Vaonolins t n ‘vasaiivs 'V'Q ‘лзаун. Ог ~S'N 0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va

2. 
0 ‘rta asrlarda psixologiyaning umumiy tavsifi. 0 ‘rta asrlarda 
psixologiya falsafaning bir qismi edi. Falsafaning esa mustaqil ahamiyati 
yo‘q edi: u teologiyaning-dinning xizmatkori deb hisoblanardi. 
Psixologik ta’limotlar ham shulardan kelib chiqqan edi, chunki faqat 
inulohaza qilish yo‘li bilan dinning ba’zi qonun-qoidalarini — ruh- 
ning abadiyligi, odamning kelib chiqishi, narigi dunyodagi hayot va 
hokazolami asoslash mumkin edi.
Platon bilan Arastu yaratgan ruh haqidagi ta’limot 0 ‘rta asrlarda -
Sharqda ham, G‘arbda ham hukmron bo‘lib qoldi. Psixologiyadagi bu

---

oqim keyinchalik (XVIII asrda) metafizik yoki ratsionalistik psixologiya 
deb nom oladi.
Bu psixologiya shuning uchun ham metafizik deb ataladiki, uning 
tekshirish predmeti bo‘lgan - ruh, psixik jarayonlar - fizik xissiy dunyo 
chegarasidan tashqarida mavjud mohiyat, g4ayri jismoniy bir narsa deb 
tushuntiriladi; shuning uchun ham ratsionalistik deb ataladiki, uning 
tekshirish metodi tajribadan ajratilgan faqat quruq mulohazadan iborat 
edi.
0 ‘rta asr mutafakkirlarining ruh va ruhiy hayot haqidagi mulo- 
hazalari, asosan, ruhning mohiyati, uning kuchi, qobiliyatlari va 
kelib chiqishi, uning tana o‘lgandan keyingi taqdiri haqidagi, ruhning 
tanaga bo'lgan munosabati haqidagi masalaiarga qaratilgan edi. Ruh­
ning mohiyati haqidagi masala, odatda, Platon va Arastularda qanday 
hal qilingan bo4 Isa, xuddi shunday hal qilinar edi. Ruh o‘z tabiatiga 
ko4ra barcha moddiy va jismoniy narsalarga qarama-qarshi qo‘yilar 
edi. Ruh o‘z tabiatiga ko4ra alohida qobiliyatlarga egadir, deb fikr 
yuritilardi.
Olovning g'aroyib sifatlarini kim tushuntirib bera oladi? Nega 
endi u o‘zi yorug4 bo4la turib, domiga tushgan narsalarni qoraytirib 
yuboradi? Yoki gulxanda toblangan toshlarning oqarish sababini 
qanday izohlash mumkin? - deya quyidagi o4zining mulohazakor 
fikrlarini avval surgan:
- Sukunat - shovqinning, yalang4ochlik - libosning, xastalik -
salomatlikning, zulmat — yorug4likning yo4qligidan darak berganidek, 
yovuzlik ezgulikning yo4qligini bildiradi.
— 0 4zgalar seni olqishlaganda, sen o4zingdan nafratlan. Seni sen 
orqali harakat qilmoqchi bo4lganlar olqishlaydi.