В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

1 К а р н м о в И . А . Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Тош- 
кент: «Узбекистон», 1994, 91-бет.
3
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

да ҳам ўша эскн марказнинг ахборот 
воситаларндан 
бирида Амир Темурга қарши ғаразли фнкрлар тарқа- 
тнлмоқда. Бўҳтон, туҳматнинг умри қнсҳа бўлади. Қнм 
кимлнгини ҳаётнннг ўзи нсботладн. Замон ҳар доим 
воҳеаларни, ғояларнп, 
тарнхий шахслар 
фаолнятинн 
ижтимопй «элак»дан ўтказиб туради. Шунда уларнинг 
замон синовларига бардош берганларигина омон ҳола- 
дилар. Бобокалонимиз Амир Темур ҳам фонийда, ҳам 
боқийда катта-катта сиповлардан омон-эсон ўтиб кел- 
дилар. Ватанпмиз мустақиллигп шарофатндан нафақат 
авлодлар, балкп Амир Темур сннгарн улуғ аждодларн- 
миз ҳам ба.ҳраманд бўлмоқдалар. Чункп нстиқлол маъ- 
навияти нафақат келажак йўлимизни ёригади, балки 
ўтмишимпзнн ҳам турлн хнл «қуриб қолган хас-чўп- 
лар»дан тозалайди. Бунинг устига, ҳеч қаерда ёзилма- 
ган қонуннятга асосланпб айтсак, бобокалонимиз Амир 
Темур ҳар қандай мақтовларга муҳтож ҳам эмаслар, 
бўҳтону тошотишлардан ҳазар ҳам қплмайдилар. Чун- 
ки у киши ҳаётлпкларндаёқ барча содпқ ва ғаразли, 
узоқ ва яқин авлодларга ўз жавобларинн айтиб қўйган- 
лар. Бпроқ мнллпй қадрнятларимизнн 
пухта 
билнш, 
аждодларимнз руҳи покларини хотпрлаш, улар тўғрн- 
сида ҳақиқатни айтиш бнз авлодлар учун фарз.
Юксак маънавнятлн инсонлар умумхалқ манфаатла- 
ринн кўзлаб давлат, жампят аҳампятнга молнк йнрнк 
тадбнрларни амалга ошпрншга қодир бўладплар. Со- 
ҳибқнрон Амнр Темур ана шундай шарқона, нсломий, 
ақл-заковатлн, маънавнятли инсон бўлган. Амнр Темур 
маънавиятининг уммоннйлигн, тиниқлнгн — у дунёвнй, 
нсломнй қадрнятлар қоришмасида мужассамлашганли- 
гндир.
Темурбекнинг маънавий камолотига ёшлик ва ўсмнр- 
лнк йнлларидаёқ асос қўйилган эдп. У оплада волндан 
муҳтарамасп Тегина Отун тарбнясинн, мадраса таъли- 
минп олиб катта ижтпмонй, нқтпсодпй, снёсий ҳаётга 
дадпл кирпб бора бошлади. Темурбек X IV асрнинг нк- 
кмнчн ярмпда Туркнстонда кенг тарқалгаи Нақшбандия 
таълимотпдан унумли баҳраманд бўлдн ва кейинчалнк 
эътнқодига айланди. Уша даврда Туркистоннинг қайта 
ривожланаётган модднй ва маънавпй маданиятн, тобо- 
ра кескинлашнб борган сиёсий курашлар ва чингизий- 
лар зулмпга қарши озодлик ҳаракатининг кучайишн 
унинг тафаккур доирасига самаралн таъсир ўтказди. 
Темурбекда дастлабки сиёсий, ҳарбий қарашларнинг 
шаклланишида Тоҳаристон (Узбекистоннинг жануби,
4
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Амударёнинг ўнг ва чап соҳилидагиҳудудлар), Чоғаннён 
(ҳозирги Денов атрофидаги ерлар), Ҳисор тоғи этакла- 
рида, Термиз шаҳри атрофида олиб борган ҳаракатла- 
ри, илк ғалабалари муҳим ўрин тутади. Ана шунинг 
учун ҳам у X IV асрнинг 50—60-йилларида Туркистонда 
бўлаётган турли йўналишдагн сиёсий курашлар, ғоя- 
лар тўлқинида адашмасдан инсоний теранлик билан 
иш тутди, жампятда ўз ўрнига, мавқеига эга бўлиб бор- 
ди. Ундаги маъмавий камолот мардлигида, довюракли- 
гида Ватан учун кураш ғурурида амалда намоён бўлиб 
борди.
Темурбек ҳали чингизийлар ҳукмронлиги шароитида 
ҳам катта мансаб, мулкка эга эди. Шу билан кифояла- 
ниб, Туркистоннинг бошқа феодаллари сингари ўзини 
сиёсий курашлардан четга олиб осойишта яшаши мум- 
кин эди. Бироқ Темурбек бу имкониятлардан воз кечди. 
Ватан озодлиги, мустақиллиги мақсаднда оғир, мурак- 
каб, хатарли йўлни танлади. Жуда кўп ҳеч инкор қилиб 
бўлмайдиган тарихий манбалар, далилларга асосланнб 
айта оламизки, Амир Темур маънавияти тобора қудрат- 
лн ижтимоий омилга айланиб борганлигининг асосла- 
ридан бири, у ҳокимиятга келганга қадар ўн йилдан 
кўпроқ вақт давомида ҳеч иккиланмасдан Туркистонни 
хорижий истилочилардан, ғайридинлардан тозалаш ва 
барча майда мулкчиликларни ягона марказга бирлашти- 
ришдек улуғ мақсад сари дадил борганлигидир. Амир 
Темур бу йилларда бир қанча мураккаб ҳарбий, сиёсий 
вазиятларга дуч келди, изтироб чекди, бироқ ҳеч қачон 
чекинмади, мақсадидан қайтмади. 
Бундай 
ҳолларда 
унинг мушоҳадасида манфий қутбЛар эмас, донолиги, 
тафаккури, нсломга бўлган самимий эътиқоди ғалаба 
қилди. Амир Темурга подшолик мерос қолган эмас. Уни 
кучлар тенг бўлмаган ва узоқ давом 
этган курашда 
тантилик билан, зукко тафаккури, доно мушоҳадасига 
таяниб, ғалаба қилиб олди.
Амир Темур маънавий салоҳиятн мустақил Туркис- 
тон давлатини идора қилиш, унинг ички ва ташқи сиё- 
сатини белгилаш, Мовароуннаҳрнинг қадимий иқтисо- 
дий, маданий шуҳратини қайта тиклаш йилларида яна- 
да камол топди ва ижтимоий ҳаётда тўлалигича намоён 
бўлди. Ана шунинг учун ҳам мамлакат ижтимоий ҳаё- 
тинннг барча томонлари: давлат идора тизими, иқтисо-
дий, молиявий, деҳқончилик, ҳунармандчилик, 
савдо,
маданият, фан, меъморчилик, ҳарбий, 
халқаро алоқа-
лар, ислом динн, шариат максадга мувофиқ мутаноснб 
•39 
' 
5
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ривожланди. Бобокалоннмиз Ампр Темур днвлатни бош- 
қаришда, унинг ички ва ташқи сиёсатини белгилашда, 
халқ оммасп, мансабдор шахслар, олиму фузалолар, 
ислом раҳнамоларига муносабатда Аллоҳга, иймонга, 
тафаккурга, китобга ва энг сўнгги чораларда қиличга 
асосланиб иш юрнтднлар, ҳукм чиқардилар.
Мустақил, қудратлн Туркистон давлатннинг асосчи- 
си, раҳбари Амир Темур маънавий салоҳиятининг ку- 
чи — унннг иқтисодин, молнявий, хўжалпк, сиёсий, ҳар- 
бий, ҳуқуқий, давлатлараро мупосабатлар фаолпятида, 
фанга, маданиятга, адабиётга, санъатга, меъморчилик- 
ка муносабатида раиг-баранг мазмун ва кўринншларда 
яҳқол намоён бўлди. Бобокалонимиз 
маънавиятининг 
уммонийлигнни, тиниқлигнни— унинг ннҳоятда камтар, 
ҳазил-мутойнбали бўлганлигида, аскиячилпгида, кам- 
сухан ва ўткнр сўзлигнда, муслималар, малпкаларга 
муносабатида ўта илтифотлилнгида, катта-кпчик мухо- 
лнфларига нисбатан 
кечиримлилигида, 
бнлиб-билмай 
йўл қўйган хатоларини кўпчилик олдида ошкора эъти- 
роф этганлигида, ҳар бир тоифа, мансабдаги инеонлар- 
га алоҳида ҳурмат-эҳтиром билдирганлнгида, ҳатто шо- 
ҳона қаҳр-ғазаби ҳам адолатга, ҳақиқатга асосланган- 
лигида, ҳарбий маҳорати, яъни кам куч билан, катта 
талофотсиз душман устидан ғалаба қозониш каби ўн- 
лаб хислатларида амалда намоён бўлган. Соҳибқирон 
ўз ҳаёти давомида кўплаб шаҳарлар, масжнду мадра- 
салар, мақбаралар, хонақолар, қалъа-қасрлар, боғ-роғ- 
лар, сугорнш иншоотларн, равон йўллар, 
кўприклар 
барпо эттирди. Уларнинг баъзпларини ўғпл, набирала- 
ри, сарой маликалари, ислом раҳнамолари номи бплан 
аташга даъват этди. Бнроқ барпо этилган иншоотлар- 
нинг бпронтасига ҳам Амир Темур номи 
берилмади. 
Бунга бобокалонимнзпинг ўзлари хоҳиш билдирмадн- 
лар. Амир Темур Хитой чегараларидан бошлаб то шар- 
қий Рум ва Миср ерларигача бўлган ҳудудларнн нслом 
байроғи остида ягона давлатга бирлаштирди. Аммо бу 
вилоятларнинг биронтаснга ҳам ўзимники, бегона жой 
қабилида муносабатда бўлмадп. Унинг даъвати билан 
мамлакатнинг барча узоқ-яқнн ҳудудларида қурнлиш, 
ободонлаштириш тадбирлари, меҳнат шижоати авж ол- 
ди. Уларга тегишли маблағ ажратнлди, масъул, мута- 
садди кишилар тайинланди.
Муҳтарам президентимнз И. А. Каримов ислом ди- 
нининг ижтимоий мавқеи ҳақнда гапириб «биз шарқ 
давлати, мусулмон мамлакатимиз. Баъзиларнинг фик- 
6
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

рича, мусулмон мамлакати бўлиш гўёкн қолоқлнк, оқ- 
соқлпк белгисн эмиш. Бу фикрга асло қўшилнб бўлмай- 
дн. Бнз мусулмон мамлакати эканимиздан спра хижо- 
лат чекмаслигимиз, аксинча, доимо фахрланншимиз ло- 
зим. Чунки Шарқнинг минг ййллик фалсафасию, нслом 
қадриятларн тараққиёт учун бебахо хазинадпр»,— де- 
ган адолатли фикрни билдирдилар. Агар мазкур ҳақн- 
қат меъзонига асосланиб мушоҳада қнлсак, Амир Те- 
мур маънавиятинпнг марказпда ислом арконлари тура- 
ди. Амир Темур маънавнятининг 
нсломий 
асослари 
Қуръони Карим, Ҳадиси шарпф, шунингдек тавҳпд, 
тафсир, фиқҳ, тасаввуф плмларн мазмунида, Аллоҳга, 
Расулуллоҳга, мажозий ва ҳаётий пирларнга ихлоси, 
эътиқоди негизида шаклландн, қарор топдн. У Нақш- 
бандня таълимоти талаблари асоеида янада мустаҳкам- 
ланди, ҳаётий мазмун олди. Шунинг учун ҳам Ампр Те- 
мур ўзининг бутун онгли ҳаёти давомида пслом диннга 
сидқпдил эътиқод қилди, унинг барча фарз ва суннат 
рукнларинн тақводорлик билан бажарди. Ислом раҳна- 
моларига, саййидлар, 
шайхлар, 
хўжаларга самнмият 
билан муносабатда бўлди. Мустақил Туркистон давла- 
тининг ички ва ташқи сиёсатини 
амалга оширишда 
Қуръон, Ҳадис талабларига қатъий риоя қилди, зннҳор 
уларга зид иш қплмади. У киши бутун ҳаёти давомида 
нсломни хурофот, бидъат, мутаасснблик, 
жоҳиллик, 
шаккоклнк кабн иллатлардан ҳимоя қилдн. Агар хў- 
жа Баҳоудднн Нақшбанд ислом ғояларини ҳар қандан 
«чанг-ғуборлардан, қурумлардан тозалаб» ислоҳ қил- 
ган бўлса, Амир Темур уни ҳимбя ва тарғиб қилдн.
Маъпавпят моддий неъматлар асосида 
юксалди. 
Аммо кейинчалик маънавпят бир халқ, бир ҳудуд мул- 
кн доирасидан чпқиб, умуминсоний қадриятга, дунё 
хазинасига айланди. Демоқчнмизки, Амир Темур маъ- 
навий салоҳняти бир инсон қамрови доирасндан чи- 
қнб, умумбашарий нжтпмоий омилга айландн. У ҳар 
доим барҳаёт ва умри боқий маънавпятдир.
Бобокалонимиз Амир Темур кабн улуғ аждодлари- 
миз тўғрнсида қанчалик ҳақпқатни айтсак, улар бизга 
шунчалпк руҳий мадад, маънавият ато этадилар, ўз- 
лнгнмпзни англашга ёрдамлашадилар. Миллий ғурур 
туйғуларнмизнп кучайтнрадилар, инсоф, иймон, днс- 
натга даъсат этадилар.
Мустақил Узбекистоннииг барча меҳнат аҳли жа- 
ҳон тарихидаги буюк сиймолардан бири, Марказий Осиё 
халқларпнинг иқтисодий, сиёсий ва маънавий тараққи-
7
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ётига улкан ҳисса қўшган улуғ давлат арбоби ва саркар- 
да,фан ва маданият ҳомийси2 Амир Темур таваллуди- 
нинг 660 йиллигига муносиб ютуқлар, масъулият, покла- 
ниш каби сифатлар билан келдилар. Шуни буюк ишонч 
ва масъулият билан таъкидламоқчимизки, бобокалони- 
мизнинг азаз руҳлари ҳали неча-неча келажак авлодлар- 
га миллий ифтихор, ғурур ва маънавият ато этаверади.
Ватаннмиз мустақиллиги шарофати билан «Амир Те- 
мур маърифий жамияти»нннг Амир Темур жамғарма- 
сининг, темурнйлар давлат музейининг ташкил этилиши- 
га бағишлаиган қарорларнинг қабул қилиниши, тадбир- 
ларнннг амалга оширилаётганлиги истиқлолнинг амал- 
дагп маънавий сифатларидир. Амир Темур маънавий 
салоҳиятининг ҳозирги аҳамиятп истиқлол туфайли то- 
бора яққолроқ намоён бўлиб бораверади.
М. Олтинов
А М И Р Т Е М У Р М А Ъ Н А В И Я Т И Н И Н Г
/
И С Л О М И Й А С О С Л А Р И
Муҳтарам президентимиз И. А. Каримов Тошкентда 
бобокалоннмиз Амир Темур ҳайкалининг очилишига ба- 
ғишланган тантанада сўзлаган нутқида фахр билан 
«Амир Темур ёшлик чоғидан ўткир зеҳи ва ақлу ид- 
рок эгаси бўлиб ўсди. Турли дунёвий илмларни... эгал- 
ладн. Қуръони Қаримни ёд олди, ҳадис илмини ўргандн. 
Иймон-эътиқодли, ҳалол-пок инсон бўлнб етишди» деган 
адолатли фнкрни билдирган эднлар. Агар шу ҳақиқат 
мезонига ва кўплаб ёзма манбаларга, соҳибқироннинг 
бутун ижтимоий фаолнятига асосланиб мушоҳада қил- 
сак соҳибқирон Амир Темур улуғлигининг асосида унинг 
маънавий сифатлари туради. Чунки фақат юксак маъ- 
навиятли инсонларгина умумхалқ манфаатларини кўз- 
лаб давлат, жамият аҳамиятига молик йирик тадбир- 
ларни амалга оширишга қодир бўладилар. Амнр Темур 
ана шундай шарқона, исломий ақл-заковатли, маъна- 
виятли инсон бўлган. Амир Темур маънавиятининг ум- 
моннйлиги, тиниқлиги, кучи, қудрати— дунёвий ва ис- 
ломий қадриятлар қормшмасида мужассамлашганли- 
гидир.