В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

ЖАҲОН ТАРИХЧИЛАРИ АМИР ТЕМУР 
ҲАҚИДА
Узбекпстоннинг мустақиллигп туфайлигина соҳиб- 
қирон Амир Темурнинг ҳаётп ва фаолпяти билан Мар- 
казпй Осиё халқлари кенг танншишга муяссар бўл- 
дилар.
Марказий Осиё ва Европа халқлари тарихида катта 
роль ўйнагап Амир Темур ҳақида ҳозир кўплаб асарлар, 
романлар, мақолалар эълон қшшнмоқда. Бу албатта 
мустақиллик натижаси, десак адашмаймиз. Чунки, ва- 
тандошимиз Амир Темур тарихини то мустақнлликкача 
тўғри билмаднк ва ўрганмадик. Лекип, дунё тарихчи- 
ларн буюк Амир Темур тарихиии қайта-қайта ўрганди- 
лар, жаҳон халқлари тилларига гаржима қилднлар. 
Масалан: Испания-Кастилия давлат элчиси Руи Гонса- 
16
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лес де Клавихо «Темурнинг Самарқанддаги саройига 
саёҳат» (1403— 1406 й.), де Сенксйон «Буюк Темур та- 
рихи» (1677 й .), Пети дела Круа «Темурнинг тарихи» 
(1722 й.), Ланглэ «Темурнинг сиёсий ва ҳарбий бошқа- 
рувлари» (1787 й.), М . де Тили «Мўғуллар ҳоқонп ва 
Осиё ҳукмдори Темурнинг тарнхи» (1739 й.), Шармуа 
«Темурнинг Тўхтамишга қарши юришлари» (1835 й.), 
Нэвнинг «Темурланг ва Шоҳрух урушларининг таъри- 
фи» (1852 й.), Капюннипг «Темурланг подшолиги тарп- 
хи» (1892 й.),/ Люсйен Буванииг «Мўғул импепняси» 
(1927 й.), 
Груссенинг 
«Чўллар подшоси» (1938 й.), 
А. Шопдорнинг «Темурланг» (1957 й.), Жап-Пол Ру- 
нинг «Соҳибқирон Темур» (1989 й.), Флассоп, Силвестр- 
лар асарларн фикримиз далилиднр. Бундап ташқари, 
Ампр Темур тарихини араб мамлакатларн тарнхчилари, 
Англия зиёлиларн кенг атрофлича ўрганганлар. Машҳур 
ннглиз драматурги Кристофер Морло 1587 йнлда «Буюк 
Темурланг» номли драма яратди. Бу асар нафақат пнг- 
лиз адабиётнда, балкн бутун Европа адабиётнда траге- 
дия жанпнга асос солган асар бўлиб қолди.
Озарбайжонлик машҳур драматург Ҳусайн Жовид 
«Оқсоқ Темур» номли тарихий драма яратнб, унинг дав- 
лат ишларидаги 
ҳарбнй саркардалик фаолиятларнни 
очиб беришга ҳаракат қнлади. Ана шу тарихий асарлар- 
да Амнр Темур сиймоен очиб берилди. Олчмларнинг 
ёзишларича, Фарангистон 
(Франция) 
қироли 
буюк 
Карл Утомонидан буюк Темурнинг жаҳонгирлнк хизмат- 
лари шарафига унинг олтиндан ҳайкалчаси яратилган.
Арабийнавис олнмларлан Ибн Ҳурзодбех. Истаҳпий, 
Ибн Хавкал, Маҳдисий, Ибн Баттута, Ибн Ҳажар, Ибн 
Дўқмоқ, Мақризий, Бадруддин ал Айний, Ибн аш-Шиҳ- 
на, ибн Ийос, Ибн Тағриберди, Ибн Арабшоҳ ва бошқа- 
лар Темур ва темурийлар тарнхи билан шуғулланганлар. 
Яна шуни қайд қилиш керакки, махаллий тапихнавис- 
лардан Ғиёсиддин Али, Низомиддин Жомий, Шарафуд- 
дин Али Яздий, Ҳофиз Абру, Абдураззоқ Самарқандий, 
Мирхонд, Хондамир, Муиннддин Натанзий, Аҳмад Ҳаво- 
гЬий, Мулло Салоҳиддин Тошканднй, арман тарихчиси 
Фома Мецопскпй каби олимлар Амир Темур ҳақида 
асарлар ёзиб қолдирганлар. Ана шундай нодир, бебаҳо 
асарлардан узоқ йиллар бенасиб бўлнб келдик.
Аллоҳга минг шукурлар бўлсинки бугун ўзбек халқи 
утмиш меросларини ўрганмоқда, ўзлигини англамоқда. 
Тарихчи олимларнинг фикрларича, ва ҳақиқатдан ҳам
буюк Темур бобомиз шах^идтзцқўп-қнрралп, мураккаб 
2— 39
‘ 
-
17
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

шахслиги ва а:у бглан бирга зпддпятлн, қарама-қарши 
томснлари кўп ш ах: ҳамднр.
Утмишда Амир Темур ҳақида кўплаб ижобмй фикр- 
лар ёзиб қолдирилганига қарамай, собиқ С С С Р даврн- 
да асосан Амир Темурга салбий муноеабат билдпрнлиб 
келннди. Темурнинг ёшлигинн безори, йўлтўсар, савод- 
сиз, ўғри, қонхўр, жаллод, бераҳм, шафқатсиз, золим, 
босқннчм 'ампр, деб ўрганмлдн. Аслида ким экан? Мана 
тармх гузоҳлик берадн. Барчаси бумимг аксм, инсонпар- 
вар, ватанпарвар, меҳрибон, тадбиркор, доно, ақллн, би- 
лимли, пок, имоили, адолатли подшо, амир экан.
Хўш, Аммр Темур ҳақнда жаҳсн тарнхчп олимлари 
қап.-ай ма^лумотлар қолднрган. Биз бу соҳада анрнм 
машҳур тарпхчм-шарқшунос олимлар фнкрини келтнр- 
моқчнмчз.
К. Маркс Амип Темур фаолиятм ҳақида гапмрмб, 
Темур ўзн тузгап янгп подшоликпннг давлат тузумнни 
мустаҳкамлаганлигпни, тузук-қонунлар жорий этганли- 
гинм, бу тадбнрлар эса упннг аёвсизлик билан амалга 
ошнрган босқннчилпкларпга тамоман зпд эканлпгинн 
қамд этган эдп (К. Маркс, Ф Энгельс, Т. 6, С . 184),