Vatikan vatikan

VATIKAN
VATIKAN (Vaticano, Stato della Citta del Vaticano) — Italiya poytaxti — Rimning gʻarbiy qismidagi Monte-Vatikan tepaligida joylashgan mustaqil shahar-davlat. Katolik cherkovining siyosiy, maʼmuriy va mafkuraviy markazi, uning boshligʻi — Rim papasi qarorgohi. Qariyb hamma tomoni tosh devor bilan oʻralgan. Mayd. 0,44 km2. Doimiy aholisi 1 ming kishiga yaqin (700 kishi Vatikan fuqarosi). Rasmiy tillari — lotin va italyan tillari.
Davlat tuzumi. Vatikan — cheklanmagan teokratik monarxiya. Konstitutsion hujjatlari 1929-y. da qabul qilingan. Davlat boshligʻi — Rim papasi. 1996-y. fev. da papa Ioan Pavel II tomonidan chiqarilgan yangi Konstitutsiyaga muvofiq, u, odatda, kardinallar orasidan yashirin ovoz berish orqali ovozlarning uchdan ikki qismiga ega boʻlgan taqdirda kardinallar hayʼati tomonidan umrbod saylanadi. Oliy qonun chiqaruvchi, ijrochi va sud hokimiyati papa qoʻlida. Ayni vaqtda u Rim katolik cherkovining ham boshligʻi hisoblanadi. Papa huzuridagi maslahat organi — kardinallar hayʼati cherkovning eng muhim ishlarini muhokama qilish va papani saylash uchun yigʻilib turadi. Rim papasi Ioann Pavel II (264-papa) 1978-y. 16 okt. da saylangan. Bu kun V. da milliy bayram sifatida nishonlanadi.
Tarixi. Ilk oʻrta asr davrida V. Rim papalarining turar joyi, 1377-y. dan boshlab esa doimiy qarorgohi. 8-a. dan cherkov davlati sifatida mavjud. 1870-y. da Italiya birlashishi munosabati b-n Italiya qirolligi tarkibiga qoʻshib olingan. 1929-y. da papa bilan Italiya xukumati oʻrtasidagi Lateran bitimi natijasida Vatikan davlati qayta tiklandi va 1929-y. 11 fev. da mustaqil davlat sifatida tan olindi. Katolik cherkovining xalkaro markazi sifatida Vatikan dunyoning koʻpgina mamlakatlaridagi ijtimoiy turmushga taʼsir oʻtkazadi. OʻzR bilan diplomatiya munosabatlari 1992-y. 17 okt. da oʻrnatilgan.
Rasmiy nomi-davlat-shahar Vatikan. Poytaxti-Vatikan.Hududi-0,44 km.kv. Aholisi-900 kishi (2012-yil). Davlat tili-italyan va lotin. Dini-katoliklar (100%). Pul birligi-yevro.
Geografik joylashuvi va tabiati. Italiyaning poytaxti Rim shahrining g‘arbiy qismida (Monte Vatikano tepaligida), katolik cherkovi boshlig‘i Rim papasining rezidensiyasi hududida joylashgan kichik davlat.
Davlat tuzilishi, siyosiy partiyalari. Davlat tuzilishi — mutlaq teokratik monarxiya. Davlat boshlig’i — hozir Rim papasi Benedikt XVI bo‘lib, unga Vatikandagi mutlaq hokimiyat tegishlidir. Rim papasi yo‘qligida Vatikanga Avliyo Rim cherkovi kamerlengi rahbarlik qiladi. Shuningdek, Vatikan o‘z hukumati — Rim kuriyasiga ega.
Iqtisodi, transport kommunikatsiyalari. Vatikan yirik kapital mablag‘lari, bir qator kompaniya va banklaming aksiyalari, Italiya, Ispaniya, Germaniya va Lotin Amerikasi mamlakatlaridagi yirik ko‘chmas mulklarning egasi hisoblanadi. Vatikanning mablag’lari AQSHda 50 mlrd dollardan ortiqqa baholangan. Daromadining boshqa manbalari — milliy katolik cherkovlarining badallari, pochta markalari, tangalar, suvenirlar ishlab chiqarish va sotishdan tushadigan mablag‘lardir. 2006-yil YIM miqdori 810 mln dollarni (aholi jon boshiga — 0,9 mln doll.) tashkil etgan. Vatikan turli mamlakatlarda 50 dan oshiq tilda 1,5 ming xildan ortiq gazeta va jurnallar nashr qiladi. Dunyoning ko‘plab mamlakatlariga o‘z radioeshittirishlarini tarqatadi.
Tarixi. Rimda papaning doimiy qarorgohi joylash­gan qasr XIV asrda qurilgan. XVIII-XIX asrlarda Italiyada mustaqil teokratik davlat sifatida Papa viloyati mavjud edi. Vatikan o‘z nomini 1870-yilda Rim papasining qarorgohi bo‘lib kelgan saroy nomidan olgan. 1871-yili italyan yerlari birlashtirilib, papa diniy hokimiyatdan mahrum etildi. 1929-yilda tuzilgan Lateran bitimlariga ko‘ra Vatikan Rim papasining qarorgohiga aylandi. Vatikanga Rimda va uning tashqarisidagi o‘nlab binolar tegishlidir. Vatikan o‘z bayrog‘i, valyutasi, armiyasi, radiostansiyasi va gazetalariga ega. 2004-yil 2-aprel kuni Ioann Pavel II (Karol Yuzef Voytila-polyak millatiga mansub bo‘lgan birinchi papa) vafot etib, uning o‘rniga 2005-yil 19-apreldan Benedikt XVI (Yozef Ratsinger) saylandi.
Rasmiy nomi-davlat-shahar Vatikan. Poytaxti-Vatikan.Hududi-0,44 km.kv. Aholisi-900 kishi (2012-yil). Davlat tili-italyan va lotin. Dini-katoliklar (100%). Pul birligi-yevro.
Geografik joylashuvi va tabiati. Italiyaning poytaxti Rim shahrining g‘arbiy qismida (Monte Vatikano tepaligida), katolik cherkovi boshlig‘i Rim papasining rezidensiyasi hududida joylashgan davlat

IQTISODIYOTI

Iqtisodiyoti. Davlat iqtisodiy negizini kapital mablagʻlardan tushadigan daromadlar, milliy katolik cherkovlarning badallari, dindorlarning ehsonlari tashkil qiladi. Vatican— dunyoning yirik sanoat-moliya monopoliyalaridan biri (uning oltin va valyuta bisoti 12 mlrd. AQSH dollaridan ortiq deb taxmin qilinadi). Oʻzining moliyaviy, iqtisodiy operatsiyalari va ishonchli vakillari orqali qudratli xalqaro korporatsiyalar, banklar bilan uzviy bogʻlangan. Vatican bir qancha kompaniya va banklar aksiyasiga ega. Italiya, Buyuk Britaniya, Shveysariya, Fransiya, Ispaniya, shuningdek AQSH va Lotin Amerikasi mamlakatlaridagi sanoat tarmoqlari korxonalariga qoʻyilgan sarmoyadan katta foyda olib turadi. Italiya, Germaniya, Ispaniya va boshqa mamlakatlarda katta yer maydonlariga ega. Xorijiy sayyohlik va pochta markalari chiqarish, suvenirlar sotish ham koʻp daromad keltiradi. Pul birligi — italyan lirasi; numizmatlar uchun Vatican lirasi ham zarb etiladi.
Matbuoti. Vaticanning rasmiy nashrlari: „Akta apostolike sedis“ („Havoriy arsh hujjatlari“, oylik byulleten, 1909 yildan), „Annuario Pontifichio“ („Papa yilnomasi“, yillik maʼlumotnoma), „Osservatore della domenika“ („Yakshanbalik sharh“, katoliklar uchun haftanoma), „Osservatore romano“ („Rim sharhlovchisi“, kundalik gazeta, 1861 yildan). Shuningdek italyan, fransuz, ispan, portugal, nemis, ingliz tillarida haftalik nashrlari mavjud. „Adjensia Internatsionale Fides“ Vatican agentligi 1926 yilda tashkil etilgan. Vatican radiosiga 1931 yil 12 fevralda asos solingan, 1957 yilda qayta tashkil etilgan. „Chentro Televizivo Vatikane“ — Vatican televizion markazi 1983 yilda barpo ETILGAN
VATIKAN HAQIDA QIZIQARLI
MA’LUMOTLAR

1. 
   Dunyoning eng qisqa temir yo'li: 900 m.
   
2. 
   Vatikandagi bankomatlar lotin tilidagi variantni taklif qilishadi.
   
3. 
   Vatikan butunlay Italiya poytaxti bilan o'ralgan va butunlay YuNESKOning mulki bo'lib, tarixda bunday boshqa narsa yo'q.
   
4. 
   Vatikan kutubxonasida bir milliondan ortiq kitob mavjud va javonlarning uzunligi 42 kilometrga teng!
   
5. 
   Bu erda ular papa portreti bilan o'zlarini yo'qotadilar.
   
6. 
   Dunyodagi eng qadimgi dorixona (1277 yilda asos solingan) Vatikandada.
   
7. 
   Shtatdagi havo maydoni butunlay yopiq.
   
8. 
   Vatikan haqidagi mantiqiy qiziqarli fakt: juda yuqori jinoyatlar darajasi bor. O'rtacha har bir fuqaro bir yil ichida (davlat hududida sodir etilgan) bitta jinoyatga ega! Va jinoyatlarning 90% oshkor qilinmaydi.
   
9. 
   Vatikan aholisining 95% erkaklardir. Bu deyarli nikohlarni va bolalarni tug'ilishni qayd etmaydi. Bir necha yillar davomida tug'ilish tugamagan va davlat mavjud bo'lgan davrda faqatgina 150 nikoh qayd etilgan. Mamlakatda ajralish rasman mavjud emas. Nikoh faqat bekor qilinishi mumkin.
   
10. 
    Vatikan radiosi 20 tilda efirga uzatiladi.
    
11. 
    Vatikandagi savodxonlik darajasi 100% ni tashkil qiladi.
    
12. 
    Shtatda faqat bitta sport muassasasi mavjud: ko'chaning nomi ko'chada joylashgan tennis kortlari, aslida tor, qisqa yo'l. Futbol maydonchasi ham bor, lekin oddiy shabada kabi ko'rinadi. Ammo milliy futbol jamoasi va o'z chempionati bor, faqat jamoalarning nomlari o'ziga xosdir: "Muzeylar jamoasi", "Telepost", "Kutubxona". Qizig'i shundaki, Vatikanda o'z futbol qoidalari: vaqt yarim soat davom etadi, va buzg'unchilar ko'k kartochkalar berishadi.
    
13. 
    Ajablanarlisi, Vatikan jinsiy rozilikning eng kichik yoshiga ega. Qadim zamonlardan buyon saqlanib qolgan va 12 yoshda. Misol uchun, Italiyada bu norma 14 yilga o'zgartirildi. Va boshqa Evropa mamlakatlarida bir necha yil yuqori.
    
14. 
    Vatikan 1992 yilda faqat rasman tan oldi. Keyin Vatikan Yerning harakatlanishini va Quyosh atrofida aylanishini tasdiqladi va Galiley haq bo'lgan edi.
    
15. 
    Vatikan bizning vaqtimizdagi muammolardan chetda emas. Misol uchun, bu erda ular avliyo Maykl Jeksonni tayinlash g'oyasini muhokama qiladilar. Binoning birining tomida katta miqdorda energiya ta'minlaydigan quyosh kameralari juda ko'p.
    
16. 
    Vatikanning o'z qamoqxonasi yo'q.
    
17. 
    Vatikanda svetofor o'rnatilmagan.
    
18. 
    Rimliklar odatda Vatikanning pochta xizmatlaridan foydalanishni afzal ko'rishadi, chunki ular italyan tilidan tezroq ishlaydi. Vatikandagi pochta aylanmasi yiliga 8 000 000 ta harfni tashkil qiladi.
    
19. 
    16-asrda, katolik cherkovining buzuqlikka botmasligini isbotlash uchun, qadimgi haykallarni anjir barglari bilan to'ldirishga qaror qilindi. Qayta tiklash vaqtida ular ancha vaqtdan keyin chiqarildi.
    
20. 
    Raqamli Vatikan kutubxonasi barcha foydalanuvchilar uchun bepul.
    
21. 
    Ko'p Vatikan do'konlarida faqat Muqaddas Taqiq vazirlari sotib olishlari mumkin. Bu erda narxlar juda past, ammo bu erda siz mollarni sotib ola olmaysiz.
    

Davlat hokimiyatning o'ziga xos xususiyatlariga ega: bayroq va madhiya. Banner sariq va oq chiziqdan iborat bo'lib, unda Vatikan gerbi tasvirlangan. Davlat madhiyasi ikki qismga bo'lingan. Birinchisi lotin tilida, ikkinchisi italyan tilida kuylanadi. Bu erda politsiyadan tashqari maxsus Shveytsariya qo'riqchisi ham bor. Pontifikni himoya qilish uchun 1506 yildan beri mavjud. Ushbu xizmat haqida bir nechta qiziqarli ma'lumotlarni ta'kidlash kerak:

22. 
    Soqchilarning liboslari Rafaelning eskizlari bo'yicha tikilgan. Bosh kiyim qora beret bo'lib, unda rassom o'zini tasvirlashni yaxshi ko'rardi.
    
23. 
    Xizmatga 18 yoshdan 25 yoshgacha bo'lgan yoshlar tanlanadi. Ular katolik bo'lishi va Shveytsariya fuqaroligiga ega bo'lishi kerak.
    
24. 
    Soqchilarga soqol va mo'ylov kiyish taqiqlanadi. Va ular maxsus ruxsatnoma bilan turmush qurishlari mumkin.
    
25. 
    Xizmat 2 yil davom etadi, ammo 25 yilgacha uzaytirilishi mumkin.
    
26. 
    Ish haqi soliqsiz. Bepul uy-joy va keyingi pensiya ta'minlanadi.
    
27. 
    Shveytsariya gvardiyasi urushlarda qatnashmaydi. 1527 yilda papa Klement VIIni qutqarish istisno bo'lib, u erda 147 soqchi halok bo'ldi.
    
28.