В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

*ЗУ 
21
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

жангчи, дунён
1
шг фотиҳи, айни вақтда энг узоқ Шарқни 
ўз қонунига қаратган бу одам Осиёда тахтни ва стра- 
тегик бнлимлар билан ваҳший тўдаларни ўзига торга 
олиш маҳоратини бир-бнрига уйғунлаштирди...
Бнзнннг фикримизча, 
Темурнинг давлатни бошқа- 
ришдагн донишмандлнгига, унннг ахлоқий ва сиёсий 
принципларига, шуниигдек, унн гений снфатида улуг- 
ловчн китобларга ҳатто эътибор бермаса ҳам бўлади. 
Бпз фақат ҳақиқий аҳволни маьлум қилмоқдамиз,— 
дейди.
Г. Вебернинг Амнр Темур ҳақндагн фикри шундаи: 
«Темур душманларпга ҳаддан ташқари золим, лекин 
саркарда, ҳоким ва қонунчи сифатида буюк талаит эга- 
си эди... Елғонни ёмон кўрар, билнмга му.ҳаббат қўниш- 
дан маҳрум эмас эдп. Темур Осиснннг йўлпда учраган 
ҳамма. нарсани йиқитиб-учириб кетадиган да.ҳшатли до- 
вул каби босиб ўтди... Темур қаҳр-ғазаби билан даҳ- 
шатлн эдн, шундай бўлса-да, у ҳам одам сифатнда, ҳам 
ҳоким сифатида Боязиддан устун турарди»...
Профессор Т. Н. Грановскийпппг Темур тўғрнсидаги 
фнкрларп шу китобдаи жой олган. У тарихчи Гаммер- 
нинг айрим фикрларнга ўз муносабатипп билднрпб. «Те- 
мур ншга, амалий фаолиятга ниҳоят даражада ташна 
эди» — деб кўрсатадн.
Ҳожи Абдурашид тахаллуси билан дарвнш сифатида 
Бухорога бориб, мачнтларнипг бирида имомлик қилган, 
кейинчалик Пешт университетининг шарқтиллари ва ада- 
биёти профессорн Герман Вамбери «Бухоро тарпхи» ки- 
тобншшг XI бобпда Темур ҳақида шундай ёзади: «Те- 
мурнннг Урта Оснё тарихидагн алоҳида ўрпини шундан 
ҳам билса бўладнки, у ўз ҳокимлиги бплан янгн темурий- 
лар династиясини ва балким, кўпроқ турк маданняти 
деб аталмиш Урта Осиё маданиятиипнг янги даврини 
бошлаб бердн. Темур «Темур тузуклари» муаллифи си- 
фатпда Урта Оснёда кенг танилдп... «Бу «Қонундар» 
кейинчалик Европа 
тилларида 
таржималарп 
пандо 
бўлдн»
чАмир Темурга холпсона, тўғрн ва илмий баҳо бер- 
гам тарихчи-шарқшунос олимлардан А. Ю. Якубовский- 
дир. У шундай ёзади: «Тўхтамнш қўшннининг Терек 
дарёси бўйида тор-мор этнлиши ва 1395 йплда Берка 
Саройнинг хароб қилиниши Олтин Урдага жуда кучли 
зарба бўлди, шундан кейнн у ўзини ҳечўнглай олмади. 
Қадимги Русга қанчадан-қапча 
жабр-зулм ўтказгаи 
давлат жуда заифлашдп. 1395 йилдаи кейин эса Олтнн 
22
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Урда тушкунликка туша бошлади. Мамай қўшинлари- 
нинг 1380 йилда Куликова даштида тор-мор этилиши 
Олтин Урдага берплган бириичи зарба эди. 1395 йплда 
Терек дарёси бўйидаги мағлубият ва Саройнниг тор- 
мор қилиниши эса Олтин Урдага берилган охирги зар- 
ба бўлди. Гарчи Темур Урта Осиё манфаатлариии кўз- 
лаган ҳамда Москва князлари бнлан алоқа боғламаган 
ҳолда Олтин Урдага қарши кураш олиб борган бўлса- 
да бу кураш натижасида у Урта Осиённ бирлаштприб- 
гина қолмасдан, балки объектнв равишда Рус учун 
жуда катта хизмат қнлди. А. Ю. Якубовский Амнр Те- 
мурнинг Европа халқларнга кўрсатган яна бир хизма- 
тини очиқ ёзади ва баҳолайдн: «1400 йилда Темур ас- 
карлари Урта Осиёдан узоқда Гарбда турк султони 
Боязпд 1 ва Мнср султонп Фаражга қарши уруш олиб 
борадм. Уша вақтда Темур кўп хглқларни, масалан, 
Кнчик Осиёдаги Спвасни, Суриядагм Ҳалзбни ўзнга қа- 
ратиб олган эдп. 1402 йилда Анқара ённда Темур иккнн- 
чи марта Боязид билан жанг қнлдн. Бу жанг ўша давр- 
даги энг катта жанглардан бўлган эди. Ҳар икки то- 
мопдан 200 мингдан ортиқ аскар қатнашади. Анқара 
ёнида бўлган бу жангда Усмон Султоиц Боязид бата- 
мом тор-мор этилди ва Боязид асир олиндн. Бу ғалаба 
(рақат Осиё тарихи учунгина аҳамиятли бўлиб қолмади. 
Темур ўзининг бу ғалабасп билан Европа халқларига 
пккинчн марта хизмат зтдн. Аиқара ённдаги бу ғалаба 
ва Боязиднинг асир тушиши Константинополнинг турк- 
лар — усмонлар томонндан босиб олинишини қарнйб 
50 йнл орқага суриб юборди*. •
Бпз ватандошимиз, буюк давлат арбоби, етук сар- 
карда, днпломат, инсонпарвар, довюрак тадбиркор, турк 
халқларини мўғул истнлочиларидан озод қнлишда тол- 
мас курашчи, марказлашган гурк давлатннннг асосчиси, 
илм-фан ва маданият ҳамда ислом байроқдори, адолат- 
ли Амир Темур тўғрисида жаҳон тарихчиларидан ай- 
римларннинг фикрларини қисқача келтириб, юртдоши- 
мизнинг X IV —X V асрларда Урта Осиё тарихида ва жа- 
ҳон тарнхида тутган ўрни ва ролидан бир шннгил кел- 
тирдик. холос. Бу шахс ҳақнда академикларимиздан 
И . М . Мўминов, Бўрибой Аҳмедов ҳамда И. И. Умня- 
ков, 'шраф А'м едов, Евгений Ьрезннков, Турғун Фай- 
зиев, Хуршид Даврон, Амириддин Бердимуродов, Малпк 
Қаюмов, Озод Мўмин ва яна ўнлаб тарихчилар, шарқ- 
шунослар, ёзувчилар холисона тадқиқот ишларини олиб 
бормоқдалар. Шунга қарамай хорижий мамлакат та-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

рихчнларидан, тадқиқотчпларидан айримларн Амир Те- 
мур фаолняти ҳақнда сўз юритиб, унинг адолатли фао- 
лнятига қора ранглар суркашга уринмоқдалар.
Йўқ «азизлар». Энди Соҳибқирон Амир Темурнинг 
тарихдаги тутгаи ўрнн ва ролини ўзгартира олмайсиз- 
лар. Амнр Темур жаҳон халқларн тарихида машҳур дав- 
лат арбобларидан, буюк шахслардан бири бўлиб қол- 
ди. Бу йил 
Узбекистон Республнкасининг 5 йиллнги, 
буюк давлат арбоби соҳнбқирон Амир Темурнннг 660 
йиллиги халқимиз томонпдан тантаналн банрам қнли- 
нади.