Variant №1 Ekologiyani mustakil fan sifatida shaklllanishi,maqsadi va vazifalari

Variant № 24
2. Chiqindisiz va kam chiqindilik texnologiyalari(atrof muxit muammolari,resurslar tanqisligi,texnologikjarayondanunumdor foydalanish, oraliq moddalar, chiqindisiz texnologiya, kamchiqindilik texnologiya, birlamchi xom ashe resurslari, chikindlarni kayta ishlash).


Birinchimarotabao`tganasrning50-chiyillaridarusolimlariakad.N.N. 
Semyonov va I.V.Petryanovlar “chiqindisiz texnologiya” atamasini fanga kiritgan 
edilar.Hozirgipaytda“chiqindisizvakamchiqindilitexnologiyalar”atamalari 
o`rniga “toza yoki birmunchatoza texnologiyalar” atamalari ham qo`llaniladi. 
Chiqindisiztexnologiya–insoniyatehtiyojiniqondirishmaqsadidabilimlar, 
usullarvavositalariningamaldatadbiqetish,tabiiyresurslardanvaenergiyadan 
samarali foydalanish ta`minlash va atrof – muhitni muhofazalashdir. 
Chiqindisiz texnologiya – mahsulot ishlab chiqarishning shunday samarali usuliki, 
unda“xom-ashyo-ishlabchiqarish–iste`molqilish–ikkilamchixom-ashyo 
resurslari” ciklida xom-ashyolardan va energiyadan unumli va kompleks ravishda 
qo`llaniladivatabiiyatrof-muhitgaetkazilganharqandayta`siruningnormal 
holatidan chiqara olmaydi. 
Ushbu ta`rifda 3 ta sharf mavjud: 
1.Chiqindisizishlabchiqarishnegiziniinsontomonidanongliravishdatashkil 
etilgan va rostlangan moddalarning texnogen aylanishi tashkil yetadi. 
2.Xom-ashyotarkibidamavjudbo`lganbarchakomponentlardansamarali 
foydalanishvaenergiyaresurslaripotencialidanto`liqfoydalanishning 
majburiyligi. 
3.Chiqindisiztexnologiyaningtabiiyatrof-muhitgavauningnormalishlashiga 
ta`sir etmasligi. Kam chiqindili texnologiya – mahsulot ishlab chiqarishning shunday usuliki, unda 
tabiiyatrof-muhitgaetkazilganharqandayta`sirruxsatetilgansanitariya– 
gigienikme`yorlaridanoshmaydi.Bundatashkiliy,texnikvaiktisodiysabablarga 
kura, xom ashyoning m`lum bir kichik mikdori chikindi bulib kolishi mumkin. 
Kamchikindiliishlabchikarishnitashkiletishningasosiyshartifoydalanishga 
yaroksizbulibchikindilarni,xususan,zaxarlimoddalarnizararsizlantirish 
sistemasiningmavjudligidir.Bundachikindilarningtabiiyatrof-muxitga
etkaziladiganta`siriularningruxsatetilganchegaraviykoncentraciyalaridanoshib 
ketmasligi kerak. ozirgi paytda dunyoda xom-ashyo urniga chikindilardan foydalanish katta 
mablaglarnivatabiiyxom-ashyoresurslarnitejashgakattayordamberayapti. 
Masalan,Yaponiyada96%dankuprokishlabchikarishchikindilarigakisman 
ishlov berilib, ulardan kayta foydalaniladi. 
 
Ikkilamchixom-ashyolargakaytaishlovberishtexnologiyalariOlmoniya, 
BolgariyavaPolshadakengrivojlangan.MDXda85%toshkollar,25%pulatva 
50% tyemir kotishmalari kayta ishlanadi. BuyukrusolimiD.I.Mendeleevningobrazlita`biriBilanaytganda, 
«kimyoda chekindilar yuk, balki foydalanilmagan xom-ashyo bor, xolos!». Tanikli 
olimvafantastyozuvchiArturKlarkta`kidlaganidek,«kattikchikindilar-bu 
shunday xam-ashoki, biz nukul nodonligimiz tufayli ishlatmaymiz!». 
“HFX” kafedrasi mudiri: G’. Mirzaqulov
____________________________________________________________________________________