В а у р т а м а Х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и т е р м и з д а в л а т у н и в е р с и т е т и

АМИР ТЕМУРНИНГ ШАРҚИЙ РУМГА ЮРИШИ
Ҳиндистон 
сафари чарчоглари 
тугамасдан Ироқ 
ҳукмдорларидан Темурга гуржистонликлар ўз аҳдлари- 
ни бузиб, чегарага риоя қилмай қўйганликлари ҳақида 
хабар келади. Гуржистонликларнинг бундай ҳаракат- 
ларн бошқа давлатлар 
халқларига 
таъсир қилиши 
ва салтанатнинг ғарбий чегараларида тартибснзликлар 
бўлиб 
кетншидан 
хавотирланган 
соҳибқирон 
яна 
узоқ вақт давом этган сафарга отланишга амр қилади. 
Гуржистонликларга қарши юришда Хуросон, Қандаҳор, 
Сеистон, Кермон, Табаристон, Гилон, Мезандарон ва 
форс лашкарлари иштирок этишадн. Бу воқеа 1399 йил- 
да содир бўлган эди. Ана шундан кейин соҳибқирон 
Амир Темурнинг 1399— 1404 йилларда уюштирган 7 йнл- 
лик юришлари ичида Усмонлн империясига қаршн олиб 
боргап урушлари тарихда муҳим ўрин тутади. Чунки 
Кичик Осиёда ҳукмрон мавқеига эга бўлган бу империя 
жуда узоқ вақт Кнчик Осиё ва Европанинг кўпгнна дав- 
латларпга хавф солиб турган. 1389 йнлда Мурод I пннг 
ўлимидан сўнг тахтни эгаллаган Боязнд Илдирим би- 
лан Амир Темур ўртаснда юзага келган муносабатлар 
ғоят мураккабдир.
Дунёда ягона ҳукмрон бўлишни нстаган хар иккала 
давлат 
бошлиғининг мўносабатларнга 
1402 йнлнинг 
28 июлида Анқаранинг шнмоли-шарқнй тарафпдаги Чу- 
букобод водийснда бўлган жангда хотима ясалди. Урта 
асрлар тарихида йирнк жанглардан бири деб тан олин- 
гаи Анқара жанги тўғрисида фикр юритишдан олдин, 
унинг келиб чиқиш сабаблари, Амир Темур ва Боязид 
Йлдприм ўртасидаги муносабатларга бир оз тўхталиб. 
ўтишни лозим деб тспдик. Амир Темур 1399 йнл май 
ойида Самарқандга қайтгач янги уруш ҳаракатларнга 
пухта тайёргарлик кўра бошлади. Ш у йил Ҳиндистон 
сафарпдан қайтаётганида Бағдодни қайтатдан ишғол 
қплди. Жолойирнйлар ҳукмдорн Султон А.ҳмад ва Қо- 
ракуюнли ҳукмдори Қора Юсуф Сурияга қочдилар. 
Кейинчалик эса Анадолнга келиб Боязид Иплдиримдан 
паноҳ топди. Боязид Султон Аҳмадга Кутакид ҳудудини, 
Қора Юсуф ва унинг мулозимларига Қайсарн ва Оқса- 
ройнн берди. Буни эшитган Темур Боязидга душманлар- 
ни таслим этишни истаб мактуб юборди. Боязнд эса 
ўз навбатида мактубни салбий қабул қилди ва Темур
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

талабшш бажарншни нстамади. Шуниси қизиқкн. Боя- 
зиднинг мулозимларпдан бир қнсми уларни Темурга 
таслим этиш кераклигини қўллаб-қувватлаб Боязиднипг 
фикрига қарши чиққан эдилар. Темур мактубларининг 
тез-тез келишидан хавфснраган Қора Юсуф одамларн 
билан Анадолидан қочиб Чесом орқали Бағдодга кетди. 
Темур қўшинларн 1400 йил бошларида Қорабоғ ўтлоқ- 
ларида қишлаётганида 
Арзинжон амри Муҳтариддин 
унга ўз итоатини билдирди. Бунга кўра, 'Гемур Муҳта- 
риддинга птоат белгнси сифатида туғ, байроқ, қурол, 
камар ҳадя этди. Уз навбатнда Боязид Муҳтарнддинга 
ўзига тобе эканлигини эслатди ва ўлпон тўлашни талаб 
қилдн. Муҳтариддин бу ҳолатнп 
Темурга билдиргач. 
Амир Тсмур Боязидга таҳдпд ва масиҳат мазмуннда 
битилган мактуб юборди. Боязид бу мактубга жавобан 
қўполлик бплан жавоб бернб, сен билан жуда кўп за- 
моьлардан буён урушишни истайман, эндиликда бу иия- 
тимни амалга ошнришга жазм этдпм. Агар сен келма- 
санг меп бораман мазмунида жавоб берди. Лекин Те- 
мур Боязид бплан ҳал қилувчи жангни бошлашга унча 
ҳам шошилмади. Уни яхшпроқ сннаб кўриш, куч-қуд- 
ратп тўғрнспда маълумотлар тўплаш мақсадида жосус- 
лар, элчилар юбориб турди. Балки уруш очишга бўлган 
иккиланиш ўзннп нслом динцнинг ҳимоячиси сифатида 
кўрганлигн туфайли христиаилар билан жанг қплаётган 
ҳукмдорга уруш очишдан тийиб тургандпр. Ампр Темур 
Боязнднн қўрқитнб қўйиш ёки уруш эълоп қплишга 
мажбур этиш ниятида рақиби босиб олгап ерларга юрпш 
'қнлпб, 1400 йил августида Боязпд ўзпнпкн деб ҳисоблз- 
ган Қичнк 
Осиёнииг ҳосилдор ерларида жойлашган 
иккн муҳим қалъа Сиваш ва Малатияга ҳужум қплиб 
босиб олди. Бу қалъалар Амир Темурнинг Қичик Осиё- 
дагп бўлажак ҳаракатлари учун юқоридаги Боязид бо- 
сиб олган қалъалар таянч пункти бўлиши керак эдн. 
Боязид қалъаларнп босиб олгандан кейин Амир Темур 
ўз қурол кучпни Сурияга қаратдп. Темур Боязидга қар- 
ши қатъий ҳужум бошлашпн чўзншннинг асосий сабаб- 
ларидан бири Сурня ҳам Боязпд қўлнда эди. Иккннчи- 
дан, Миср султонинннг Боязнд 
билан яқин алоқада 
экаилнгпда эди. Чунки улар ўртаснда Темурга қарши 
анпқ бнр пттпфоқ тузилмаган бўлса-да, бир неча бор 
ҳаракат қилиб кўрилган эди. Амир Темур 1401 йили жуда 
қаттиқ қаршиликка учрашига қарамай Дамашқни нш- 
ғол қилди ва Миср қўшинларини чекинишга мажбур
этади. Сурия забт этилгач, Темур қўшинлари Газионтер, 
42
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Халаб, Шомни ва учинчи марта Бағдодни босиб олдн. 
Темур Усмонли ҳукмдори билан мактублашишни давом 
эттирар ва бу мактубларида ўз талабларини кун санин 
орттириб борар эди. Боязид томонидан тортиб олинган 
Аундали беклари Темурни уруш очишга ундаб гиж- 
гижлардилар. Боязид мактубларидан Темурнинг асосий 
мақсади кучли Усмонли давлатиии парчалаб уни ўзига 
тобе қилдириш эканлигини англаб етгаи эди. Боязнд 
1401 йил июлида Темур билан ораларидаги келишмов- 
чиликларига асосий сабабчиларндан Муҳтарнддиннинг 
оила аъзоларини ҳибсга олиб пойтахти Бурсага юборди. 
Темур Сурияга қплган сафари чоғида Боязидга ёзган 
таҳдпд тўла хатида тобе бўлишни талаб қилди. Бунга 
жавобан Боязид ўз аждодларининг насл-насабини, об- 
рў-эътибори юқори эканлигини, ғалабалари ва ўзига 
қарши чиқадиган душман билан уришишга допм тайёр 
эканлигини билдиради. Темур ҳам ўз навбатида унга 
ёзган иккинчи мактубида ораларида қуриладиган дўст- 
ликнинг кофирларига қарши ислом қувватининг янада 
орттирилншини билдириб, ўғилларидан бирининг олдига 
юбориш кераклпгини эслатиб ўтади. Темурнннг гала- 
баларидан воқиф бўлган Боязиднинг жондор Ализода 
Алипошша номли вазири бошлнқ давлат арконлари 
Боязидни тинчликка ва дўстликка рози бўлиб, Темурга 
элчилар юбориш лозимлигини талаб қиладилар. Давлат 
арконларинпнг 
талабини бажаришга 
мажбур бўлган 
Боязид элчилар билан юборган мактубнда ораларидаги 
душманларнипг ҳам бир сабаби йўқлигини, ўзининг аж- 
додлари каби у ҳам доимо нслом ҳимояси учун тайёр 
эканлигини айтадп. Темур бу мактубга жавобан илк 
баҳорда Анадоли чегараларига бориб, унинг қатъпй жа- 
вобини ўша ерда кутишини айтиб Боязид юборган эл- 
чиларнинг қайтнб кетишига рухсат беради. Ҳаттоки. ўз 
элчиларпнн ҳам қўшиб юборади. Бошқа бнр маълумот- 
ларга қараганда эса Темур Боязиднинг элчиларига ко- 
фирга қарши доимо ғазабодда бўлган анадоли халқига 
ҳеч қандай зиён-заҳмат етказишнп истамаслигини, ўрта- 
даги дўстликни допмо қўллаб-қувватлашни, бу дўстлик- 
нинг гарови снфатида икки муқаддас шаҳар — Макка 
ва Мадинага бораётган карвокларни таловчи туркман 
Қора Юсуфни беришни талаб қилар эди (зиёратчилар- 
нинг кўплари Амир Темурдан ўзларини мана шу қароқ- 
чидан ҳимоя қилишни сўраган). Агар Қора Юсуфни 
беришни истамаса бутун Усмонли тупроқларини ер би- 
лан яксон қилишни айтган дейилади. Бунга қарши Боя-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

зид Қора Юсуфнинг анча 
олднн Анадолндан қочиб 
кетганлигнни, агар яна қайтиб келса ҳам таслпм этмас- 
лигини эслатиб ўтди. Маълумки, 1402 йпли 21 мартда 
Манкулга етганда ҳазрат соҳибқирон беҳуда қон тўкил- 
масин деб яна Румга, Боязид Пилдирим ҳузурига элчи 
юборди. Мактубда «агар қайсар нлгари Румга қарашли 
булмаган қалъа ва юртларни эгаларига қайтариб берса, 
Рум унга мусаллом бўлиб қолади», дейилган эди.. Бу 
унинг Спвош хусуснда айтган гапига жавоб эди. Чунки 
Сивош аслнда Византияга тегишли ер эдп. Ҳазрат