Vaqt-oliy ne’mat

Xal xotirasida mangu qolganlar

2000-yil 12-may kuni «Shahidlar xotirasi» yodgorlik majmui ochilish marosimida Birinchi Prezidentimizning «Ana shu aziz ajdodlarimizning arvohlari shuncha yillar davomida halovat va orom topmasdan, mana shunday kunlarni kutar edi. Biz ularning ushalmagan orzu-armonlari oldida, oradan shuncha vaqt o‘tgan bo‘lsa-da, hali-hanuz dil yarasi bitmagan, ko‘z yoshlari tinmagan, o‘sha ayriliqning dardu g‘ami bilan yashab kelayotgan qavmu qarindoshlari, yaqinlari, zurriyotlari oldida, Yaratgan oldida bugun o‘z insoniy burchimizni ado etmoqdamiz», degan so‘zlari tarixiy adolat tiklangani ifodasi edi. Xiyobon markazidagi zangori gumbazni aynan sakkiz ustun ko‘tarib turgani bejiz emas. Bu – milliy jipslik ramzi. So‘ng gumbazga qaraymiz, o‘qiymiz: «Vatan ozodligi yo‘lida shahid ketganlar xotirasi mangu barhayotdir». Bu hikmat tarixning abadiy haqiqatidan saboq beradi – har qaysi inson hayoti Vatan ozodligi, xalq farovonligi yo‘lidagi ezgu ishlar bilan mazmunlidir. Yodgorlik markazida naqshinkor milliy bezaklar tortilgan o‘ymakor qabr toshi qo‘yilgan. Bu – Vatanimiz istiqloli, xalqimizning erkin, farovon va barqaror hayotini, bugungi nurafshon kunlarni orzu qilib, jon fido qilgan ajdodlarimizning ramziy qabridir.

“Shahidlar xotirasi” xiyobonidan ziyoratchilar qadami uzilmaydi. Ular orasida mamlakatimizning turli hududlaridan, dunyoning turli davlatlaridan kelgan insonlarni uchratish mumkin. Muzeyda zamonaviy sensorli qurilmalarda tarixiy hujjatlar, kitoblar bilan tanishish, filmlar tomosha qilish mumkin.
Xira zallar bo‘ylab yurarkanmiz, siyosiy qatag‘onlar dahshati ko‘z o‘ngimizda namoyon bo‘ladi: Munavvar qorining ko‘zoynagi, Usmon Nosirning qamoqxonadan yozgan xati, Xudoybergan Devonov fotoapparatlari, Cho‘lponning dutori, «paxta ishi», «o‘zbeklar ishi» kabi tuhmat va bo‘htonlarga qorilgan hujjatli materiallar...
Jurnalist va yozuvchi Nosir Saidning ikki suratiga qarayman: birida qosh-ko‘zlari qora navqiron yigit, ikkinchisida soch-soqoli oppoq chol qarab turibdi. Shahidlar xotirasi” xiyobonidan qaytarkanmiz, Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov 2000-yil 12-mayda «Shahidlar xotirasi» yodgorlik majmui ochilish marosimida aytgan so‘zlar ong-qalbimizda jarang sochganday bo‘ladi: «Jafokash xalqimiz asrlar davomida ne-ne og‘ir sinovlar, mashaqqatli kunlarni ko‘rmadi. O‘z ozodligi, erkinligi, tinch hayoti yo‘lida kurashib, behisob qurbonlar bergan ota-bobolarimiz jasorati tarixiy xotiramizdan hech qachon o‘chmaydi. Mana shunday bebaho va buyuk insoniy fazilatlarga ega bo‘lgan, barcha xayrli ishlarga doimo tayyor, qalbida mehr-oqibat tuyg‘usi hech qachon so‘nmaydigan, ozodlik yo‘lida jon bergan farzandlarining tabarruk nomlarini o‘z xotirasida hamisha saqlab keladigan, bag‘rikeng, vijdoni uyg‘oq xalqimiz aslo kam bo‘lmaydi».
Nutq ikki ko’rinishga ega –og’zaki, va yozma nutq. Bular o’zaro uzviy bog’langan bo’lsa ham, har birining o’ziga xos xususiyati bor. Og’zaki nutqda tovuchlar, so’zlar nutq orqali talaffuz qilinsa, eshitish a’zolari orqali qabul qilinadi. Shuning uchun o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirishida, avvalo ularning nutqidagi kamchiliklar sabablarini aniqlash, uni bartaraf etish yo’llarini izlab topishimiz kerak.Chiroyli so’zlashni, savodli, to’g’ri yozishni, o’z fikrini ravon va aniq bayon etishni bilmagan yoko etolmagan o’quvchi bilimlarni muvafaqqiyat bilan o’zlashtira olmaydi. Har bir insonning nutqi chiroyli, mukammal, talaffuzi aniq, ravon bo’lsa, fikrlash doirasi keng, idrok qilishi ham teran bo’ladi. Nutq orqasli odamzot o’zining ichki hissiyotlarini ham bayon qiladi, nutq esa barcha insonlarda ham bir xilda-to’la rivojlangan yoki shakillangan bo’lavermaydi.Ba’zi bolalar tovushlarni noto’g’ri talaffuz qilibgina qolmay, ularni bir-biridan farqlay hamolmaydilar. Nutqdagi bunday kamchiliklar darslarni o’zlashtirishda bolalar uchun sezilarli qiyinchiliklarni tug’diradi. Bunday hollarda logoped mashg’ulotlar yordamiga muxtoj bo’ladilar.Ma’lumki, boshlang’ich sinf oquvchilarining nutqlaridagi nuqsonlarni bartaraf etish o’quvchilar va logopedlar zimmasiga yuklanadi. Talaffuzdagi kamchiliklarni aniqlashda bolaning nutqini tekshirib ko’rish, nutq buzulish sabablarini o’rganish lozim. Buning uchun har bir bola nutqini tekshirish varaqasi to’ldirilib, qaysi tovushlar to’g’ri yoki noto’g’ri talaffuz qilayotgani belgilab boriladi. Nutq ostirish-ongli o’qishni, so’zlash va yozishga o’rgatishni, til haqida o’quvchilarning yoshi va tushunchasiga mos bo’lgan bilim berishni, ularning lug’at boyligini oshirishni, boshqalarning nutqiga e’tibor va qiziqishni o’stirish, kitob o’qishga muhabbat uyg’otishni ko’zda tutadi.Og’zaki nutiqqa o’rgatishning ilk davrida daktiologiya (qo’l alifbosi) dan foydalaniladi. Bu narsa bolalarning tovushlarni talaffuz qilib, o’zlashtirib borganlari sari faqat yordamchi vosita bo’lib xizmat qiladi.