Vazirligi denov tadbirkorlik va pedagogika instituti mamajanov r. Y., Rajabov t. J., Saidaxmedov e. I kiberxavfsizlik asoslari

39-modda. Qonunchilikni ushbu Qonunga muvofiqlashtirish
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:
hukumat qarorlarini ushbu Qonunga muvofiqlashtirsin;
davlat boshqaruvi organlari ushbu Qonunga zid bo‘lgan o‘z normativ-
huquqiy hujjatlarini qayta ko‘rib chiqishlari va bekor qilishlarini ta’minlasin.
40-modda. Ushbu Qonunning kuchga kirishi
Ushbu Qonun rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran uch oy o‘tgach kuchga
kiradi.

---

Kiberetika-kompyuter tizimidan foydalanganda foydalanuvchi tomonidan
qabul qilinishi kerak bo‘lgan eng yaxshi amaliyotlarni belgilaydigan kompyuter
texnologiyasi xatti-harakatlarining bir tarmog‘i. Oddiy qilib aytganda, kiberetika
kompyuter tizimidan foydalanishda rioya qilinishi kerak bo‘lgan asosiy etika va
odob-axloq qoidalarini anglatadi. 
Kiberetika quyidagilarga yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi.
Maxfiylik: internetda mavjud bo‘lgan kontent shaxslarning axloqiy, hissiy
yoki shaxsiy axloqiga zarar keltirmasligi, foydalanuvchilar ochiq baham ko‘rishni
istamagan har qanday ma’lumotni himoya qilish, foydalanuvchining aloqa
ma’lumotlari, manzili, bank rekvizitlari, kredit karta/debet karta ma’lumotlari kabi
xavfsizlik bilan bog‘liq ma’lumotlarning barchasi foydalanuvchi maxfiyligining
asosiy kiberetikasiga kiritilgan va hech qanday holatda buzilmasligi kerak.
Maxfiylikning
har
qanday
buzilishi
foydalanuvchi
identifikatori
va
foydalanuvchining shaxsiy ma’lumotlarini o‘g‘irlash/firibgarlikdir, bu qonun
qoidalariga muvofiq jazolanadi.
Intellektual mulk huquqlar: internetda joylashtirilgan kontentga to‘liq
huquqqa ega ekanligini belgilaydi, butun kontent faqat muallifga tegishli va hech
kim asl ijodkor tomonidan nashr etilgan kontentni o‘ziniki deb da’vo qilishi,
birovning ishini ruxsatsiz tarqatishi mumkin emas, chunki asar yaratuvchisiga ijod
va pul foyda bermaslik axloqiy jihatdan noto‘g‘ri.
Xavfsizlik: internetdagi xavfsizlik har bir foydalanuvchi kirishi kerak bo‘lgan
eng asosiy axloqiy huquqdir, internet foydalanuvchilari tarmoqni kezish paytida
o‘zlarini xavfsiz his qilish, xavfsizlik, umuman olganda, faqat avtorizatsiya
qilingan foydalanuvchilarning kompyuterdagi tarkibga kirishini anglatadi.
Ishonchlilik:
internetda
mavjud
bo‘lgan
tarkibga
milliardlab
foydalanuvchilar kirishadi, agar internetda joylashtirilgan ma’lumotlarning
ishonchliligi bo‘lmasa, u ko‘pchilikni chalg‘itadi, kiberetika har tomonlama to‘g‘ri
bo‘lgan tarkibni internetda joylashtirish muhimligini takidlaydi, foydalanuvchilar
internet mazmuniga ishonishadi va ko‘p faktlar uchun internetga tayanadilar,
shuning uchun so‘ralgan ma’lumotlarning to‘g‘ri va ishonchli bo‘lishi juda zarur.

---

Axborot erkinligi - bu so'z erkinligi ( so'z erkinligi ), ommaviy axborot
vositalarining erkin faoliyat ko'rsatishi (matbuot erkinligi), jamiyatning
jamoatchilik manfaatlariga mos keladigan ma'lumotlarni olish huquqini o'z ichiga
olgan huquq va erkinliklar guruhiga nisbatan qo'llaniladigan tushuncha. davlat
xizmatlaridan, axborotni har qanday qonuniy yo'l bilan tarqatish erkinligi .
Axborot izlash, olish va tarqatish erkinligi insonning eng muhim siyosiy va
shaxsiy
huquqlaridan
biri
bo‘lib, Inson
huquqlari
umumjahon
deklaratsiyasiga kiritilgan (19-modda). Axborot erkinligi kengaytmasi bo'lgan so'z
erkinligi xalqaro huquqda tan olingan asosiy inson huquqidir.
Axborot erkinligi, o'z fikrini ifoda etish erkinligi sifatida, axborotni
tashuvchisi va uzatish usuliga bog'liq emas: og'zaki, yozma, bosma, Internet orqali
yoki badiiy ijod shaklida. Shunday qilib, bu erkinlikning huquqiy himoyasi axborot
mazmuniga ham, uni ifodalash vositalariga ham taalluqlidir. Axborot erkinligi
Internet va zamonaviy axborot texnologiyalari kontekstida shaxsiy daxlsizlik bilan
bog'liq bo'lishi mumkin 
Raqamli to‘siqlar. Axborot erkinligi bilan bog‘liq axloqiy masalalardan
tashqari, raqamli to‘siq deb ataluvchi muammo turi mavjud bo‘lib, u kiberfazodan
foydalanish imkoniyati cheklanganlar o‘rtasidagi ijtimoiy tafovutni anglatadi.
Dunyo mamlakatlari yoki mintaqalari o‘rtasidagi bu tafovut global raqamli to‘siq
deb ataladi.
Taqiqlangan kontentlar (pornografiya). Internet tarmog‘ida mavjud bo‘lgan
taqiqlangan kontentlarni voyaga yetmaganlar tomonidan foydalanish doimo
axloqiy munozaralarga sabab bo‘lgan. Ayrim davlatlarda bunday kontentlardan
foydalanish qat’iy taqiqlansa, ayrim davlatlarda bunga ruxsat berilgan.
Qimor o‘yinlari. Bu muammo ham etik masaladagi munozaralardan biri, uni
kimlardir zarar deb hisoblasa, yana kimlardir ularga qonun aralashuvini
yoqtirmaydilar. O‘z navbatida tomonlar orasida “Qaysi turdagi o‘yinlarga ruxsat
berish kerak? Ular qayerda o‘tkazilishi kerak? ” degan savollar keng
munozaralarga sabab bo‘lmoqda. Hozirda aksariyat davlatlarda bu turdagi
o‘yinlarga qonuniy ruxsat berilgan bo‘lsa, qolganlarida qat’iy cheklovlar mavjud.
3

---

Kompyuterdan foydalanish etikasi. Kompyuterdan foydalanish etikasi
instituti notijoriy tashkilot bo‘lib, vazifasi texnologiyani axloqiy nuqtai nazaridan
targ‘ib qilish hisoblanadi. Ushbu tashkilot tomonidan quyidagi 10 ta etika qoidalari
keltirib o‘tilgan:
- shaxsiy kompyuteringizdan boshqa odamlarga zarar yetkazish uchun
foydalanmang;
- boshqa foydalanuvchilarning kompyuter ishlariga aralashmasligingiz
kerak;
- boshqa foydalanuvchilarning kompyuter fayllarini aylanib o‘tmang; -
o‘g‘irlik maqsadida kompyuterdan foydalanmang;
- yomonlik maqsadida kompyuterdan foydalanmang;
- soxta guvohlik berish kompyuterdan foydalanmang;
- siz to‘lamagan dasturiy ta’minotdan foydalanmang yoki nusxa
ko‘chirmang;
- boshqa shaxslarning kompyuter resurslaridan ruxsatsiz foydalanmang;
- Siz boshqa odamlarning intellektual natijalariga mos kelmasligingiz kerak;
- siz yozgan dasturning ijtimoiy oqibatlari haqida o‘ylab ko‘ring;
- kompyuterdan e'tibor va hurmat ko‘rsatadigan usullardan foydalaning.