Variant №11 Xashaki bugdoy

3.YAylovlardan foydalanishning nazariy va xo‘jalik asoslarini bayon kiling.

Bug’doy yer yuzida eng ko’p tarqalgan va qadimiy ekin. Arxeologlarning ma’lumotlari Kichik Osiyoda bug’doy 8000 yil oldin o’troq yashaydigan aholining muhim oziq-ovqat mahsuloti bo’lganligidan guvohlik beradi. Iroq, Misr, Xii. Iroq, Misr, Xitoy, Shimoliy Mesepotamiya eng qadimiy bug’doy ekiladigan mintaqalarga kiradi. Markaziy Osiyoda uni eramizdan oldin VII minginchi yillarda neolit davridan boshlab yetishtira boshlagan. Bu davr Jaytun dehqonchilik madaniyati nomi bilan ma’lum. (V. Ya. Masso ma’lum. (V. Ya. Masson, 1971). Eramizdan oldin VII – V ming yillarda Kopet – dog’ tizmalari tarmog’i va Qoraqum barxanlari o’rtasidagi tekisliklarda boshoqli don ekinlari shu jumladan bug’doy faqat atmosfera yog’ingarchiliklaridan foydalanib, sun’iy sug’orishsiz o’stirilgan.Eng ko’p bug’doy ekiladigan maydonlar Rossiya, AQSh, Xitoy, Xindiston, Kanada, Argentina, Fransiya, Turkiya, Avstraliya, Qozog’iston, Italiyada joylashgan.Bug’doy dunyodagi mamlakatlarning ko’pchiligida asosiy oziq – ovqat ekinidir.Oziq – ovqat ekin sifatida bug’doy juda ko’p tabiiy afzalliklarga ega. Uning doni to’yimli, yuqori kaloriyaga ega, yaxshi saqlanadi, tashiladi hamda qayta ishlanib yuqori sifatli mahsulotlar olinadi. Bug’doy unidan non yopish va konditer sanoatida yengil Don tarkibida uglevodlar 65-70 %, oqsil 9-12 %, yoѓ 4-8 %, Shuningdek, ma’danli tuzlar va vitaminlar bor. Uning donidan un, yorma, konservalar (qand makkajo‘xorisidan), etil spirti, dekstrin, pivo, glyukoza, qand, qiyom, sharoblar, asal, moy, vitamin E, askorbin va glutamin kislotalari, makkajo‘xori tayoqchalari, sut va boshqa ko‘plab maћsulotlar tayyorlanadi. Makkajo‘xorini onalik iplari meditsinada o‘t xaltasi, jigar ћastaliklarida qo‘llaniladi.Poyalaridan, barglaridan va so‘talaridan koѓoz, linoleum, viskoza, faollashtirilgan ko‘mir, sun’iy po‘kak, plastmassa, oѓriqsizlantiruvchi vositalar va boshqalar olinadi.Makkajo‘xorining doni, yashil massasi, silosi va so‘tasi, doni, uni ajoyib oziqa. donida 1,34 oziq birligi va ћazmlanadigan protein bor. Omixta em tayyorlashda makkajo‘xori qimmatli komponent. UningYaylovlardan samarali foydalanishning tarkibiy qismlari.Ma’lumki, qorako‘l zotli qo‘ylar deYarli butun yil davomida Yaylovlarda boqiladi; shu bois Yaylovlarning ahamiYati qorako‘lchi-likda beqiyos sanaladi.Umuman, Yaylovlar haqida gap borar ekan, ularning ahamiYatiga oid bir necha ularning ahamiYatiga oid bir necha rakamlarni keltirib o‘tish o‘rinli; YAylovlardan olinadigan ozuqa aksariYat hollarda yuqori to‘yimli hisoblanadi. Jumladan, har 100 kg Yaylov ko‘katida 6.5 kg hazm bo‘ladigan protein va ozuqaning to‘yimliligi 65 ozuqa Birligidan har 100 kg Yaylov ko‘katida 6.5 kg hazm bo‘ladigan protein va ozuqaning to‘yimliligi 65 ozuqa Birligidan yuqori bo‘lib bu raqamlar Yaylov tiplariga qarab o‘zgarib turadi.SHuningdek, Yaylovlar ko‘katidagi vitaminlar (karotin, S va boshqalar) miqdori quruq xashakka yuqori bo‘lib bu raqamlar Yaylov tiplariga qarab o‘zgarib turadi.SHuningdek, Yaylovlar ko‘katidagi vitaminlar (karotin, S va boshqalar) miqdori quruq xashakka (pichan) nisbatan kamida 10 barobar yuqori hisoblanadi.YAylovlardan foydalanish iktisodiy nuktai nazardan ham ancha arzon va qulay. Masalan, qorako‘lchilik Yaylovlaridan foydalanganda, deYarli yirik sarf-harajatlar kilinmaydi desa bo‘ladi.Faqat Yangidan o‘zlashtiriladigan maydon bo‘lsa, uni suv bilan ta’minlash, turar-joy, ko‘tan, kocharlar joy, ko‘tan, kocharlar kurilishiga dastlabki harajatlar kilinadi va bir necha yilda olinadigan yuqori daromad hisobidan o‘zini koplaydi va keyin toza foyda keltira boshlaydi.YAylovlardan samarali foydalanish tizimi quyidagi tarkibiy elementlardan tashkil topgan:

· o‘simlik qoplamidan foydala-

· o‘simlik qoplamidan foydala-nishning balandligi, muddati va kayta boqish miqdorini aniqlash;

· yillar bo‘ylab va bir Yaylov mavsumi davomida foydalanish usulini tanlash;

· o‘t-o‘lanlarni mollarga edirish texnikasini tanlash;

· otarlarni shakllantirish, Yaylov maydonini jixozlash, Yaylovlardan foydalanish­ning kun tartibini belgilash;

· Yaylovni parvarish qilishning joriy etilish masalasini, istikbolini aniqlash.