Vaziyatga amaldagi qonun hujjatlariga asoslangan holda huquqiy baho bering

                                                  13-savol 

Xalqaro  Mehnat  tashkilotining  O`zbekiston  Respublikasi  tomonidan 

ratifikatsiya  qilingan  konvensiya  va  tavsiyalarini  O`zbekiston  Respublikasi 

qonunchiligida tutgan o`rni va ahamiyatini yoritib bering. 

Xalqaro  shartnomalar,  konvensiyalar  hamda  O`zbekiston  Respublikasi 

mehnat  to`g`risidagi  qonun  hujjatlarining  nisbati  haqida  fikr  yuritar  ekanmiz, 

avvalo,  shuni  aytish  kerakki,  O`zbekiston  qabul  qilgan  konvensiyalarning  yuridik 

kuchi  O`zbekiston  qonun  hujjatlaridan  ustun  deb  qaraladi.  Jumladan,  agar 

O`zbekiston  Respublikasining  xalqaro  shartnomasida  yoki  Xalqaro  Mehnat 

tashkilotining  konvensiyasida  xodimlar  uchun  imtiyozliroq  qoidalar  belgilangan 

bo`lsa, xalqaro shartnoma yoki konvensiya qoidalari qo`llanilishi kerak.  

Xalqaro Mehnat tashkiloti konvensiyalarining O`zbekiston qonunchiligidagi 

o`rni haqida to`xtalsak, misol uchun fuqaro A shaxs bilan chet el fuqarosi B o`rtasida 

vujudga  kelgan  mehnatga  oid  huquqiy  munosabat  O`zbekiston  qonunchiligi  bilan 

tartibga  solinmasa  yuqoridagi  Xalqaro  Mehnat  tashkiloti  konvensiyalarining 

qoidalari qo`llaniladi.  

Xalqaro  Mehnat  tashkilotining  xizmatlari  nafaqat  O`zbekistonning  mehnat 

qonunchiligida, balki butun mehnat huquqi tarixida katta ahamiyat kasb etadi.  

Masalan, xalq tilida “dekret” deb ataluvchi homiladorlik va tug`ish ta`tillari 

tarixi  Rossiya  Sovet  Respublikasiga  borib  taqaladi

6

.  1917-yil  22-dekabrdagi 

“Kasallik  sug`urtasi  to`g`risida”gi  dekretda  xodim  agar  tug`adigan  bo`lsa  to`liq 

miqdordagi ish haqi hisobida nafaqa to`lanishi belgilab qo`yilgan edi. Shu bilan bir 

qatorda  xodimga  tug`ruqqa  qadar  8  hafta,  tuqqandan  so`ng  8  hafta  ta`til  berish 

nazarda  tutilgan.  Faqatgina  Ikkinchi  Jahon  urushidan  so`ng  Xalqaro  Mehnat 

tashkiloti tomonidan qabul qilingan 1952-yil 28-iyundagi “Onalikni muhofaza qilish 

to`g`risida”gi  konvensiya  orqali  mazkur  tartib  xalqaro  darajaga  chiqdi

7

.  Aynan 

Mehnat  Kodeksi  233-moddadagi  ayollarga  tuqqunga  qadar  70  kalendar  kun  va 

                                                 

6

 Tursuno Y. Mehnat huquqi. – Toshkent:Moliya., 2002. 

7

 www.mehnat.uz 

---

8 

 

tuqqanidan 56 kalendar kun (tug`ish qiyin kechgan yoki ikki yoki undan ortiq bola 

tug`ilgan hollarda – 70 kalendar kun ) muddati bilan homiladorlik va tug`ish ta`tillari 

berilib,  davlat  ijtimoiy  sug`urtasi  bo`yicha  nafaqa  to`lanishi  haqidagi  qoida  ham 

yuqoridagi  Konvensiyani  O`zbekiston  ham  ratifikatsiya  qilishi  sababli 

qonunchiligimizga  kirib  kelgan.  Amaliyotda  bu  qoida  ayollarning  mehnatni 

muhofaza qilish va ijtimoiy kafolatlashda juda katta o`rin tutadi.  

“Xalqaro  mehnat  tashkilotining  mehnat  qiluvchilarga  ishlab  chiqarishdagi 

baxtsiz hodisalarda zararni qoplash to`g`risida”gi 17-son Konvensiyasini (Jeneva, 

1927-yil  1-aprel)  ratifikatsiya  qilish  haqida”gi  O`zbekiston  Respublikasining 

Qonuni muhokama uchun joylashtirildi.  

Xalqaro mehnat tashkiloti tomonidan hozirga qadar 189 konvensiya va 202 ta 

tavsiya  qabul  qilingan.  Davlatimiz  tomonidan  ratifikatsiya  qilingan  XMT 

konvensiyalari  -17  ta.  Agar  yuqoridagi  konvensiya  ratifikatsiya  qilinsa  –  18-

konvensiya  bo`ladi.  Quyida  ushbu  konvensiyalar  ba`zilarining  ro`yxatini  keltirib 

o`tamiz: 

1)  Majburiy  mehnat  to`g`risidagi  1930-yilgi  29-konvensiya  (1997-yil  30-

avgustda ratifikatsiya qilingan); 

2) Qirq soatlik ish haftasi to`g`risidagi 1935-yilgi 47-konvensiya (1995-yil 6-

mayda ratifikatsiya qilingan); 

3) Haq to`lanadigan ta`til to`g`risidagi 1936-yilgi 52-konvensiya (1995-yil 6-

mayda ratifikatsiya qilingan); 

4) Jamoa muzokaralarini olib borish va birlashish huquqi to`g`risidagi 1949-

yilgi 98-konvensiya; 

5) Teng haq to`lash to`g`risidagi 1951-yilgi 100-Konvensiya (  1997-yil 30-

avgustdaqabul qilingan); 

6)  Mehnat  va  ish  turlari  sohasida  kamsitish  to`g`risidagi  1958-yilgi  111-

Konvensiya (1997-yil 30-avgustda ratifikatsiya qilingan). 

Bulardan  tashqari,  ish  bilan  ta`minlash  sohasidagi  siyosat  to`g`risidagi, 

mehnatkashlarning  vakillari  to`g`risidagi,  eng  kichik  yosh  to`g`risidagi,  jamoa 

muzokaralarini olib borish to`g`risidagi, bolalar mehnatining eng yomon shakllari 

---

9 

 

to`g`risidagi,  qishloq  xo`jaligida  mehnat  inspeksiyasi  to`g`risidagi,  sanoat  va 

savdoda  mehnat  inspeksiyasi  to`g`risidagi  konvensiyalarni  ham  O`zbekiston 

ratifikatsiya qilgan.