Variant №1 Ekologiyani mustakil fan sifatida shaklllanishi,maqsadi va vazifalari

Variant № 22

“HFX” kafedrasi mudiri: G’. Mirzaqulov

Variant № 23
1. Chiqindilar turlari va ularni tozalash uslublari ( fizik , kimyoviy , biologik,fizik-kimyoviy, termik usullar; mexannik usullar , tindirish , ushlabkolish , siklon , filtьr, mikrobiologiya , biotexnologiya, biologik tozalash).

Suvlaming sanoat va maishiy chiqindilar bilan ifloslanishi xam suv yetishmasligining asosiy sabablaridan biridir. Suvning ifloslanishi deganda uning tarkibida sifatini kamaytiruvchi begona birikmalaming mavjudligi tushuniladi. Qayta foydalanish uchun, ifloslangan har bir m3 sanoat va maishiy oqovalarga Yu m3 xajmdagi toza suvni aralashtirish lozim bo’ladi. Yer usti va yer osti suvlarini ifloslovchi manbalar juda ko’p va xilma-xildir. Biologik ifloslovchilar asosan maishiy oqova suvlarda mavjuddir. Sayyoramizda suvlaming ifloslanishi natijasida har yili 500 milliondan ortiq kishi turli og’ir 64 xastaliklarga chalinadi. Tuproqlarning kimyoviy ifloslanishi turli omillar ta’sirida paydo bo‘lib, yillar davomida tuproq qoplami zararlanishi kuzatiladi. Tuproqlar ifloslanishi turlicha bo‘lib, asosan sanoat korxonalari, maishiy va boshqa chiqindilar hamda turli jarayonlar mobaynida ifloslanadi (Kimyoviy ifloslangan tuproqlarning havfli - zaharli xususiyati, kimyoviy tarkibi va umumiy miqdori bo‘yicha turlarga ajratiladi.

Havfli-zaharli xususiyati bo‘yicha tuproqlar quyidagi kimyoviy ifloslanishlarga ajratiladi: 1.Radioaktiv ifloslanish, 2. Og‘ir metallar va kimyoviy moddalar bilan ifloslanish, 3. Turli chiqindilar bilan ifloslanish.
Tahlillarga ko‘ra radioaktiv ifloslanish eng havfli o‘rinda turadi, chunki radioaktiv ifloslanishda dastlab biologik dunyo jiddiy zarar ko‘radi va juda katta radiusda ham ta’sir etish xususiyatiga ega, eng achinarlisi inson sog‘ligiga juda havfli ta’sir etib, uning kelajak avlodlariga genlar orqali ta’sir etishi bilan boshqa ifloslanish turlaridan farq qiladi.
Og‘ir megallar bilan ifloslanishning havfli tomoni shundaki, birinchidan, og‘ir metallar bilan ifloslanishni vujudga keltiruvchi omillar va manbalar ko‘p (transportlar va sanoat - korxonalari) bo‘lib, ikkinchidan, tuproq qoplamida saqlanish (yemirilish) muddati bir necha ming yillarga teng.
Tuproqlarni turli chiqindilar bilan ifloslanishi yuqoridagi ifloslanishlar qatori juda ko‘p hisoblanadi. Uning havfli tomoni shundaki, turli chiqindilar inson ta’siri va sanoat korxonalari tomonidan juda katta miqdorda tuproq qoplamiga to‘planadi. Maxsus chiqindilar ko‘miladigan "qabriston" lar yillar davomida atrof - muhit tuproq qoplamiga salbiy ta’sir qiladi. Chiqindilar zaharli xususiyati bo‘yicha quyidagi guruhlarga ajratiladi (3-jadval).
Hozirgi vaqtda iflos oqava va chiqindi suvlarni tozalashda bir qator ulslublardan foydalanilmoqda. Bulardan eng muhimlari mexanik, kimyoviy, elektroliz, biologik tozalash uslublaridir.
1. Mexanik tozalash uslubi. Iflos oqava chiqindi suvlarni mexanik uslub bilan tozalashda maxsus inshoat qurilib, suvda erimaydigan moddalar ushlab qolinadi. Agar suvdagi aralashmalarning hajmi 5 mm dan katta bo'lsa temir panjara yordamida, undan kichik bo'lsa temir to'rlar orqali tutib olinadi. Iflos suvlar ustida suzib yuruvchi suyuq moddalarni yog'tutg'ich, moytutqich, nefttutqich, smolatutqichlar bilan ushlab qolinadi. Shuningdek, iflos suvlar maxsus tindirgichlarda tindirilib, qattiq zarrachlar cho'ktiriladi, engillari suv yuzasiga chiqarilib, ushlab qolinadi.
2. Kimyoviy tozalash uslubida iflos chiqindi suvlarga reagentlar (reaktivlar) qo'shib, reaksiyaga kiritib, erigan va erimagan holdagi ifloslantiruvchi moddalar cho'qtiriladi yoki zararsizlantiriladi. Iflos suvlarni kimyoviy tozalash uslubi orqali suvdagi erimagan moddalarni 95%gacha, erigan holdagisini 25% gacha tozalash mumkin.
3. Elektroliz tozalash uslubida maxsus inshoatda (elektrolizlarda) to'plangan iflos chiqindi suvga elektr toki yuboriladi. Natijada iflos suvdagi zararli organik moddalar emiriladi, metallar, kislotalar va boshqa anorganik moddalar esa suvdan ajratib olinadi. Iflos oqava suvlarni elektroliz uslubi bilan tozalash so'nggi vaqtlarda keng qo'llanilmoqda.
4. Biologik tozalash metodi. Ma'lumki, mexanik, kimyoviy va elektroliz uslublari bilan iflos suvlarni tozalash birinchi bosqich hisoblanadi. Ikkinchi bosqichda esa tozalangan suvlarni biologik tozalashdan o'tkazish, so'ngra suv havzalariga tashlashdan iborat.
Tabiiy sharoitda iflos suvni biologik tozalash alohida ajratilgan erlarni sug'orish yo'li bilan amalga oishriladi. Bunda ajratilgan dala sug'oriladi, iflos tuproqda filtrlanib, so'ngra toza bo'lib chiqadi. 80 sm qalinlikda tuproq iflos suvni etarli darajada tozalash imkoniyatiga ega.
Iflos suvni sun'iy sharoitda biologik tozalash uchun maxsus biofiltrli inshoat – tindirgichlar quriladi. Bunda iflos suv usti aerobli mikroorganizmlardan iborat biologik parda bilan qoplangan yirik materiallarda o'tkaziladi. Iflos suvni biologik tozalash yo'li bilan sanoat, kommunal maishiy chiqindi suvlarni 98%gacha tozalash mumkin.

“HFX” kafedrasi mudiri: G’. Mirzaqulov

______________________________________________________________________________________