В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

Ж. Тошпўлатов
АМИР ТЕМУР АРМИЯСИДА КУДЛАНГАН 
ҲАРБИЙ-ЖИСМОНИЙ МАШҚЛАР
Она юртимиз Узбекистоннинг мустақиллиги ўтмиш 
авлодларимиз меросини чуқур ўрганиш ва ҳаётга татбиқ 
этишга кенг йўл очиб берди. Узбек халқннинг тарихий 
тараққиёти ва маданиятида соҳибқирон Амир Темур- 
нинг фаолияти муҳим ўрик эгаллайди.
Буюк саркарда Амир Темуриннг ҳаётида аскарлар- 
нинг ҳарбий-жисмоний тайёргарлигини ошириш энг му- 
ҳим тадбирлардан бири бўлиб ҳнсобланган. Унинг бу 
соҳада амалга оширган ишлари, жаҳонда энг кучли ва 
интизомли қўшин тузиш санъатини ўрганиш ҳозирги 
кунда ҳам долзарб масала бўлнб турнбди.
Мамлакатимиз давлат раҳбарлари ва барча Турон- 
замин ахли буюк бобомнз жаҳонгир Амир Темур тавал-
53
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лудининг 660 Гшллмгини нишонлаш арафасида у улуғ 
зотнинг меросларнга мурожаат қилншни савоб иш деб 
биламиз.
Амир Темур ҳарбий ишларда, давлатни бошқарнш- 
да, ҳаётнинг бошқа барча жабҳаларида шахснй намуна 
кўрсатишга ҳаракат қилган ва унинг буюклиги ҳам шун- 
дан бўлса ажаб эмас.
Тарихин манбалардан маълумки, соҳибқирсн ўз за- 
монлсининг тснгсиз найзабози, қпличбози, ёйандозн, ча- 
вандози, курашчиси, мергани ва шахматчпси бўлган. 
Негаки, буюк жаҳопгир болалигидан бошлаб жисмоний 
тарбия ва жанговарлик санъатини чуқур эгаллаш учун 
астойдил машқ қилади. Ш у боисдан унинг йўли, айниқ- 
са, аскарларни жисмонан бақувватлик, чиниққанлик, 
кучлилнк, тезкорлик ва чаққонлнк каби жисмоннй фа- 
зилатларни жанговар санъат билан уйғунлаштиришга 
қаратнлган ғоя ва қоидаларн ҳозирги авлод учун ҳам 
ибратлиднр.
Амир Темур ҳар томонлама етук кишиларни ўз ат- 
рофига жалб қнлншда улардагн ақлий ва жисмоний 
камолатни юқори баҳолаганлнги «Амнр Темур ўгитла- 
ри» китобидаги қуйидаги мисралардаўз ифодасини топ- 
ган: «Черик тузиб, навкар олншда уч қондага амал 
қилдим: бнринчидан йпгитнннг куч-қувватига, иккинчи- 
дап қилпчни ўйната олпшига, учинчидан ақл-заковатию, 
камолатига эътибор қнлдим» —деган эди Жаҳонгир.
Дарҳақиқат, Амнр Темурнинг ўзи ва ундан кейинги 
авлодларп, яъни ўғилларн, неваралари жаҳонгнр Улуғ- 
бек, Бобур, Ҳусайн Бойқаро, Ҳумоюн, Акбар шоҳлар 
ҳам қиличбозлик, от устида машқ қилнш, сувда сузнш, 
нанзабозлик, ҳаттоки шахмат ўйнашда ҳам ниҳоят да- 
ражада юқори қобилпят соҳиблари бўлишган.
Амир Темур аскарларинн жисмоний камолатга ет- 
казишда жпсмоний машқларнинг қуйндагч турларидан 
кенг фойдаланган: от машқлари, миллий кураш, нанза- 
бозлик, қнличбозлпк, камондан ўқ отиш, шахмат ўйини, 
оғирлнк (полвон тош) кўтариш ва бошқалар. Бундан 
ташқарн, у ўз аскарларига дарё, кўл, ботқоклар, тезкор 
дарёлардан кечиб, сузиб ўтиш сирларнни, тоғ қояларч, 
жарликлар ва музлнклардан ўтишда арқоидан фонда- 
лапнш спрларннп ҳам ўргатган.
Соҳибқироннинг аскарлари ўртасида қўллаган бун- 
дай нафнс жисмопий машқлари ҳознрги замон десант- 
ларн тажрибаснда ҳам учрайди. Айниқса, от спортининг 
кўпкарн, қўриқ ташлаш, отдан ағдарнш, қиличбозлик ва 
54
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

от ўГшплар бнлан бирга кураш тушиш, яъни кўриб теп, 
жанг кураши, қўл, оёқ ва бош билан зарба бёриш, хан- 
жар, пичоқ ишлатпш машқлари кенг тарқалган бўлиб, 
ҳар бир навкар уни пухта эгаллаган бўлиши шарт қп- 
либ қўйнлган.
Соҳибқирон ёш йигитларни тарбиялашга алоҳида 
эътибор берар эди. Самарқанддаги «Темур гори» деб 
аталмнш тоғларда йигитлар ҳарбий-жисмоний машқлар 
бажаришган. Навкарлар тогда арқопда юриш, балаид 
қояларга тирмапшб чпқиш, тошлар бнлан жанг қилнш, 
қилнчбозлпк, ўз сояларп билан муштлашнш каби машқ 
ларни бажариб, жангга тайёргарлнк кўришган.
Амир Темур тартиб-интизомга алоҳида эътиборннн 
қаратган. Бу ҳақда «Темир тузуклари» асарида «Уч юз 
ўн уч асил зотли, шижоатли ва ақл-фаросатли эр ймгит- 
ларнп атрофнмга йиғпб бирлаштирдим. Бирлик иттн- 
фоқлари шундай эдики, барилари гўё бпр тандек эди- 
лар*1.
Амир Темур Термиз атрофида Жете қўшини билан 
бўлган жангда сон жнҳатпдан рақибндан бир неча мар- 
та кам бўлган қўшин билан ғолиб чиқадн. Унинг қўшн- 
ни Жайҳуп дарёси яқшш-даги жанг пайтида талафотсиз 
дарёдан уёқдан-буёққа кечнб ўтишда душманнн ҳайрат- 
да қолдиради. Уларнинг отда бехато жанг қилнши, жис- 
мопнй етуклиги, жанг мандонида ниҳоят даражада ус- 
такорликларп ва ботнрликларч туфайлн ғалаба қозо- 
надилар1
2.
Лмнр Темур ёшларни жисмоний етук қилпб тарбия- 
лаш, жанговарлик санъатинн мукаммал ўргатиш билан 
бирга, уларга ақлий, ахлоқпн тарбня бериш, жапгчилар 
ўртгсида темтгр ннтизом ўриатижни қатъий талаб қил- 
ган
Буюк бобокалоннмиз Амир Темурнинг ҳаётий, ҳар- 
бин ва жисмоний тарбия соҳасидаги тажрнбалариии 
чуқур ўрганнш ва ҳаётга татбнқ этиш бугунги куннинг 
муҳим масаласи бўлиб қолмоқда. Чункн унинг ҳаёт 
йўли, давлатнн бошқариш ва ҳарбий тажркбаси кела- 
жак авлод учун ҳам сабоқ бўлади.