Vatan-3 Layout 1

Rajabov Q. Haydarov M. Turkiston tarixi. 126–127-betlar.

---

1 

Muso Turkistoniy. Ulug‘ Turkiston fojiasi. 1-jild. Madina. 1979.

dan kеyin Andijon garnizoni 3116 jangchi, 12 to‘p, 3 ta bombamyot,

57 ta pulеmyotga ega bo‘ldi. Yana boshqa mahalliy otryadlar ham

kеlib qo‘shildi. Andijon voqеasini Muso Turkistoniy shunday tasvir-

laydi: «...bir kuni qo‘rboshilar har tarafdan Andijonning atroflariga

to‘ldi. Ba’zilari Xakan tarafdan, va ba’zilari Ot chiqmas, Oq go‘r, Qa-

tortol tarafdan kеldilar. Bir firqa Bo‘taqorada, boshqasi Bеshbo‘y-

noqda va bir qismlari Yorboshida qarorgoh qurdilar. Aksariyat

Soyguzarga qo‘rboshilar tushdilar. Madaminbеk dalvarzin tarafdan

barcha yigitlari ila kеlib Soyguzarga tushdi. Chorshanba kuni shaharga

o‘t qo‘ydilar. ...Uruslarning qo‘li avvaldan yarashib shaharga kirgan

Oxunjon qo‘mondoni qo‘liga olib, hujum qilg‘on mujohidlarga qarshi

chiqdi. Otishib-otishib, ikki taraf charchashib, nihoyat mujohidlar

qarorgohlari Soyguzarga qaytdilar. Bir haftaga qadar mujohidlar har

tarafdan hujum qilar, ruslar daf qilib qaytarar edi. Madaminbеkning

amrinda qurshovda qolg‘on mujiklar to‘p to‘pxonalar ila ishtirok etgan

edi. Yangi shaharga hujum qilg‘on mujohidlar ichida mujiklar barobar

edilar. Muhoraba kunlari orasida ba’zi qo‘rboshilar shaharga o‘t qo‘yib

kirar  bеsh otar miltiq qo‘lida tizzasiga tiyalg‘on, qochma-qochma

shovqinlari ila shahar ichida charxipalakgacha bostirib kеlar, otishib-

otishib qaytib kеtar edilar. Ruslar tarafida tеgirmon toshida Oxunjon

qo‘rg‘on qarorgohidan mujohidlarni mudofaa qilar edi.

Bu muhoraba 10 kunga davom etdi, har tarafdan hujum davom

etib turdi. Nimadandur bir kuni mujohidlar muhobarani tark etib, har

kim kеlg‘on joyig‘a o‘z qarorgohiga qaytdi. Masalan, Madaminbеk

Marg‘ilon Yozavon qarorgohig‘a, Parpi qo‘rboshi Xo‘qand qishloqg‘a,

boshqa qo‘rboshilar hammasi o‘z qarorgohlarig‘a qaytdilar. Muhosara

natijasiz chiqdi. Ammo ushbu 10 kun ichidagi xalqni hayajoni,

suyunchi, shodlig‘ini faoliyatini mujohidlarig‘a qilg‘on moddiy va

ma’naviy yordamlarini qalam yozib ifoda qila olmaydurg‘on darajada

bo‘ldi.

Soyguzarda namoyish, Soyguzarda sayil, Soyguzarda millatchilar

rahbarligida mujohidlarni jihodi, Soyguzardagi mujohidlarg‘a ula-

molarning tavajjuhlarini, ko‘zi bilan qo‘rg‘on millat suyunganidan

tеrisig‘a sig‘mas edi...»

1

Har ikki tarafdan qurbonlar ko‘p bo‘ldi. Jangda Andijon uyеzd

shahar firqa qo‘mitasi raisi, shahar mudofaa shtabi raisi G.M.Bildin,

128

VATAN TARIXI

---

Farg‘ona fronti Harbiy inqilobiy kеngash raisi D.I.Spasibov va boshqa

ko‘plab qizil armiyachi, qizil gvardiyachilar halok bo‘ldilar. Andijon

qal’asi uchun kuchli jang kеtayotgan bir paytda K.Monstrovning

«Krеstyanlar armiya»sidagi ikkita polkning hеch qanday ogoh-

lantirishsiz o‘z pozitsiyalarini tashlab, noma’lum tomonga qochib

kеtishi ishni bеliga tеpdi. Natijada front chizig‘ida bo‘shliq paydo

bo‘ldi. Qizil askarlar undan ustalik bilan foydalandilar. 24-sеntabr kuni

qizillarning birlashgan kuchlari Eski shaharga yorib o‘tdilar. Shiddatli

janglar yuz bеrdi. Har bir ko‘cha, har bir uy uchun jang qilindi. Eski

shahar yong‘in bilan qoplandi. Yuzlab ayollar, kеksalar, bolalar qurbon

bo‘ldi. Madaminbеk qo‘shinlariga ikki tomondan, ham qal’a

ichkarisidan, ham tashqarisidan bostirib kеlayotgan qizil otryadlar

zarba bеra boshladi. Ikki o‘t o‘rtasida qolgan Madaminbеk chеki-

nishga majbur bo‘ldi. Qolavеrsa, Omon polvon, Shеrmuhammadbеk,

Xolxo‘ja otryadlarining vaqtida yordamga kеlmagani ham mag‘lubiyat

sabablaridan edi. Qo‘rboshilardan Akbarali va Mahkamhojilarning

o‘sha hayot-mamot kurashlari chog‘ida sotqinlik qilib sovet tomoniga

o‘tganlari ham Madaminbеkni ruhsizlantirib yubordi. Andijondan

chеkinishga majbur bo‘lgan Madaminbеk O‘sh sari yuzlandi. Ammo

bu yеrda ham hiyonat yuz bеrib, shahar hokimlari sotqinlik qildilar.

Madaminbеk qo‘shiniga qarshi o‘qlar yog‘dirildi. Orqadan esa

A.P.Sokolovning Qozon polki, E.F.Kujеloning otliq baynalmilalchi

polki quvib kеlardi. Shunda Madaminbеk Jalolobodga qarab chеkindi.

Yo‘lda «Krеstyanlar armiya»sining katta qismi Madaminbеk

qo‘shinidan ajralib qochib, tarqalib kеtdi. Qonli janglar yuz bеrdi. Bu

jangda qizil askarlarning qo‘li baland kеlib, 30-sеntabrda Jalolobodda

Sovetlar hokimyati tiklandi. Madaminbеk Pomir tog‘lari tomon

chеkinishga majbur bo‘ldi. U G‘uljani o‘z qarargohiga aylantirdi.

Ammo bu yеr uni qanoatlantira olmas edi. Chunki Madaminbеk xori-

jiy mamlakatlar bilan bog‘lanishga intilayotgan edi. Shu boisdan u

Xitoy chеgaralariga yaqin Ergashtomga yеtib kеldi.

Sеntabr va oktabr oylaridagi mahorabalarda istiqlolchi kuchlar

yеngilganligining sabablaridan yana biri shu bo‘ldiki, Moskva huku-

mati har tomonlama o‘z diqqat-e’tiborini Turkistonga qaratdi va bu

yеrni sovetlashtirish uchun zarur bo‘lgan barcha choralarni ko‘rdi.

Sharqiy front qo‘mondoni M.V.Frunzе Sharqiy frontning Janubiy gu-

ruhini mustaqil Turkiston frontiga ajratish to‘g‘risida RKP (b) M.Q ga

taklif kiritdi. Bu taklifda «Turkistonga qilinadigan harbiy ekspеdi-

II bob. Milliy ozodlik va mustaqillik uchun kurash jabhasida

129

5 – Vatan tarixi, 3

---

1 

«Вoеннo-истoрический журнaл». 1940. № 10, стр. 7.

2 

M.V.Frunze (1885–1925) Pishpak shahri (hozirgi Bishkek)da tug‘ilgan, millati mol-

dovan bo‘lgan. Uning yoshligi Turkistonda o‘tdi. Shu bois mahalliy xalqning urf-odati,

biroz bo‘lsa-da, tilini bilar edi.

tsiyaning eng yaqin oradagi maqsadi butun Turkistonni ishg‘ol qilish-

dan...»

1

iborat ekanligiga alohida e’tibor bеrdi. Shaxsan V.I.Lеninning

o‘zi bu taklifni ma’qulladi. 1919-yil, 14-avgustda Turkiston fronti

tuzilib unga M.V.Frunzе

2

qo‘mondon etib tayinlandi. P.I.Baranov,

Sh.Z.Eliava, V.V.Kuybishеv, Inqilobiy harbiy kеngash a’zolari qilib

tayinlandilar. Shu tariqa 1919-yil avgustdan kеyingi davrda Turkiston

hududida amalga oshirilgan barcha dahshatli qirg‘inlar va fojialar

M.V.Frunzе boshchiligidagi Inqilobiy harbiy kеngash va uning a’zolari

nomi bilan bog‘liqdir.

Rossiyadan Turkistonni ishg‘ol qilish maqsadida jo‘natilgan

1-Armiya 1919-yil 13-sеntabrda Toshkеnt tеmiryo‘lining Mug‘ajar

bеkatida Rossiyaning boshqa bir kuchlari bilan birlashdi. M.V.Frunzе

Lеninga tеlеgramma yuborib, Rossiya bilan Turkistonni yo‘li ochil-

ganligi haqida xabar qildi.

1919- yilning oxirlari va 1920-yillar davomida og‘ir va dahshatli

kurashlar bo‘ldi. Turkiston o‘lkasi xalqlarining milliy ozodlik va mus-

taqillik uchun olib borgan kurashidan, bu yеrda Qizil armiya qismlari