Vazi rli gi buxoro muhandi sli k- texnologi ya I nsti tuti " menej ment" kafedrasi

Ikki nchi bos qi ch. Ko`rsatil gan har bir yo`nalish doirasi da ust uvorl ari ajrati b 
oli nadi. Shu asosda xududi y daraj ada maj muavi y maqsadli dast url ar i shl ab 
chi qil adi, mua mmol arni xal qilish muddatlari o`r natiladi, zar ur resursl ar qi diriladi. 
Uc hi nchi bos qi ch.  Da vl at va j a moat instit utl ari t o moni dan yo` nalishl ar 
bo` yi cha t uzil gan barcha maqsadli dast urlarni ng ti zi mli t ahlili a mal ga oshiriladi, 
haqi qat da mavj ud moddi y- moli yavi y i mkoni yatl ar ni hi sobga ol gan hol da 
ust uvorl ari qayt adan ani ql anadi. YUri dik me` yorl ar, byudj et j arayoni, soli q va 
kr edit mexani z ml ari or qali davl at si yosati ni ng barcha yo` na-lishl ari ga ijti moi y 
mo`lj all ar beril adi, muddatl ar ani ql anadi, resursl ar ajratiladi, mas` uli yat va dast ur ni 
a mal ga oshirish yo`llari ani ql anadi.
Ijti moi y si yosat ni ng asosi y funkt si yal ari quyi dagil ar: 
- bar qar orl ashtirish, barcha ijti moi y gur uhl ar ni ng ijti moi y munosabatl ari va 
ijti moi y mavqei ni ng bar qar orli gi ni ta' minlash;
- aholi ni ng i qtisodi y va ijti moi y faolli gi ni ta'mi nl ash va rag' batl antirish; 
- kaf ol at berish, ya' ni. hayot uchun moddi y i mkoni yatl ar ni ng past ki chegarasi ni 
ta' minl ash uchun asos yarat adi; 
- ijti moi y xavf- xat ar va i nqir oz boshl ani shi ga qara may, f uqarol ar ga yor da m 
berishni angl at uvchi hi moya f unkt si yasi. 
Ijti moi y si yosat muayyan t a moyill ar asosida quril gan. Ul ar ni ng ucht a asosi y 
qi s mi mavj ud:

---

28 
- ja mi yat ol di da t engli k, milli y munosabatlar, di n va boshqa sohal ar da t eng 
huquqlili kni nazar da t ut uvchi ja mi yat ni ng teng huquqlili gi ta moyili; 
- ma ml akat aholisi ni ng u mu mi y hayoti y manf aatl ari va maqsadl ari ga asosl angan 
u mu mi y, birl ashgan qo' llab- quvvatl ash sifati da t ushunil gan ijtimoi y bir da mli k 
ta moyili; 
- tari xi y ji hat dan bel gilovchi xususi yatl ar ga ega bo' l gan ijti moi y adol at t a moyili, 
a mmo j a mi yat va uni ng ijti moi y gur uhl ari hayoti da ma' l um ijti moi y-i qtisodi y 
si mmet ri ya va ekvi val entli kni angl at adi. Bu, masal an, i nson huquql ari va 
maj buri yatl ari, erki nli kl ari, shaxsni ng hi ssasi va real i qtisodi y hol ati va h. k. z. 
Funkt si onal f unkt siyal ar ni baj aradi gan ijti moi y si yosat tizi mli ji hat dan 
mur akkabdir. Uni ng t uzilishi besht a asosi y ko mponent ni ng birli gi sifati da 
ifodal ani shi mu mki n:
 Me hnat si yosati. 
 Aholi daromadl ari ni tarti bga solish si yosati. 
 Ijti moi y kafol atlar si yosati. 
 Ijti moi y hi moya si yosati. 
 Aholi sal omatli gi va ekol ogi k xavfsizli gi ni hi moya qilish si yosati. 
Oxi r gi t ar ki bi y komponent ijti moi y si yosat da yangi cha, a mmo uni ng 
dol zar bli gi bo' yi cha u yet akchi o' ri nl ar dan biri ni egall ashi kerak.
Ijti moi y si yosat va uni a mal ga oshirish bil an bog' li q ravishda i kki xil 
yondashuv mavj ud. Ul ar dan biri ni bozor yondas huvi deyi sh mu mki n.
Ul ar ni ng biri bozor munosabati deyi sh mu mki n. Uni ng mohi yati shundaki, 
uni ng davl at o' z j a miyati ni ng barcha a' zolari ga i qtisodi y f aoli yat ni na moyon qilish 
uchun shart-shar oitlar ni yaratishi ( ya' ni bozor da "o' yi n qoi dal ari") va bu o' z 
navbati da qandaydir dar o mad olishni ta' minl aydi.
Bi ri nchi yondashuvdan f ar qli ravi shda boshqa yondashuvni ijti moi y 
yo' naltiril gan deb ayt ish mu mki n. Uni ng asosi y ma' nosi shundaki, j a mi yat har bir 
a' zosi ga hech bo' l maganda mi ni mu m dar oma dl ar ni olish uchun shar oit yarat adi, bu 
esa ka mbag' alli k chi zi g'i dan past ga t ushi b qolishi ga va t anazzulga uchr ashi ga yo' l 
qo' ymaydi. 
Da vl at ni ng ijti moi y si yosati ga ijti moi y yo' naltiril gan yondashuv bozor 
yondashuvl ari ga ni sbat an pr ogr essi vli gi, biri nchi navbat da bar qar orli k va ijti moi y 
ti nchli kni – buyuk umu mi nsoni y qadri yatlarni ta' minl aydi. 
Bu yondashuv asosi y afzalli gi - j a miyat uchun ijti moi y bar qar orli kni 
ta' minl ash va bu za monavi y dunyoda uni ng ko mpl eks t arzda yanada ri vojl antirish 
uchun asosi y sharti dir. 
Us hbu yondashuv sa mar adorli gi, biri nchi navbat da, ma ml akat aholisi ni ng 
t ur mush daraj asi ko' rsat ki chl ari da na moyon bo' ladi. 
Jahon a mali yoti da ushbu maqsadl ar uchun ijti moi y ko' rsat ki chl ar ni ng but un 
tizi mi i shl ab chi qil gan. U t o' rtta katt a ko' rsat ki chl ar gur uhi dan i borat. Ul ar or asi da 
eng muhi mi, t ur mush daraj asi ni bahol ashga xi z mat qil adi gan ko'rsat ki chl ar, ya' ni: 
- aholi pul dar o madl ari va ul ar ni ng di na mi kasi t o' g'risi dagi ma' l umotl ar; 
- real dar o madl ar va iste' mol xaraj atl ari t o' g' risi dagi ma' l umotl ar; 

---

29 
- aholi ijti moi y gur uhl ari t o moni dan r eal dar o madl ar ni ajratish t o' g' risi dagi 
ma' l umotl ar; 
- qashshoqli kni ng t ar qalishi va chuqurli gi haqi dagi ma' l umotl ar.
Bunday yondashuvga qarab, ijti moi y si yosat t urli haj m va chuqurli kka ega. 
Shu bil an bir ga, ijtimoi y si yosat doirasidagi vazifal ar doirasi va ti zi mli al oqal ar 
doirasi ni t ushuna mi z va ijti moi y si yosat ni ng chuqurli gi ijti moi y si yosat ni ng har bir 
tarki bi y qi s mi ni a mal ga oshirishni ng katt a yoki ki chi k o' lchovi dir ( masal an, 
beril gan ma ml akat da haqi qi y ish bil an bandl ar).