Valyuta bozori va valyuta operatsiyalarining xalqaro moliya munosabatlartdagi ahamiyati

b) agar bu bitim bank tomonidan sotib olishni (va mijoz tomonidan sotishni) nazarda tutsa:

• 
  muddatni uzaytirish sanasiga bankning spot sotish kursi (bitim muddati uzaytirilmaganda, bankning bitimni so`ndirish kursi);
  
• 
  bankning xarid kursiga minus diskont yoki bitimni uzaytirish davriga plyus
  mukofot. Ta'kidlash lozimki, forvard bitimini uzaytirishda bank mijozga bitimni
  so`ndirishga, ya'ni "diagonal qoida"ga nisbatan ancha qulay ayirboshlash kursini
  taklif qiladi.
  

Moliyaviy fyuchers bitimlari. Moliyaviy fyuchers bitimlari o’tgan asrning 70-yillarida xalqaro valyuta bozorida birinchi bor qo’llanilganligining o’zidayoq, keng tarqaldi. Moliyaviy fyucherslar kontseptsiyasi xom-ashyo va oziq-ovqat mahsulotlaridan keladigan foydaga asoslanadi. Andoza hajmidagi va miqdoridagi har qanday mahsulotlar fyucherslar birjasida oldi-sotdi ob'ekti sifatida qatnashishi mumkin. Agar qandaydir bir mahsulot fyuchers operatsiyasining ob'ekti hisoblansa, tasavvur qilish mumkinki, bunday operatsiyani evro, funt sterling yoki shveytsariya franki bilan o’tkazish osonrok hisoblanadi.
Shuni aytish mumkinki, aloqa tizimining doimiy ravishda takomillashishi, bitimlar tuziladigan joy -ma'lum bir mahsulotlarni yoki shartnomalar sotiladigan va xaridqilinadigan o’rta asrlarni eslatuvchi o’ziga xos aylanma savdo rastalari mayjud bo’lgan katta operatsion zalni eslatadi. Va operatsiyalar, faqatgina, operator xodimlarning ularga maxsus belgilangan joyda turgan holatlarda amalga oshirilishi mumkin. Bundan tashqari, shartnomalarni sotish va sotib olish vaqtida oddiy bakirik-chakiriklar orqali ham amalga oshiriladi. Va, turli birjalarda ish turlicha bo’lsada, umumiy ma'lumot uchun faqatgina bitimlar bo’yicha to’lov muddati va stavkalari haqida chegaralangan ma'lumotlar beriladi.
Faol bozorda alohida bitimlar yoki bitimlarning kichik guruhlari ommaga ma'lumot tariqasida yetkazilmaydi, chunki stavkalar juda tezlikda o’zgaruvchi tavsifga egadir. Yuqorida ta'kidlanganidek, valyuta kurslari bo’yicha fyucherslar - bu kelajakdagi ma'lum bir sanaga ma'lum hajmdagi valyutani oldi-sotdi qilish bitimidir. Bu jihatlari bilan ular forvard valyuta bitimlariga uxshaydilar, birok, forvard bitimlaridan farqli o’laroq, ular:
a) juda oddiy tarzda bekor qilinadi;
b) valyutani qat’iy belgilangan summasiga tuziladi (masalan, AQSH dollariga fyuchers bo’yicha 25000 funt sterling, AQSH dollariga fyuchers bo’yicha 125000 evro va h.k.);
v) rasmiy birjalarda sotiladi;
g) fyuchers sotuvchilari fyuchers majburiyatlari bajarilishini kafolatlash uchun birja dilerlariga "pullik marja"ni to’lashni ko’zda tutishlari kerak.
Muvofiklashgan hisob-kitob kuni bitimni tartibga solishda o’ziga majburiyat oluvchi va birja tomonidan beriladigan kafolat tizimi - marja tizimi (kafolatga a'zolik badali)ni amal qilishiga yangi kuch bermoqda. Bitimning tugallanishigacha qayta baholanish natijasida yuzaga keluvchi taqchillikni qoplashga kiritilishi lozim bo’lgan marja tizimi - kafolatning a'zolik badali ta'minlaydi. Masalan, xalqaro valyuta bozorida 25000 evro miqdorida bitimni tuzish uchun sotuvchi tomonidan ham, xaridor tomonidan ham, agar faqat ular qayta bitimni amalga oshirmagan bo’lsalar, 1500 AQSH dollari miqdorida kafolatga a'zolik badalini kiritish talab etiladi. Quyida sotuvchi va xaridor tomonidan valyuta fyuchersi bo’yicha birjada marja o’zgartirishlari kiritilishi misolini ko’rib chikamiz.
Misol: Birjaning a'zosi hisoblangan xaridor dekabr oyida 25 000 funt sterling miqdoridagi iyuchers bitimini 2 AQSH dollari kursida bajarilishini sotib olmoqda (uchinchi chorshanba yoki keyingi birinchi ish kuni). Demak, bitim qiymati - 50000 AQSH dollarini tashkil etadi. Xaridor birjaga birjaning a'zosi hisoblanayotgan o’z agenti orqali 1500 AQSH dollari miqdoridagi marjani kiritadi. Birja har kuni kechqurun barcha bajarilmagan bitimlarni oxirgi kurs bo’yicha qayta baholashni amalga oshiradi. Agar shu kuni kechqurun funt sterling kursi 1,98 dollargacha tushib ketsa, tabiiy ravishda xaridor 500 AQSH dollari miqdorida zarar ko`rishi mumkin edi. Birja bu holatda undan marjani oshirishni talab kilmaydi, chunki uning zararlari hajmi kiritilgan marjadan oshmaydi. Bu o’tkazma marja deyiladi: funt sterling holatida bu 1000 dollardir. Biroq, agar funt sterling 1,95 AQSH dollarigacha qadrsizlansa, va bitim faqatgina 48750 dollar tursa, xaridor birjaning keyingi ochilish kuniga 1000 AQSH dollari hajmi darajasini tiklashi uchun yana 250 dollar kushishi kerak. Teskari ravishda, agar har kungi qayta baholash vaqtida foyda (daromad) tashkil topsa, unda 1000 AQSH dollari hajmidagi minimal marja saqlangan holda, ortiqchasi xaridorga o’tkaziladi. Shunday qilib, har kunlik asosda bajarilmagan bitimlarni qayta baholashda, marja tizimi, shu vaqtning o’zida daromad olish va zararlarni qoplashni ta'minlash uchun kafolat badalining hajmi moslashtirilishini amalga oshiradi. Ta'kidlash lozimki, bu Chikago fyuchers birjasida amal qilayotgan marja tizimi ishlashini operatsiya o’tkazishni istagan qisqacha ko’rinishidir. Birjaga a'zo bo’lish yoki birjada operatsiyalami amalga oshirish istagini bildirgan har qanday tomon birjada bitimlarni amalga oshirishning huquqiy va amaliy jihatlari bilan tanishishi lozim. Yana shuni hisobga olish kerakki, tashkilot yoki rasmiy shaxs nomidan birjada qatnashayotgan birja a'zosi o’zining birjaga birinchi kiritgan marjasidan ko’proq marjani talab etishi mumkin. Bunga sabab, har kuni marjaga kerak bo’lgan mablag’ni surab, tashkilotni bezovta kilmaslikdir. Bu asosan, bozor nixoyatda tez o’zgaruvchan va nobarqaror holatda bo’lganida namoyon bo’ladi.
Mazkur bitimlar mohiyatini quyidagi misol yaqqolrok namoyon etadi: broker mijozdan 1 doll./2 evro nisbatida AQSH dollariga 20000 evro sotib olish uchun uch oylik fyuchers bitimini tuzishga buyurtma oldi. Broker mijozning mablag’lari hisobiga xarid summasiga nisbatan 10 foiz hajmda kafolat summasini kiritadi. Bu summa 2000 evroni tashkil etadi. Broker boshqa bir brokerdan 1 sentyabrda uch oylik fyuchers bitimini 1 dekabrda bajarilish muddati bo’yicha sotib oladi, ya'ni broker pozitsiya ochdi. Fyuchers bitimlari foyda yoki zararlar hisobini quyidagi formula orqali amalga oshiradi: