Vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

 
G. q. obyektning burchak ogʻishlarini aniqlaydigan (turli astatik va pozitsion giroskoplar); 
obyektning 
burchak 
tezliklari 
va 
tezlanishlarini 
aniqlaydigan 
(differensiyalovchi 
giroskoplar); kattaliklar boʻyicha integrallarni aniqlaydigan (integrallovchi giroskoplar); 
obyektni yoki alohida asbob va qurilmalarni barqarorlaydigan, shuningdek, obyektning 
burchak ogʻishlarini aniqlaydigan (girostabilizatorlar); navigatsiya masalalarini hal 
qiladigan (girokompaslar, kompaslar) va b. xillarga boʻlinadi. G. q. dengiz flotida, 
aviatsiyada, raketa va kosmik texnikada, harakatlanuvchi obyekt larning navigatsiya va 
boshqarish masalalarini hal qilish uchun xalq xoʻjaligida, baʼzi maxsus ishlarni (geodezik, 
topografik va b.) oʻtkazishda ishlatiladi.
Giroskopik qurilmalar, giroskopik asboblar —
giroskoplar oʻrnatilgan elektr-mexanik qurilmalar; shu qurilmalar oʻrnatilgan obyektning 
vaziyatini ifodalaydigan parametrlarni aniqlaydi, obyektni barqarorlashtiradi. Texnikada 
ishlatiladigan G. q. giroskopning turi, sezgir giroskopik elementlar yasashning fizikaviy 
prinsiplari, kardanli osma turi vazifasi bilan tavsiflanadi. 

---

G. q. obyektning burchak ogʻishlarini aniqlaydigan (turli astatik va pozitsion giroskoplar); 
obyektning burchak tezliklari va tezlanishlarini aniqlaydigan (differensiyalovchi 
giroskoplar); kattaliklar boʻyicha integrallarni aniqlaydigan (integrallovchi giroskoplar); 
obyektni yoki alohida asbob va qurilmalarni barqarorlaydigan, shuningdek, obyektning 
burchak ogʻishlarini aniqlaydigan (girostabilizatorlar); navigatsiya masalalarini hal 
qiladigan (girokompaslar, kompaslar) va b. xillarga boʻlinadi. G. q. dengiz flotida, 
aviatsiyada, raketa va kosmik texnikada, harakatlanuvchi obyekt larning navigatsiya va 
boshqarish masalalarini hal qilish uchun xalq xoʻjaligida, baʼzi maxsus ishlarni (geodezik, 
topografik va b.) oʻtkazishda ishlatiladi. 
o’zgaruvchan moddiy nuqta deb hisoblash 
mumkin. 
294 shakl. 
Raketaning harakati. Vaqt mobaynida 
massasi muntazam 
ravishda kamayib boruvchi jismning 
harakatini, amaliy muhim bo’lgan raketaning 
harakati misolida ko’rib o’tamiz va uni 
massasi o’zgaruvchan moddiy nuqta deb 
hisoblaymiz. YOnuvchi ma’sulotlarning 
raketadan chiqarib yuborilishdagi nisbiy 
(raketa korpusiga nisbatan) tezligini -bilan 
belgilaymiz. YOnuvchi ma’sulotlarni 
raketaga ko’rsatadigan bosim kuchlarini 
tenglamadan 
chiqarib yuborish uchun
, uni 
ichki kuchga aylantirish lozim bo’ladi. 
Buning uchun, ixtiyoriy t -vaqtda raketani va 
undan dt vaqt oralig’ida chiqarib 
yuborilayotgan yonilg’i ma’sulotlarining 
zarrachalarini yagona sistema deb 
hisoblaymiz (294 shakl), dt- vaqt ichida, 
raketadan chiqarib yuborilgan 

-ga teng 
bo’lgan massani dM bilan belgilaymiz. M 
kamayuvchi massa bo’lganligi sababli, dM<0 
bo’ladi, va 

=

dM

=-dM. 
Ushbu sistema uchun (20) tenglamani quyidagi 
ko’rinishda yozishimiz mumkin: d=

dt, (24) bu yerda 
- raketaga qo’yilgan tashqi kuchlarning geometrik 
yig’indisi. 
Agar raketaning tezligi-, dt vaqt ichida d -qiymatga 

---

o’zgarsa, u holda ko’rilayotgan sistemaning harakat 
miqdori, Md elementar orttirma oladi. Zarrachaning t 
-vaqtdagi (zarracha hali raketadan ajralgan emas) 
harakat miqdori 

-bo’ladi, va tHdt vaqtdagi harakat 
miqdori 

(+) bo’ladi, chunki zarracha qo’shimcha -
tezlik oladi. Demak, dt vaqt ichida zarrachaning 
harakat miqdori 

=-dM (

=-dM) qiymatga 
o’zgaradi. Butun sistemaning harakat miqdori esa 
d=Md-dM ga o’zgaradi. Ushbu qiymatni (24) 
tenglamaga qo’ysak va tenglamani ikkala tomonini 
dt ga bo’lib yuborsak: M=+ (25) 
tenglama, o’zgaruvchan massali nuqta harakatining