Vazirligi’ samarqand davlat universeteti mirzaxodjayev A. B., Sharifov Sh. S., Boboqulov S. B

Friksion ishsizlik. Unga ish qidirayotgan yoki yaqin vaqtlar ichida ish bilan ta‘minlanishni kutayotgan ishchi kuchi kiradi. Ishsizlikning bu turi asosan ish yoki turar joylarni o’zgartirish, o’quv yurtlarini tugatish va shuningdek, boshqa sabablardan kelib chiqadi. U doimo mavjud bo’lib, ma‘lum bir darajada kerakli hisoblanadi.
Tarkibiy ishsizlik. Tarkibiy ishsizlar guruhiga ishlab chiqarish strukturasining o’zgarishi natijasida ishchi kuchiga talab tarkibining o’zgarishi natijasida ishsiz qolganlar kiradi. Unga asosan malakalarini o’zgartirishi va oshirishi, ma‘lumot olishi, yangi kasb egallashi lozim bo’lgan ishsizlar guruhlari kiradi. Friksion ishsizlik bilan tarkibiy ishsizlikning asosiy farqi shundaki, birinchisida, ma‘lum malaka va tajriba mavjud bo’ladi va undan foydalanib, ish joylarini tezroq topib olishadi, ikkinchisida esa, ishchi kuchi darxol va tezro ish joylarini topa olmaydi.
37
Davriy ishsizlik asosan ishlab ichiqarishning pasayishi natijasida ishchi kuchiga bo’lgan talabning kamayishidan paydo bo’ladi. Davriy pasayish tovar va xizmatlarga bo’lgan yalpi talabning kamayishini, shunga muvofiq, yalpi talabning kamayishini, va oqibatda aholining ish bilan bandligi qisqarishi va ishsizlikning o’sishini bildiradi.
Mehnatga talabning uning taklifi bilan o’zaro ta'siri bandlik darajasini belgilaydi. Mehnat bozoridagi muvozanat ishchi kuchiga bo’lgan talab ishchi kuchi taklifiga teng bo’lganda amalga oshiriladi. To’la ish bilan bandlik ishchi kuchining 100 foiz ish bilan ta‘minlanganligini bildirmaydi. Aksincha, friksion va strukturali ishsizlik ilojsiz hol bo’lganligini hisobga olsak, biz mutlaq to’la ish bilan bandlilikka erishib bo’lmasligini tushunamiz.
To’la ish bilan bandlik davridagi ishsizlik, ishsizlikning tabiiy darajasi deyiladi. Bunga ish qidiruvchilar soni bo’sh ish joylari soniga muvofiq kelsagina erishish mumkin. Ishsizlikning tabiiy darajasi friksion va tarkibiy ishsizlik yig’indisiga teng bo’ladi.
Ishsizlikning tabiiy darajasi makroiqtisodiy muvozanat holatiga mos keladi va quyidagi formula bilan hisoblanadi:
F q
U = — = ——
R m+q
bu yerda; U - ishsizlikning tabiiy darajasi; F- ishsizlar, ular uchun ish joylari mavjud; R - mehnatga layoqatli aholi (iqtisodiy faol aholi); q

• ishdan ayrilayotgan ishchilarning ulushi; m - ish topadigan ishsizlarning ulushi.

  
  

Ishsizlikning tabiiy darajasi doimiy emas, chunki u iqtisodiy vaziyat, qonun va milliy an‘analar bilan bog’liq holda o’zgarib turadi.

•