Va ularning oqibatlari

7-jadval Ba’zi bir kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalarning (KTZM) fizikximiyaviy va zaharli xususiyatlari

KTZM	Zichligi g/sm^3	Qaynash tempera- turasi, ^oS	Zaharli xususiyati
			Zaharlash kontsenratsiyasi, mg/l	Ta’-sir vaqti	O‘ldirish kontsentra- tsiyasi, mg/l	Ta’sir vaqti	Degazatsiya lovchi moddalar
Ammiak	0,68	-33,4	0,2	6 s	7	30 min	Suv
Xlor	1,56	-34,6	0,01	1 s	0,1-0,2	1 s	So‘ndirilgan ohak
Fosgen	1,42	8,2	0,05	10 min	0,4-0,5	10 min	Ishqoriy moddalar va suv
Oltingugurt (IV) oksid	1,46	-10	0,4-0,5	50 min	1,4-1,7	50 min	So‘ndirilgan ohak, ammiakli suv
Is gazi	-	-190	0,22	2,5 s	3,4-5,7	30 min	-
Uglerod (IV) sulfid	1,26	46	2,5-1,6	1,5 s	10	1,5 s	Natriy sulfid
Fosfor (III) xlorid	1,53	74,8	0,08-0,015	30 min	0,5-1,0	30 min	Ishqorlar, ammiakli suv
Vodorod ftorid	0,98	19,4	0,4	10 min	1,5	5 min	Ishqorlar, ammiakli suv
Sinil kislota	0,7	25,6	0,02-0,04	30 min	0,1-0,2	15 min	Ishqorlar, ammiakli suv

Ammiak ta’sirida zaharlanishda birinchi yordam: ochiq havo, 10 foizli mentolni xloroformdagi iliq eritmasini hidlash, issiq sodali sut ichish, agar ko‘zga tushgan bo‘lsa 0,5-1 foizli qo‘sh tuzlarning eritmasi bilan yuvish, so‘ngra suv bilan yuvish; teri shikastlanganda – toza suv bilan yuvish, 5 foizli sirka, limon yoki xlorid kislota shimdirilgan lattani qo‘yish va boshqa omillar bajariladi.
Ammiakdan saqlanishda: «K» yoki «M» markali filtrlovchi sanoat gazniqobi, agar ammiak vodorod sulfid bilan aralashgan bo‘lsa «KD» markali gazniqobi ishlatilib, juda yuqori kontsentratsiyada izolatsiyalovchi gazniqoblar va himoya kiyimlari ishlatiladi.
Xlor - o‘tkir hidli, sariq rangli gaz. Xlor qog‘oz-tsellyuloza, to‘qimachilik sanoatida, xlorli ohak ishlab chiqarishda, suvni zararsizlantirishda va boshqa sohalarda ishlatiladi.
Xlor nafas organlarini izdan chiqaradi. Yuqori kontsentratsiyada 1-2 marta nafas olish o‘lim bilan yakunlanadi.
Birinchi yordam. Shikastlangan hududlarda gazniqoblarni kiyish kerak. Nafas organlari izdan chiqqanlar nashatir spirtini, ichimlik sodasini hidlashi, 2 foizli sodali eritma bilan ko‘zni, burunni va tomoqlarni yuvishi, issiq borjomli yoki sodali sutdan, kofedan ichish kerak.
Himoyalanish. «V» va «M» markali filtrlovchi sanoat gazniqoblari, GP-5 fuqarolar gazniqobi, bolalar gazniqobi va ular himoya komplektidan foydalaniladi. Agar uning kontsentratsiyasi yuqori bo‘lsa (8,6 mg/l.dan yuqori) izolyatsiyalovchi gazniqoblar qo‘llaniladi.
Oltingugurt oksidi - o‘tkir hidli, rangsiz gaz bo‘lib, yonmaydi. Bu modda oltingugurtli rudalarni yondirganda hosil bo‘lib, u sulfat kislota ishlab chiqarishda asosiy xom-ashyo hisoblanadi. Undan tashqari bu gaz to‘qimachilik sanoatida oqartiruvchi sifatida, oziq-ovqat sanoatida konservatsiya qiluvchi modda sifatida ishlatiladi. U suvda, spirtda, sirka va sulfat kislotalarda, xloroformda va efirda yaxshi eriydi.
Oltingugurt angidridi nafas yo‘llarini ishdan chiqarib, ko‘zni xiralashtiradi. Kichik kontsentrtatsiyada inson kuchsiz yo‘talish, tomoqda va ko‘krakda og‘riq, ko‘zdan yosh oqish, katta dozada esa qusish, hushdan ketish alomatlari kuzatiladi.