Vakolatxonasi ya. Mamatova, S. Sulaymanova
Download 0.6 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Gender – ingliz tilida jins, qavm ma’nosiga ega, bo‘lib jins(erkak va ayol)ning ijtimoiy rivojlanishini anglatadi. Gender assimetriyasi - erkak va ayolning ijtimoiy rollarini baholashdagi notekislik. Gender yondashuv – muayyan ijtimoiy hodisani anglashda mazkur jamiyatda qabul qilingan erkak va ayollarning ijtimoiy rollariga bo‘lgan munosabat asosidagi yondashuv.
erkak va ayollarning ijtimoiy rollarini tushunish, ularni baholashda mazkur omilni e’tiborga olish.
mavzu, muammo, hujjat)ni mazkur jamiyatda qabul qilingan erkak va ayollarning ijtimoiy rollari nuqtai nazaridan tahlil qilish. Gender tahlili jamiyatda muayyan davrga xos bo‘lgan gender munosbatlari mazmuni bilan bog‘liq. Gender tengligi –ijtimoiy rollarni(masalan, ishxonadagi vazifalar, saylash va saylanish jarayonida) bajarishda erkak va ayollarga teng munosabat. Stereotip –ma’lum qolip, andoza asosida axborotni qabul qilish va baholash, qoliplashgan tasavvur, qarash, baho. Gender stereotiplari- ma’lum jamiyatga muayyan tarixiy davrga xos bo‘lgan ayol va erkaklarning xatti-harakati va fe’l-atvori xususidagi barqaror, qoliplastirilgan tasavvurlar. Stereotiplar katta uch guruhga toifalanadi. Birinchi guruhni erkak va ayol tabiati xususidagi stereotiplar tashkil etadi. Ikkinchisiga erkak va ayolning oiladagi, kasbiy va boshqa sohalardagi ijtimoiy roli xususidagi stereotiplar kiradi. Uchinchisi- erkak va ayolning muayyan mehnat turlari bilan bandligi xususidagi stereotiplardir. OAVda gender stereotipilari – matbuot, televideniye, radio, axborot agenliklari, internet-nashrlarda chop etiladigan materiallarda ayol va erkaklar obrazlarini andozalashgan tasavvur asosida gavalantirish, ularga goliplashtirilgan baho berish.
zaxirasi. Uning shakllanishi kundalik extiyojlardga sarflanadigan mablag‘dan tashqari qo‘shimcha sarmoyaga bog‘liq. Inson investitsiyalari sirasiga ta’lim, ishlab chiqarishdagi tayorgarlik, migratsiya, axborot izlash, bolalar tarbiyasini kiritish mumkin.
tarmoqlar va lavozimlarda barqaror ravishda band bo‘lishi. Kasbiy segregatsiyaning quyidagi ikki tarkibiy - gorizontal (erkak va ayollarning iqtisodiyotning turli tarmoqlarida va kasblarda nomutanosib taqsimlanishi) va vertikal(erkak va ayollarning lavozimlar iyerarxiyasida nomutanosib taqsimlanishi) ko‘rinishi mavjud.
farqlash, ajratish. Jamiyatda odamlarni jinsi, millati, dini, yoshi, salomatligi, siyosiy qarashlari, oilaviy, moddiy holati va boshqalarga qarab farqlash kuzatiladi.
kafolatlangan vakillik normasi. Xalqaro amaliyotda bir necha turdagi kvotalash kuzatiladi: ”Qattiq” kvota – vakillining son jihatidan qat’iy belgilangan va qisqarishi mumkin bo‘lmagan normasi. ”Yumshoq” kvotalash bir o‘ringa tanlovda ikki jins vakillarining ishtirokini anglatadi. Huquq va imkoniyatlar tengligi - Pekin platformasiga ko‘ra erkak va ayollarning gender tengligi o‘zida huquqlar, mas’uliyat, imkoniyatlar tengligini hamda ularning teng sheriklik munosabatlarini mujassamlagan.
ayol o‘rtasida ixtiyoriy ravishda tuziladigan fuqarolik-huquqiy shartnoma. Uning maqsadi oilada er va xotinning mavjud va kelajakda yuzaga keladigan mulkiy huquqlarini belgilashdan iborat. NNT- nodavlat notijorat tashkiloti.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Каримов И.А. Ўзбекистон хотин-қизларига байрам табриги. 2013 йил 7 март.//Мамлакатимизни янада обод этиш ва модернизация қилишни қатъият билан давом эттириш йўлида.21-том.-Т.:Ўзбекистон, 2013. - Б.218. 2. Cовершенствование организационно-правовых основ реализации прав женщин в Узбекистане. Авт. колл.: Асьянов Ш.М., Бакаева Ф.Х., Гасанов М.Ю., Тошбаев С. О.-Т., 2008. 3. Гендер муносабатлари: назарияси ва амалиётига кириш. Илмий мақолалар тўплами.- T.: ЎзР Ч-ҚҚ, БМТРД, ШЭГД, 2007. 4. Грошев И. Политика репрезентации мужского образа в рекламе. // Bестник московского университета. Сер.10. Журналистика. – М., 2000. - №4. - С.57. 5. Джаббаров И. Узбеки (этнокультурные традиции, быт и образ жизни). - T.: Шарк, 2007. 6. Дунёқарашлар диалоги: аёл ва жамият тараққиёти. / Республика илмий- назарий конференцияси материаллари, 5 март 2014 йил. – T.: ЎзМУ, 2014. 7. Дўстқораев Б. Ўзбекистон журналистикаси тарихи. - T.: Ғ.Ғулом номидаги НМИУ, 2009. 8. Женщина. Право. Общество. - T.: Центр по изучению прав человека и гуманитарного права.-Т.: ТГЮИ, 1999. 9. Миралимова М., Степанова Н. Гендер и СМИ Узбекистана. –T.:МЦПЖ, 2008. 10. Таджиева. Освещение гендерных проблем в республиканской прессе Узбекистана. // Гендерное образование: наука и практика. Материалы международной научной конференции, 4-5 ноября 2003 года. - Бухара, 2003. 11. Узбекистан. Гендерная оценка по стране. Гендер и развитие /Центральная и Западная Азия/ 2014). http://www.adb.org/sites/default/files/institutional- document/42878/files/uzbekistan-country-gender-assessment-ru.pdf
12. Ўзбекистон оммавий ахборот воситалари ва журналистлари. -T.: MMM, 2003. 13. Alijonova S. O‘zbekiston ayollar nashrlarining tipologik belgilari. Kurs ishi.- T.: O‘zMU, 2014. 14. Xotin-qizlar huquqlari kamsitilishining barcha shakllariga barham berish to‘g‘risidagi Konvensiya(CEDAW). Birlashgan Mllatlar tashkiloti Bosh Assambleyasida 1979-yil 18-dekabrda qabul qilingan.-T.: FTQQM,2010. 15. Eshboyeva T. O‘zbekistonda xotin-qizlarga mo‘ljallangan jurnallar. Kurs ishi.- T.: O‘zMU, 2014. 16. Getting the balance right.Gender equality in journalism.-Brussel, IFJ,2009.
ILOVALAR 1-ilova. Xalqaro Jurnalistlar Federatsiyasi kongressi tomonidan ma’qullangan gender siyosati XJF Umumjahon Kongressi rezolyutsiyasi, Janubiy Koreya, 2001 Jurnalistikada tenglikni kengroq targ‘ib etish
XJFning 2011-yil 11-15-iyun kunlari Seulda o‘tkazilgan 24-Kongressi Ayollar ishchi guruhi faoliyatini ijobiy baholab, Ijroiya qo‘mitaga XJFning mintaqaviy tuzilmalar orqali va o‘z loyiha-dasturlari doirasida ishchi guruhi (bundan buyon Gender kengashi deb nomlanadi) faoliyatini yanada kengayitirish borasida ko‘rsatma bergan holda, quyidagi Harakat rejasini qabul qiladi: Harakat rejasi 1. Ayollar jurnalistikada Sa’y-harakat: Gender kengashi OAV boshqaruvida ayollar sonini oshirish bo‘yicha eng yaxshi tajribalar sharhini tayyorlashi lozim. Mazkur tadqiqotda jamoaviy muzokaralar natijasida tenglikning ta’minlanishiga doir eng sara misollarga alohida o‘rin berilishi kerak. Jumladan, jamoa shartnomalariga: ota-onalik ta’tili; ijtimoiy muhofaza; ish vaqti; mehnat va oila majburiyatlarini uyg‘unlashtirish; mansabga tayinlash; malaka oshirish talablarining kiritilishi borasidagi eng yaxshi tajribalar qamrab olinishi lozim. XJF kasaba uyushmalari treninglari va boshqa seminarlar orqali eng yaxshi tajribalarni ommalashtirishga yordam berishi darkor. Milliy uyushmalar eng yaxshi tajribalar o‘z mamlakatidagi jamoaviy muzokaralarda asosiy talabga aylanishini ta’minlashi va XJFga eng sara tajribalarning amaliyotga tatbiq etilgani haqida hisobot berishi lozim. Gender kengashi OAV ayol rahbarlarining axloq kodeksini ishlab chiqishi talab etiladi. 2. Ayollar kasaba uyushmalarida. Ayollarning kasaba uyushmalaridagi ishtiroki va vakilligini kuchaytirish uchun maxsus tuzilmalar ta’sis etish, ularga alohida o‘rinlar ajratish yoki kvota tizimini joriy etish kerakmi? Bu masalada uyushmalar yagona to‘xtamga kelgani yo‘q. Sa’y-harakat: Gender kengashi xotin-qizlar qo‘mitalari va ayollar manfaatini himoya qiluvchi tizimlar faoliyatiga bag‘ishlangan, mazkur tuzilmalar ayollarning kasaba uyushmalaridagi ishtirokini qay yo‘l bilan yaxshilayotgani aks etgan hisobot tayyorlashi lozim. Milliy uyushmalar mazkur tadqiqotdan xotin-qizlar qo‘mitalari va ayollar manfaatini himoya qiluvchi tizimlarni ta’sis etishda foydalanishi, ayni chog‘da, XJFga tuzilmalar tashkil etish natijasi bo‘yicha hisobot berishi lozim. XJF maxsus trening dasturlari va boshqa chora-tadbirlar orqali ayollarning yetakchilik lavozimlariga tayinlanishiga e’tibor qaratishi lozim. Kongress qaroriga ko‘ra, XJF Ijroiya qo‘mitasi ayol jurnalistlarni kasaba uyushmasi harakati qadriyatlari va tamoyillarini targ‘ib etishga chorlovchi Yillik reja ishlab chiqishi lozim. 3. Teng qiymatli ish uchun teng haq to‘lash: Uyushma va XJFga taalluqli muammo Sa’y-harakat: Gender kengashi teng maosh bo‘yicha kampaniya o‘tkazish tashabbusi bilan chiqishi talab etiladi. Aksiya milliy va mintaqaviy miqyosda uyushtirilishi, amaliyotda ayollarga erkaklar kabi maosh to‘lashga erishuvga xizmat qilishi lozim. XJF teng maosh to‘lash bo‘yicha eng yaxshi tajribalarni jamlab, bu haqdagi ma’lumotlarni a’zo uyushmalarga milliy miqyosda tatbiq etish uchun yo‘llashi lozim. Har bir mintaqa kampaniya bo‘yicha muvofiqlashtiruvchi nomzodini ko‘rsatishi talab etiladi.
XJF Xalqaro mustaqil kasaba uyushmalari federatsiyasi (kasaba uyushmalari markazlarining vakillik muassasasi) bilan birgalikda jarayonni muvofiqlashtirib boradi. Bunda ish beruvchilar ajratayotgan maoshlar haqidagi tahliliy ma’lumotlarga, ish haqi darajalari borasida kasaba uyushmalarining maslahat huquqiga hamda jamoa shartnomalariga eng yaxshi tajribalarni singdirishga alohida e’tibor qaratiladi. Mazkur jarayon doirasida amaliy seminar va uchrashuvlar uyushtiriladi. XJF uyushmalarga milliy strategiyani rivojlantirish borasida ko‘mak ko‘rsatadi hamda har bir mamlakatning o‘ziga xos sharoitini inobatga olgan holda choralar ko‘rishga undaydi. Aksiya Xalqaro Mehnat Tashkilotining ayollar huquqlarini muhofaza qilishga oid barcha konvensiyalari to‘la amalga tatbiq etilishiga erishishni ko‘zlab o‘tkaziladi.
guruhlar bilan hamkorlik qilishi lozim. XJF uyushmalarning mavzuni yoritishga oid tajribalarini to‘plash hamda jurnalistika sohasidagi treninglarda bu kabi tavsiyalardan foydalanishni rag‘batlantirishga e’tibor qaratadi. Uyushmalar mavzuni xolis va haqqoniy yoritish masalasiga e’tibor berishi uchun XJF zarur materiallar tayyorlab yordam ko‘rsatadi. 5. XJF Ayollar qanoti: XJFning ayollar elektron pochtalari tarmog‘i mavjud, lekin mazkur bazani yanada kengaytirish kerak. Mazkur jarayon XJF idoralari va hududiy federatsiyalar tomonidan mintaqaviy miqyosda muvofiqlashtirilishi lozim.
maosh kampaniyasining asosi bo‘lmog‘i lozim. Har bir mintaqa elektron pochta manzillari tarmog‘i muvofiqlashtiruvchisi vazifasiga o‘z nomzodini ko‘rsatishi kerak. Elektron pochtalar tarmog‘ini to‘la muvofiqlashtirishga esa Gender kengashi mas’ul sanaladi. XJF kotibiyati va mintaqaviy idoralar ayollarning to‘laqonli ishtirokini ta’minlash uchun XJF tadbirlari, faoliyati va loyihalariga oid barcha ma’lumotlar ayollar tarmog‘ida tarqatilishini ta’minlashi lozim.
lavozimlariga ayol nomzodlar ko‘rsatishga da’vat etadi. Ayollar masalasi XJF faoliyatining ajralmas qismiga aylanishi uchun Kongress yangi Ijroiya qo‘mitasiga faoliyat strategiyasini Gender kengashi bilan hamkorlikda rivojlantirishni buyuradi. Tenglik tamoyili Kongress tomonidan muhokama etilgan barcha masalalarda aks
etishi shart. 7. Trening imkoniyati XJF Ayollar ishchi guruhi milliy uyushmalarga ayol jurnalistlarning treninglarda qatnashuviga keng yo‘l ochish bo‘yicha strategiyalar ishlab chiqishi lozim. Bu dastlabki jurnalistlar treningi, malaka oshirishning keyingi bosqichi hamda maxsus treninglar imkoniyatini o‘z ichiga olishi lozim. XJF yosh xotin-qizlarni o‘z safiga ko‘proq jalb etish uchun universitetlar, jurnalistika fakultetlari, trening markazlari va boshqa muassasalar bilan ijodiy bitim tuzishi darkor.
2-ilova. XJF 25-umumjahon kongressining gender huquqlari bo‘yicha Rezolyutsiyasi, Afina, 2004 Loyiha muallifi: XJF Ijroiya qo‘mitasi Xalqaro jurnalistlar federatsiyasining 2004-yil 25-30-may kunlari Afinada o‘tkazilgan XXV Kongressi
Gender kengashi va Ijroiya qo‘mitasi hisobotini INOBATGA OLIB, Seul Kongressida qabul qilingan Harakat rejasini amalga tatbiq etish bo‘yicha ko‘rilgan chora-tadbirlarni OLQISHLAB, XJF va barcha a’zo uyushmalar faoliyatining barcha jabhasida ayollarning teng ishtirokini ta’minlash ahdiga SODIQ QOLIB, uyushmalar gender huquqlari himoyasini mintaqaviy muvofiqlashtirish orqali Harakat rejasida ko‘zda tutilgan maqsad va vazifalar ro‘yobida talay ijobiy ishlar qilishiga ISHONCH BILDIRIB, Ijroiya qo‘mitasiga quyidagilarni TAVSIYA ETADI:
- Gender kengashi faoliyatini qo‘llab-quvvatlashni davom ettirish, Harakat rejasi maqsad va vazifalarining XJF faoliyati, xususan, loyihalarni takomillashtirish va mintaqaviy faoliyatda to‘laqonli aks etishini ta’minlash;
- hozirga qadar rivojlanish bo‘yicha hududiy seminarlar o‘tkaza olmagan barcha mintaqalarga bu borada moliyaviy manbalar topish, 2007 yilga qadar barcha mintaqalarning uyushishi va o‘z Harakat rejasini belgilab olishiga erishishni XJFning ustuvor maqsadlari sifatida belgilash;
- barcha a’zo uyushmalar uchun gender masalasini keng yoyish konsepsiyasi, uni ro‘yobga chiqarish va amalga tatbiq etish usullariga doir tavsiyalar ishlab chiqish va rivojlantirish, tavsiyalarga, jumladan, gender muammolari va masalalariga doir aniq hayotiy misollar kiritish;
- barcha a’zo uyushmalarga gender masalalariga daxldor bitimlarni hamda ularning bu boradagi majburiyatlarini bildirib/eslatib turish;
- amaliy chora-tadbirlarni tatbiq etgan a’zo uyushmalarni rag‘batlantirish tizimini ishlab chiqish va rivojlantirish, mazkur chora-tadbirlarni kuzatib borish hamda a’zo uyushmalar XJFning gender tengligi siyosatini amalga oshirish bo‘yicha erishayotgan natijalar haqida Kongressga hisobot berish;
Gender kengashi ishi uchun kichik byudjet shakllantirish, ayni chog‘da u maxsus loyihalar bilan emas, Boshqaruv qo‘mitasi muhim deb topgan, Gender kengashi va uning Boshqaruv qo‘mitasi dastur va loyihalaridan foydalanish imkoniyatini kengaytirishga qaratilgan faoliyat bilan shug‘ullanmoqda.
3-ilova. XALQARO AXBOROT XAVFSIZLIGI INSTITUTINING AYRIM TAVSIYALARI • Ayol jurnalistlar ko‘mak va himoyaga oid muhim ehtiyojlarini hamkasblari (erkaklar va ayollar) bilan muhokama qilishga rag‘batlantirilishi va ularning so‘rovi inobatga olinishi lozim. • Har bir kishi ayollarga tegajog‘lik qilish va nomaqbul axloqsiz xatti- harakatlarga toqat qilinmasligini yaxshi bilishi shart. Erkak rahbarlar buni bilmog‘i, jinsiy zo‘ravonlik tahdidi va qo‘rquvini inobatga olishi kerak. • Xatarli muhitda harakatlanishga oid treninglarda ayollarning ehtiyojlariga e’tibor qaratish lozim, bu esa, o‘z navbatida, erkak hamkasblari xabardorligini oshirishga yordam beradi. • Erkak, shuningdek, ayol hamkasblar yelkama-yelka faoliyat olib borayotgan boshqa xotin-qizlardan ularga xos ehtiyojlarini izchil o‘rganib borishi lozim. • Biror hududga vazifa bilan yuborishdan oldin ayol jurnalistlar va ularning rahbarlari o‘sha hududning xotin-qizlarga oid odatlari bilan to‘la tanishib chiqishlari kerak. • Jamoatchi sifatida faoliyat yuritayotgan ayol va erkak muxbirlar shtatdagi hamkasblari kabi teng qo‘llab-quvvatlanishi lozim.
• Xotin-qizlar o‘zi bilan ehtimoliy tahdiddan himoya qiladigan vosita olib yurishi maqsadga muvofiq. • Nikoh uzugi taqib yurish ayrim ko‘ngilsizliklarning oldini olishi mumkin. FOTO s izobrajeniem mujchinы i jenщinы jurnalistov
4-ilova. Xalqaro axborot xavfsizligi institutining OAVda gender tengligini targ‘ib etish bo‘yicha ayrim maslahatlari Yetakchilik: bu borada har bir ayol jurnalist o‘z ish joyining xaritasini tuzishi zarur bo‘ladi. U ishlayotgan OAVda ayollarning yetakchilik darajasini xolis baholash uchun quyidagi jadvalni to‘ldirib, natijalarini hamkasblari va mahalliy kasaba uyushma vakillari bilan muhokama qilishi lozim. Muhokama qancha oshkora bo‘lsa, mavjud tasavvurlar ham shunga monand o‘zgaradi. Tablitsu sxemu iz originala s.7
Boshqaruv
Muharrirlar
Muxbirlar
Fotograflar
Ma’muriyat xodimlari
Natijalarni tahlil qilish jarayonida qiyidagi jihatlarga e’tibor qaratish darkor: qanday maqsad ko‘zlanmoqda? Nima uchun? Qanday vosita yordamida? Qanday imkoniyatlar mavjud? Maqsadga erishish uchun qanday qilib kuchlarni birlashtirish mumkin?
kasbiy malaka oshirish borasida erkaklardek teng imkoniyatga ega bo‘lishi kafolatlanadi. Bu borda mamlakatda CEDAW konvensiyasining hayotga tatbiq etilishi natijalarini o‘rganish maqsadga muvofiq. Ayol jurnalistlar sog‘lig‘ini saqlash va xavfsizligini baholash OAV tahririyatidagi xotin-qizlarning mazkur jabhadagi holatini aniqlashning samarali usulidir. Nomaqbul ish muhiti oqibatida yuzaga keladigan bel og‘rig‘i, ko‘zning xiralashuvi, ruhiy toliqish, surunkali mushak og‘rishi singari kasalliklarga qarshi chora ko‘rilmasa, og‘ir asoratlarga olib kelishi mumkin. Ayrim mamlakatlarda hatto ayollar hojatxonalari uchun kerakli jihozlar ta’minoti uchun ham kurashishga to‘g‘ri kelmoqda.
mumkinligini taqozo etadi. Bu esa ota va onaga oilaga ko‘proq g‘amxo‘rlik qilish borasida katta imkoniyat yaratadi. To‘liq stavkada mehnat qiladigan xodim vazifalarining to‘liq stavkada bo‘lmagan ikki yoki undan ko‘p odam zimmasiga yuklanishi vazifalarni taqsimlash deb yuritiladi. Bu har bir xodimga muayyan vazifani alohida taqsimlash orqali yoki ayni vazifa ijrosi uchun javobgarlikni barcha xodimlar zimmasiga yuklash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Xalqaro Mehnat Tashkilotining To‘liq bo‘lmagan ish tartibi to‘g‘risidagi Konvensiyasi to‘liq bo‘lmagan ish faoliyatini tartibga soladi. Unda belgilanishicha, to‘liq bo‘lmagan va to‘liq tartibda faoliyat yurituvchi xodimlarga nisbatan ishxonadagi shart-sharoit, sanitariya-gigiyena va xavfsizlik, ish berish va lavozimga tayinlash, soatbay maosh tayinlash, qonunda belgilangan ijtimoiy himoya talablari, onalik nafaqasi, pensiyaga kuzatish, yillik ta’til puli, dam olish va kasallik ta’tili borasida teng munosabatni kafolatlash choralari ko‘rilishi lozim. Download 0.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|