Vazi rli gi buxoro muhandi sli k- texnologi ya I nsti tuti " menej ment" kafedrasi

Mo dul - 2 
 
3- mavzu. Ijti moi y menej me nt – XX asr oxi ri XXI asr bos hi bos hqaruv 
ma dani yati. 
1- mas hg’ ul ot. Za monavi y bos hqaruv madani yati. 
Rej a: 
3. 1. 1. Za monavi y boshqar uv madani yati. 
3. 1. 2. Ya poni yada boshqar uv ti zi mi ni shakll ani shi. 
Tayanch i boral ar:  ma dani yat,  boshqar uv madani yati, boshqar uv bili mlar, 
t ol erantli k, t ashkil otchi - rahbarl ar, boshqar uv madani yati el e mentl ari, yapon 
me nej menti. 
 
3. 1. 1. Za monavi y boshqaruv madani yati. 
 
Ja mi yat ni boshqarish za monavi y mua mmol ari echi mi da madani y o mil ni ng 
roli ort moqda va kel ajakda orti b boradi. Bu qat or hol atl ar bil an izohl anadi.
Bi ri nchi dan, j a mi yat hayoti ni ng ijti moi y nazorat chil ari axbor ot i nqil obi 
tal abl ari (i qtisodi y, huquqi y, si yosi y) bilan bir ga t obor a katta aha mi yat kasb 
et moqda.
Ikki nchi dan,  ul ar j ami yat dagi o`zar o bog’li q kuchl ar ni ng yi g’i ndi si sifati da 
kengayi b ti zi m ko`ri nishi ga kel moqda va o` z t a`sir maydoni ni kengaytiri b, 
ja mi yat ni ng har bir ele menti faoli yati ga kiri b kel moqda.
Uc hi nchi dan,  yal pi ja mi yat mahsul oti dagi aqli y mul k hi ssasi orti b bor moqda 
va ri vojl angan davl atlarda 50 %gacha et di. Bu j a mi yat ni uni ng asosi y resursl ari - 
i nson va aql dan oqil ona foydal ani shdagi ma`suli yat va mohi yatni oshiradi.
Bos hqarishni madani yati ni ng bel gil angan bir qancha madani yat qi s ml ari 
ma vj ud. Madani yat ni ng asosi y el e mentl ari oda m bili mi, hi ssi yotl ari, kayfi yati, 
boshqar uv, falsafi y va i qtisodi y kont sept si yal ari, fi krl ash j arayonl ari bo`li b 
hi sobl anadi. Bir oq, bel gil angan madani yat ni ng manbal ari bo`l gan boshqar uv 
ma hor ati, t ur mus h shar oiti, urf- odatl ar, t ant anal ar, j a mi yat munosabatl ari va 
boshqal arsi z, u mu mi y i shl ab chi qarish, takr or i shl ab chi qarish va moddi y - 
ma` navi y ne` mati ist e` moli bo`l maydi. 
Ma dani yat ni ng asosiy masal asi - i nson o`zi ni t akr or i shl ab chi qarish, uni ng 
bili mi, yangili kl ari, moddi y va ma` navi y ne` matl ari ni hal qilish hi sobl anadi.
Yuqori da aytil ganl arni hi sobga oli b, boshqar uv madani yati el e mentl ari ni 
u mu mi y madani yat ning bir qis mi sifati da ajrati b ko`rsati sh mu mki n: 
- boshqar uv bili mlari ( menej ment va boshqar uv nazari yal ari) kayfi yat, ong 
muvofi qli gi; 
- ja mi yat munosabatl ari na muna, me` yorlar va bili mlar muj assa ml ashtirgan 
tashkili y boshqar uvchanli k i nson madani yati el e mentl ari dir; 
- boshqar uv f aoli yati, haqi qi y ij odi y xarakter ga ega bo`li b, ijtimoi y ri vojl ani sh 
ma hs uli va ijti moi y me hnat jarayoni ni ng ob` yekti v zar uri y unsuri dir. 
Xus usan, boshqar uv 
madani yati ni boshqar uv f aoli yati ni ng 
ma`l u m 
bosqi chi dagi boshqaruv bili mlari, hi ssi yotlari, ne` matl ari, boshqar uv va t ashkili y 

---

22 
munosabatlar yi g’i ndisi sifati da t ushi nish mu mki n. Uni ng shakllanish mexani z mi 
quyi dagi cha bo`lish mu mki n:
 bili mlar, boshqaruv kontseptsi yal ari, loyi hal ari, dast ur-lari ni ng shakllanishi; 
 boshqar uv munosabatlari ni ng ri vojlanishi; 
 boshqar uv sohasi da ijodi y faoli yat ni rag’batlantirish; 
 ja miyat da ja moat i nstitutlari, davl at, qonunlarga hur mat ni ng tasdi qlanishi; 
 boshqar uv texnol ogi yal ari ni ishl ab chi qish va j ori y etish.
Bos hqar uv 
madani yati da 
oqil ona 
boshl ani sh,
bili m, 
za monavi y 
kont sept si yal ar, il mtal ab t exnol ogi yal ar muhi m aha mi yat ga ega. Bos hqar uv 
asosi ni ng za monavi y bili mlarisi z j a mi yatni shakll antiri b bo`lma ydi. Menej ment 
i ngilizcha so`z bo`li b, l oti ncha suz « manus»- qo`l o`zagi dan olingan. Dast avval u 
hayvonl ar ni boshqarish sohasi ga t egi shli bo`l gan va otl ar ni boshqarish san`ati ni 
angl at gan. Keyi nchali k bu so`zni i nson f aoli yati sohasi ga oli b o`til di va oda m va 
tashkil otl ar ni boshqarish a mali yoti va il mi ni ifodal ay boshl ashdi. Bos hqar uv - bu 
yakuni y natijani olishga qaratil gan xatti-har akatl ar, usull ar yor da mi da t ashkil ot, 
ja mi yat maqsadl ari ga erishish.