В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

И. Ботиров
АМИР ТЕМУР ВА ТЕМУРИЙЛАР ДАВРИДА 
ШАҲАРЛАР ВА УНИНГ 
ҲУНАРМАНДЧИЛИК ҲАЕТИ
Темурийлар даврида шаҳар ҳунармандчилнк ҳаётинп 
чуқур ўрганнш муҳим аҳамият касб этади. Бироқ шунн 
алоҳида таъкидлаш лозимки, X V аср ижтимоий-иқтисо- 
днй муносабатлар ҳаётида узвий бўғин ҳисобланган 
ушбу мавзу етарли даражада тадқиқ этилмаган. Шунга 
қарамасдан, масаланинг у ёки бу томонинн ёритувчн 
баъзп тадқиқотлар ва тарихнй адабиётлар мавзу моҳня- 
тини англашга бир қадар имкон беради1.
Ушбу даврга онд нлмий тадқиқотлардан шундай ху- 
лоса қилиш мумкинкн, мўғул. босқпнчилари томоипдан 
қуллар ҳолатига тушуриб қўйилган шаҳар ҳупарманд- 
лари Темур ва темурнйлар даврпга келнб озод ва эркнп 
ҳунармандларга айланпб, ҳунармандчилик цехлари таш- 
кпл топади.
Умуман, темурийлар давридаги шаҳар ва ҳунарманд- 
чилик ҳаётини ўша даврга хос феодал муносабатлар 
доирасидаги ўзаро боғлиқликда ўрганишни тақозо эта- 
ди. Чунки бу даврга хос тарихнн манбалар ва адабнёт- 
ларда шаҳар халқи ҳунармандлари темурпйлар даврига
1 К а р и м о в И. А . Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Тош- 
кенг, 1994, 91-бет.
1 
Қаранг:
Г а ф у р о в Б. Г. Таджики. Кн. II. Душ анбе: «Ир- 
фон», 1989; М у ҳ а м м а д ж о н о в А . Темур ва темурийлар салта- 
нати (Тарпхий очерк). Тошкент: Қомуслар Бош таҳрнриятн, 1994; 
А ҳ м е д о в Б. 
Тарнхдан сабоқлар. 
Тошкент: «Уқитувчи», 1993; 
В а м б е р и X е р м а п. Бухоро ёҳуд Мовароуннаҳр тарихн. Кнтоб- 
дан парчалар (тўпл. С . А ҳм ад ). Тошкент: Адабиёт ва сапъат наш- 
рпёти, 1990.
32
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

қадар йирик феодалларга қарам эканлиги таъкидлана- 
ди. Ҳунармандлар тамға, бож, тзрх сингарн солиқлар 
тўлашга мажбур эдилар.
Тарихчи А. М . Беленицкпй фккрига кўра, X V аер 
бошларига келиб темурийлар давлатида ҳунармандчи- 
лпк ҳаёти ҳар қачонгидан ҳам ўсди ва рнвожланди. Ҳу- 
пармандлар шу қадар катта эътнбор қозондики, Темур 
ва темурийлар томонидан ўтказиладиган барча катга 
маросимлар ва тантаналар уларнинг иштирокисиз ўтка- 
зплмас эди. Ҳунармандчиликнинг беқиёс даражада ри- 
ьож топпшн ва тармоқлар буйнча ихтисослаппшпнинг 
кучанпши шаҳарларнннг тарихий топографпяснни ҳам 
ўзгартириб юборди. Мовароуннаҳрнинг Самарқанд, Бу- 
хоро, Тошкент, Шоҳрухия, Анднжон, Термиз, Шаҳрисабз, 
Қарши ва бошқа кўпгина шаҳарлари ўрга аср Шарқи- 
нинг ҳунармандчнлик марказларига айланди. 1Иаҳарлар- 
да касб-ҳунар билан боғлиқ бўлган гузарлар, кўчалар, 
бозор расталари ва ҳунармандчилик маҳаллаларн пайдо 
бўлдн. Бу даврнинг ўзига хос хусусияти шунда эдики, 
шаҳар ва қишлоқ аҳолиси даштларда яшовчи ярим кўч- 
манчи ва кўчманчи чорвадорларнннг тўқимачнлик маҳ- 
сулотларига талаби ғоят катта эди. Ш у боис шаҳарлар- 
да ип, ипак, жундан, зиғир ва канон толасидан турли 
хнлдаги рангдор, гулдор ҳамда нафис ва дағал газмол- 
лар кўплаб ишлаб чиқарилар эди. Темурнинг амри би- 
лан Дамашқнинг энг моҳир тикувчилари. 
Халабнинг 
машҳур пахта йигирувчи корхоналарп, Туркия ҳамда 
Гуржистоннинг заргарлари Самарқандга кўчириб келти- 
рнлган эди.
Темур ва темурийлар даврида металдан қурол-яроғ 
ва рўзғор буюмларп ясаш такомиллашди. Мих ясовчи- 
лар, тақачилар, сим чўзувчилар, ппчоқчилар сингари 
ҳунармандчилпк мутахассислнклари пайдо бўлди. Са- 
марқанд шаҳрида махсус совутсозлар маҳалласи бўлиб, 
қплич, қалқон, ўқ-ёй, дубулға ва совутлар алоҳида 
санъат билан ясалган. Саркарда амирлар учун эса ол- 
тин ва кумуш қопламали қимматбаҳо тошлар қадалган 
махсус қурол-яроғлар тайёрланган.
X V аср Мовароуннаҳр шаҳарларнда мисгарлик анча 
ривож топиб, мис ва жездан турли хил уй-рўзғор буюм- 
ларини ясаш, майда мис чақаларпни зарб этиш йўлга 
қўйилган эди.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, ҳунэрмандчилик 
соҳасида қоғоз ишлаб чиқариш алоҳида ўрин тутган. 
Масалан, Самарқанд шахри яқннидаги Обираҳмат ари-