Va ularning rivojlanish muammolari

---

ZAMONAVIY O’ZBEK KINO RASSOMLIGIDA BADIIY JARAYONLAR 
VA ULARNING RIVOJLANISH MUAMMOLARI
 
Gulnoz Mannob qizi Jalolova 
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4911-8723 
[e-mail] 
Kamoliddin Behzod nomidagi Milliy rassomlik va dizayn instituti 
 
Annotatsiya: Ushbu maqola tasviriy san’at turlaridan biri hisoblanadigan kino 
rassomligi va dekoratsiya san’atidagi badiiy jarayonlar va ularning rivojlanishi 
xususiyatlarini ochib beradi. Shuningdek, maqolada kino dekoratsiyasi va eskizlar 
yaratishdagi an’anaviy va zamonaviy uslublar tasnifi bir qancha rassomlar ijodi 
misolida tahlil qilinadi va eskizning badiiy va uslubiy jihatlari haqida ma’lumot 
beriladi.
Kalit so’zlar: kino rassom, kino dekoratsiya, eskiz, filmning tasviriy yechimi, 
kadr, janr, o’zbek kino tarixi 
ARTISTIC PROCESSES AND PROBLEMS OF THEIR DEVELOPMENT IN 
MODERN UZBEK CINEMA ART 
Gulnoz Mannob kizi Jalolova 
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4911-8723 
[e-mail] 
National institute Fine arts and Design after named Kamoliddin Behzod 
Abstract: This article reveals the artistic processes and peculiarities of their 
development in the film-decoration art, which is considered as one of the types of fine 
arts. Also, the article will analyze the classification of traditional and modern styles in 
the creation of cinematic decorations and sketches on the example of the work of 
several artists.Information about the artistic and methodological aspects of the sketches 
created by the artists is given. 
Keywords: film artist, film decoration, sketch, visual solution of the film, frame, 
genre, history of Uzbek cinema 
 
O‘zbekistonda kino san’ati nisbatan yosh san’at turi hisoblanadi. Hozirgacha kino 
xodimlari ushbu san’atning jadal rivojlanishi uchun barcha choralarni ko‘rishdi va 
qisqa muddat ichida o‘zbek kinosi biz uni hozir ko‘rib turgan shaklda shakllandi. Kino 
san‘ati - badiiy ijodning bir turi, texnik vositalar asosida tashkil etilgan 
kinematografiya ekranning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. U o‘zida bir vaqtning 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 3 Issue 3 / September 2022
71
http://oac.dsmi-qf.uz

---

o‘zida bir qancha san’at turlarini jamlaydi - musiqa, adabiyot va tasviriy san’at, 
shuning uchun u juda murakkab va eng ko‘p ta’sirga ega san’at turi hisoblanadi. 
Kino san’ati asarlari jamoaviy mahsulot, u yozuvchi-dramaturglar, rejissorlar, 
aktyorlar, operatorlar, rassomlar, bastakorlar va boshqa ijodkor odamlar hamkorligida 
dunyoga keladi. Kinoda yetakchi rolni rejissyor, operator va rassom ijro etadi. Film 
yaratish ijodkorlik va ishlab chiqarishni qamrab oladi. Uning yaralishida va visual 
ko‘rinish olishida kino rassomlarning roli alohida qiymatga ega. Kino rassom film 
visual yechimi bilan shug‘illanadi va uning eskizlari asnosida kino dekoratsiyalar 
yaratiladi. 
Film uchun eskiz - tasviriy san’atning haqiqatda cheksiz bo‘lgan dunyosida 
mutlaqo alohida badiiy ijod turidir. Kino eskiz hech qanday uslub, syujet yoki janrga 
moslanmaydi: u lakonik grafika va ayni paytda empressionist ranglarga boy polotno 
bo’lishi, albom varag‘idagi oddiy akvarel eskiz va moybo‘yoqda xolstda ishlangan 
epik jang sahnasiga boy eskiz bo‘lishi mumkin. 
Kino eskiz kinematografiyaning paydo bo‘lishi bilan uning ajralmas qismi bo‘lib 
kelmoqda. "Vizual ssenariy"siz filmni yaratish mumkin emas. Kino paydo bo‘lgan ilk 
davrlarda kino rassomlarga uning yaratilishi uchun yangi uslub o‘ylab topishga hojat 
yo‘q edi - kino hozirgi kunga qadar sahna, kostyum va sahna ko'rinishidagi teatr 
tizimini o‘ziga andoza sifatida qabul qildi. Biroq, vaqt o‘tishi bilan kino ham o‘z 
shakllariga ega bo‘ldi va rivojlana bordi. 
“Rassomning vazifasi kinoning yaxlit dunyosini yaratish - unga havo va 
atmosfera berishdir. Komediyada u kinoya bo‘lishi mumkin, dramada esa -realistik. 
Haqiqat haqidagi tushunchamiz shundan iboratki, biz nimanidir ko‘rganda to‘liq 
tafsilotlarni deyarli eslay olmaymiz, lekin biz ko‘rgan narsalarimizdan olgan his-
tuyg‘ularimizni yaxshi eslaymiz. Rassom eskizni yaratish jarayonida atrofdagi 
dunyodan faqat rejissyorlik g‘oyasini eng katta ifoda eta oladigan, tomoshabinning 
zarur his-tuyg‘ularini uyg‘ota oladigan narsalarni oladi", deydi Sergey Fevralev
1
. 
Shuning uchun rassom qanday texnikani yoki rasm turini tanlashi muhim emas - 
ba’zida uning fikrini tartibga solish, kollaj yoki installyatsiya orqali unga osonroq 
bo‘lishi mumkin. Sergey Fevralevning so‘zlariga ko‘ra, ko‘p narsa rejissorga bog‘liq - 
ba’zi rejissorlar oddiy qalam grafikalari, boshqalari esa batafsil rangli chizmalarni talab 
qiladi. 
“Eskiz - kartinani yaratish vositalaridan biridir, Tasviriy san’at asarlarida ham 
kartina yaratish oldidan bir qancha eskiz variantlar, unda voqea hodisani ifodali 
ko‘rsata oladigan harakat va holatlar tasvirlangan va ulardan eng saralari badiiy 
ishlangan holda yakuniy kartinada ishlatilgan. Xuddi shu kabi filmda ham eskizlar 
to‘liq polotnoni yaxlit ko‘rish uchun rejissor uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
1
Эскиз к фильму: от замысла до воплощения. Августа 2018-www.mostfilm.ru
 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 3 Issue 3 / September 2022
72
http://oac.dsmi-qf.uz

---

Lekin bu bilan eskiz - bu filmning oxirgi ko‘rinishi yoki butun filmning 
raskadrovkasi deb tushinib bo‘lmaydi. Ba’zi eskizlar to‘liq filmning koloriti holati 
haqida tushuncha berib, film atmosferasini ko‘rsatishi va bunday kadr filmda 
bo‘lmasligi ham mumkin, ammo u rejissorga filmning visual ko‘rinishi ko‘rishga 
yordam beradi. 
Kino eskizlar avvaldan turli xil uslublarda yaratilgan bo‘lib, uning yaratilishi 
uchun foydalanadigan texnika va texnologiyalar rivojlanib bormoqda. Kino eskiz 
yaratishda qanday materialdan foydalanish rassomning xohishiga ko‘ra tanlanib, bunda 
asosan film ruhiyatini qaysi material ochib berishiga e’tibor qaratilgan. Qo‘lda 
bajariladigan rangli eskizlar turli xil qattiq va yumshoq yuzalarga akvarel, moybo’yoq, 
guash, akril, tempera bo‘yoqlarida, qog‘oz va karton yuzasiga grafik ishlar esa sangina, 
pastel, rangli qalamlar, sepiya kabi materiallardan foydanilgan holda yaratilgan. 
Masalan kartinaga tarixiylik ruhiyatini berish uchun sangina va sepiyadan yoki kofedan 
ham foydalanish mumkin, ushbu materialarning qizg‘ish jigarrang ranglari eskizga 
tarixiylik ruhiyatini va kayfiyatini berish bilan birgalikda, rejissorga eksplikatsiya 
qilish jarayonida juda qo‘l keladi.
O‘zbek kino rassomlari ijodini tahlil qilish davomida, ularning ijodiy uslublari 
zamon o‘zgarishi va yangi texnika va texnologiyalardan foydalanishlariga ko‘ra uch 
qatlamga ajratib o‘rganish mumkin. Ilk kino rassomlar kino eskizlarni yaratishda 
asosan an’anaviy materiallardan foydalanishlagan bo‘lib, ularda eskizni realistik 
tasvirlash va detallarga e’tibor qaratish kuchli bo‘lganligini ko‘rishimiz mumkin 
(Emonuel Kalontarov, Varsham Yeremyan, Narimon Raximboyev, Baxtiyor Nazarov 
va b.).
1. V.N.Yeremyan "Avitsenna" va "Orol baliqchilari" filmlari uchun eskiz 
O‘rta qatlam vakillari ijodlari esa kino eskizlarda an’anaviy materiallardan 
ekspressionistik uslubda foydalanganligi va rakurslarga e’tibor qaratilganligi bilan 
ajralib turadi (Sh.Abdumalikov, B.Ismoilov, Q.Nuritdinov, A.Saidov va b.). Jumladan, 
Shuhrat Abdumalikovning “Oq kema” filmi uchun yaratilgan kema eskizi pastki 
rakusrdan olingan bo‘lib, kemaning eskiligi va undan faqat ayrim qismlar qolganligiga 
qaramasdan eskizga viqor bag‘ishlaydi. Rang, kolorit jihatidan ham sovuq kulrang, 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 3 Issue 3 / September 2022
73
http://oac.dsmi-qf.uz

---

ko‘k qora ranglardan foydalanilgan bo‘lib bu rejissorga eksplikatsiyada juda qo‘l 
kelgan. Filmda eskiz asnosida yaratilgan yana ko‘plab dekoratsiyalarni ko‘rish 
mumkin. Jumladan Jizzax cho‘llarida yaratilgan mo‘jaz qishloq dekoratsiyasi, undagi 
qabriston, hattoki turli ma’noga ega bo‘lgan qayiqlar maketi ham aynan rassom 
g‘oyalari asosida yaratilgan bo‘lib, filmning badiiy jihatdan boyitgan. 
 
2. Shuhrat Abdumalikov "Oq kema" filmi uchun eskiz va dekoratsiya 
So‘nggi qatlam vakillarini esa mustaqillik tengdoshlari bo‘lgan kino rassomlar 
guruhi tashkil etib, ular eskizlarni yaratish jarayonida yangi texnologiyalardan 
muvaffaqiyatli foydalanishayotganini ko‘rish mumkin. (F.Bozorov, S.Kenjayev, 
Sh.Bahriddin, M.Rahimov va b.). Shamsutdinov Bahriddin va Muhammadali 
Rahimovning kinofilmlar uchun yaratgan eskizlarini o‘rganish jarayonida, ularda 
zamonaviy uslublarning yaqqol ko‘rinishini sezish mumkin. Kino eskizlar ba’zilari 
qo‘lda bajarilgan bo‘lsa, ba’zilarida zamonaviy texnika - planshetdan 
foydalanilganligini ko‘rish mumkin. Kino eskizlar uslubi esa g‘arb mangalarini va 
komikslarini eslatadi.
3. Shamsutdinov Bahriddin "Ilhaq" filmi uchun eskizlar 
Kino eskizlarining yaratilishida an’anaviy yoki zamonaviy uslublar 
foydalanishidan qat’iy nazar undagi badiiylik jihatlari o‘zgarmaydi. Eskizlarda rang 
koloriti uyg‘unligini, shakllarning kompozitsion to‘g‘ri joylashganligini, och va to‘q 
dog‘lar(пятно)dan unumli foydalanganligini ko‘rish mumkin. Shuningdek perspektiva 
qonuniyatlaridan ham to‘g‘ri foydalanilish bilan birgalikda, kompozitsiyaga kirish 
vazifasini o‘tovchi shakllardan foydalanilgan. 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X
Volume 3 Issue 3 / September 2022
74
http://oac.dsmi-qf.uz

---

Har uch qatlam vakillari o‘z ishining ustalari bo‘lib, ular yaratgan eskizlar film 
badiiy muhitini ochib berishga, filmga atmosfera berishga xizmat qiladi.