб борувчи градиенти мавжудлигини Станниус тажрибаси исботлайди.

Ишчи миокард хужайралари ва атипик кардииомиоцитларнинг харакат потенциали


Ишчи миокард хужайраларида харакат потенциали мембрана потенциалининг тез узгаришидан бошланади. Бу тез деполяризация боскичи 1-2 мс давом этиб, мембрана потенциали –90 мВ дан +30 мВ гача ортади.


Кардиомиоцитлар мембранасининг деполяризацияланиши суст натрий-кальций каналларни фаоллайди. Хужайра ичига каратилган Са++ окими руй беради. Бу эгри чизикда яссилик (плато) пайдо килади. Бу секин реполяризация боскичи деб номланувчи даврда натрий каналлари фаолсизланади ва хужайрада мутлок рефрактерлик даври кузатилади. Мутлок рефрактерлик даври 270 мс давом этади. Шундан сунг калий каналлари фаоллашиб, ташкарига каратилган К+ окими кузатилади. Натижада тез реполяризация боскичи юзага келади. Мембрананинг реполяризацияси калий каналларини ёпилиб, натрий каналларининг кайта фаолланишига олиб келади. Миокард хужайраларининг кузгалувчанлиги яна тикланади. Бу нисбий рефрактерлик даври 30 мс давом этади.
Юракнинг атипик кардиомиоцитларида содир буладиган электр узгаришлар бошкача. Ушбу хужайраларнинг мембрана потенциали –60 мВ булиб, уз-узидан камаяди ва мембрана деполяризацияланади. Деполяризация критик даражага (-50мВ) етиши билан харакат потенциали вужудга келади. Уз-узидан вужудга келувчи суст диастолик деполяризация юрак автоматиясининг асосидир. Суст диастолик деполяризациянинг ривожланиш тезлигини вегетатив нерв тизими назорат килади. Симпатик нерв тизими медиатори норадреналин кальций каналларини фаоллаб, уз-узидан деполяризацияни тезлаштиради. Адашган нерв (ацетилхолин) мембрананинг калий утказувчанлигини оширади ва уз-узидан суст диастолик деполяризацияни секинлаштиради ёки бутунлай тухтатиб куяди.
Коннинг систолик ва минутлик хажмлари

Юрак коринчасидан 1 минутда отилиб чикадиган коннинг микдори коннинг минутлик хажми деб аталади. У унг ва чап коринча учун бир хил. Тинч холатда коннинг минутлик хажми 4,5-5,0 литрни ташкил этади.


Минутлик хажмни юракнинг бир минутдаги кискаришлар сонига булиб, коннинг систолик хажмини хисоблаб топиш мумкин. Юрак минутига 70-75 марта кискарганда, коннинг систолик хажми 65-70 мл га тенг. Одамда коннинг минутлик хажмини аниклаш клиник ахамиятга эга ва у Фик усулида аникланади. Ушбу усул юракнинг минутлик хажмини воситали йул билан хисоблашдан иборат. Бунинг учун куйидаги курсаткичларни билаш лозим:
Артерия ва вена конидаги О2 микдорининг фарки.
Бир минутда упка альвеолаларидан конга утадиган О2 микдори, яъни одам узлаштирадиган О2 миикдори.
Юкоридаги курсаткичларни билган холда коннинг минутлик хажмини хисоблаб топиш мумкин. Масалан, бир минутда упкалардан конга 400 мл О2 утади ва артерия конидаги О2 микдори вена конидаги О2 микдоридан 8 хажм % ортик. Бунинг маъноси шуки, хар 100 мл кон упкалардан утаётиб 8 мл О2 ни бириктиради. Демак, бир минутда упкалардан утаётган конга утган О2 нинг барча микдорини ютиш учун упкалардан 100х400 = 5000 мл
8
кон утиши керак. Бу микдор коннинг минутлик хажмини ташкил килади.

Юрак фаолиятининг механик ва товуш ходисалари


Юрак кискаришлари бир канча механик ва товуш ходисалари билан утади. Юрак кискарганда у конус шаклидан шар шаклига айланади. Шу пайт юракнинг учи кукрак кафасининг олдинги деворига урилади. Кукрак кафасининг чап томонида V ковурга оралиги сохасида чап урта умров чизигидан 1,5 см ичкарида юрак учи турткиси сезилади.
Юрак ишлаганда, юрак тонлари деб аталувчи товуш ходисалари хам кузатилади. Кукрак кафасининг юрак сохасига кулок тутилса, юрак тонларини эшитиш мумкин. Юракнинг 4 та тони фаркланади. Уларни график кайд килиш усули фонокардиография деб номланади. Юракнинг I ва II тонларини кулок билан эшитиш мумкин (аускультация). III ва IV тонлар жуда кучсиз булганлиги сабабли факат ФКГ да куриш мумкин.
I тон коринчалар систоласи чогида хосил булади, шунинг учун систолик тон деб номланади. Унинг хосил булишида 3 та компонент катнашади:
Мускул компоненти, яъни унг ва чап коринчалар миокардининг таранглашиб, тебраниши.
Клапан компоненти, яъни чап булмача билан чап коринча орасидаги икки тавакали, унг булмача билан унг коринча орасидаги уч тавакали клапанларнинг тавакаларини ёпилиши, уларга бириккан пай ипларини ва сургичсимон мускулларни таранглашиб, тебраниши.
Кон томир компоненти, яъни чап коринчадан аортага, унг коринчадан упка артериясига коннинг шиддат билан отилиб чикиши натижасида мазкур томирлар деворининг тебраниши.

II тон коринчалар диастоласида хосил булади, шунинг учун диастолик тон деб номланади. Корничалар диастоласи вактида улардаги кон босими аорта ва упка артериясидаги кон босимидан пастрок булади. Шунинг учун кон бу томирлардан юрак коринчаларига кайтишга харакат килади. Бирок ярим ойсимон клапанлар ёпилиб, бунга йул куймайди. Аорта ва упка артериясини ярим ойсимон клапанларининг ёпилишидан хосил булган товуш II тондир.


III тон II тон тугагандан кейин 0,11-0,18 секунд утгач коринчалар конга тез тулаётганда коринчалар деворининг тебранишидан келиб чикади.
IV тон I тондан олдин келиб чикади. У булмачалар систоласи вактида коринчалар кушимча кон билан тулаётганда шу коринчалар деворининг тебранишига боглик.

Электрокардиография


Юрак ритмик равишда кузгалиб, кискариб туради ва натижада электр токи манбаига айланади. Юракнинг электр потенциалларини тана юзасидан кайд килиш мумкин. Бунга электрокардиография, ёзиб олинган эгри чизикка эса электрокардиограмма дейилади. Электрокардиография юрак мускулининг кузгалувчанлик ва утказувчанлик хоссаларини акс эттиради.
ЭКГни кайд килишнинг куйидаги усуллари мавжуд:
Учта стандарт усуллар:
I-усул – унг кул билан чап кул;
II-усул – унг кул билан чап оёк;
III-усул – чап кул билан чап оёк.
Учта кучайтирилган усуллар:
aVR- унг кулдан кучайтирилган усул;
aVF- чап кулдан кучайтирилган усул;
AVF- чап оёкдан кучайтирилган усул.
Олтита кукрак усуллари:
V1, V2, V3,V4, V5,V6.

Нормада ЭКГ да 5 та тишчани фарклаш мумкин: P, Q, R, S, T.


P-тишча унг ва чап булмачаларнинг кузгалишини акс эттиради ва 0,1 секунд давом этади. Унинг амплитудаси 0,25 мВ. Р-тишчанинг кутарилувчи кисми унг булмачанинг, пастга тушувчи кисми эса чап булмачанинг кузгалишига мос келади.
PQ-интервал – булмачалар кузгалиши бошлангандан коринчалар кузгалиши бошлангунча утган вакт булиб, 0,2 секунддан камрок (0,12-0,18 секунд) давом этади.
QRS-комплекси – коринчаларнинг кузгалишини акс эттиради. Комплексдаги Q-тишчаси иккала коринчанинг ички юзаси ва сургичсимон мускуллар кузгалишини акс эттиради ва унинг баландлиги 0-0,3 мВ га тенг. R-тишчаси иккала коринчанинг ташки юзаси ва юрак учи кузгалишини акс эттиради. Бу тишча ЭКГдаги энг баланд тишча булиб, унинг вольтажи 0,6-1,6 мВ ни ташкил этади. S-тишчаси эса иккала коринчанинг хам ички, хам ташки юзаси кузгалиш билан камраб олинганини акс эттиради, хамда 0,25-0,4 мВ баландликка эга.
QT-интервал – коринчаларда кузгалишнинг таркалиш вактини курсатади ва 0,32-0,3 секундга тенг.
Т-тишча миокардда кечувчи реполяризация жараёнини акс эттиради. Бу тишчанинг баландлиги 0,25-0,6 мВ.
ТР-интервал – юракнинг тинч холатда булган вакти ва у 0,4 секунд давом этади.

Юрак фаолиятининг идора этилиши


Юракнинг иши жуда узгарувчан булиб, организмнинг кон айланишига булган эхтиёжига доим мослашиб туради. Ушбу мосланишни бир канча идора этиш механизмлари таъминлайди. Юрак фаолиятини бошкарувчи механизмлар 2 гурухга булинади:
Интракардиал (юрак ичи) бошкарув механизмлари.
Экстракардиал (юракдан ташкари) бошкарувмеханизмлари.

Юракнинг узи билан боглик интракардиал механизмларга куйидагилар киради:


1). Хужайра ичи бошкарув механизмлари;
2). Хужайралар аро муносабатларни идора килиш механизмлари;
3). Юрак ичи периферик рефлекслари.

Интракардиал бошкарув механизмлари



Download 1.06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling