Вазорати таълими ол�,фан ва инноватсияҳои �умҳурии �збекистон донишкадаи �збекистон-финландия

Оилаи чинор - Platanaceae
Намояндагони ин оила 25-50 м қад доранд. Растаниҳои дарахт�. Бадани онҳо 
кабуд-кабуд буда, п�сти он мерезад. Баргҳо дар як қатор �ойгир шудаанд, 
сохтори одд�, чангчашакл доранд. Дар бораи он, ки гул аз гулдастаи 
куракшакл, як�инса, як�инса ва ё не, фикрҳои гуногун мав�уданд. Баъзе 
коршиносон бовар� доранд, ки он коса ва то� дорад.Як гур�ҳи оилаи чинор 
(Платан) мебошад, ки 10 намуди он маълум аст. Онҳо дар соҳилҳои Амрикои 
Шимол�, баҳри Миёназамин ва то Ҳимолой вомех�ранд.
Формулаи гулҳои оилав�: OoCa3-4(5), Co3-5,A3-8,9P4G(1-2)
Намудҳои чинор аз сабаби сахтии ҳезум барои сохтани мебел ва ҳамчун 
растании ороиш� истифода мешаванд.
Дар Осиёи Миёна чинори шарқ� (P. orientalis) паҳн шудааст. Ин навъи 
хордор дарахти бисёрсола буда, 2300 сол умр мебинад.
Навъи дуюми хордор чинорҳои ғарб� (P. randomales) мебошанд. Ин навъ дар 
районҳои �анубии республикаҳои Осиёи Миёна вомехурад. Он аз чинори 
шарқ� бо он фарқ мекунад, ки баргаш ба 3 қисм тақсим мешавад.
Формулаи гулҳои оилав�: UoCa3-4 (5), Co3-5, A3-8,9P4G (1-2)
Ин оила як навъ, 10 намудро дар бар мегирад, ки дар Амрикои Шимол�, 
Канада, Мексика, ҳавзаи баҳри Миёназамин, Ҳимолойи Ғарб�, Ҳинду 
Хитой, ним�азираи Балкан ва Осиёи Марказ� паҳн шудааст. Дар мо як 
чинори наҳанг� (Platanus orientalis) мер�яд. Осиёи Миёна ватани чинор ба 
шумор меравад. Қадимтарин чинорҳо дар Ҳинду Хитой ва Осиёи Марказ� 
мер�янд. Чинор ҳамчун растании ороиш� дар к�чаву боғҳо намуди беҳамто 
медиҳад. Чинор растании баргрез буда, баргаш баргҳои паҳлу� дорад. Аввал 
аз навда барг мебарояд, баъд ба гул табдил меёбад. Гулаш як�инса, гули 
гардолудкунанда дар сари зард, гули тухм� аз сари сурх ба ву�уд омада, бо 
шамол гардолуд мешавад, 3-4 гардолудкунанда, баъзан то 7-то дорад. Гули 
тухм� аз нашъунамои 5-9 баргҳои мевадор ба ву�уд меояд.Чинорҳо то 2000 
сол умр мебинанд, акнун шумо метавонед чинорҳоеро пайдо кунед, ки 500, 
1000 сол умр дидаанд.Дар Туркия (наздикии Истамбул) чинореро пайдо 

---

кардан мумкин аст, ки гардиши танаи он 18 м аст. Дар деҳаи Сайроби ноҳияи 
Бойсуни вилояти Сурхондарё дар танаи дарахти чинор мактаб сохта шуд, ки 
дар он к�дакон таҳсил мекарданд. Ч�би чинор масолеҳи гаронбаҳои 
сохтмон� маҳсуб мешавад, аз �иҳати мустаҳкам� аз ч�би чормағз кам нест. 
Лекин чинори Шарқ ба «Китоби Сурх»-и Узбекистон дохил карда шудааст.
Дарахтони калон, баргҳои одд�, чанголшакл, паҳл�и паҳл�, навбатдор 
�ойгир шуда, бо м�йҳои намакшакл п�шидаанд. Гулаш як�инса (баъзан 
рудименти ибтидоии �инси дуюм бе рудимент нигоҳ дошта мешавад), гулаш 
дуқабата, ноаён аст. Антераҳо 2-8, тухмҳо 3-8, аз тухмҳо, apocarp иборатанд. 
Гулҳои тухм� ва гардолуд дар гулҳои алоҳидаи сферик� �ойгиранд.
Он дар ҳавзаҳои баҳри Замин, Ҳимолойи Ғарб�, Ҳинду Хитой, ним�азираи 
Балкан ва Осиёи Марказ� паҳн шудааст. Мо як ҳавопаймои наҳанг� дорем 
(Platanus orientalis). Осиёи Миёна ватани чинор ба шумор меравад. 
Қадимтарин чинорҳо дар Ҳинду Хитой ва Осиёи Марказ� мер�янд. Чинор 
ҳамчун растании ороиш� дар к�чаву боғҳо намуди беҳамто медиҳад. Чинор 
растании баргрез буда, баргаш баргҳои паҳл� дорад. Аввал аз навда барг 
мебарояд, баъд ба гул табдил меёбад.
Дарахти чинор ороиши ҳақиқии боғҳо гардидааст. Он баргҳои калони 
намунав� бо пан� н�ги кун� дорад. Он дар ҳама фасли сол зебо аст, аммо 
махсусан дар тирамоҳ намоён аст. Баргҳои хордор бо рангҳои гуногун ранг 
карда мешаванд: аз зарди анъанав� то сурхи торик. Чашмро аз дарахт дур 
кардан мумкин нест, хеле зебо мешавад. Аксар вақт дар тирамоҳ одамон аз 
баргҳои чинор гулдастаҳои зебои тирамоҳ� �амъ мекунанд.
Баландии ин дарахт то 40 метр мер�яд. Чинор бартариҳои зиёд дорад. Вай 
аз хунук� наметарсад. Ва ин барои дарахт хеле муҳим аст. Дар минтақаҳои 
шимолии мо, ин амвол ба � к�мак мекунад, ки аз сардиҳои сахт на�от 
ёбад.Чинор ба хушксол� тобовар мебошад. Бисёр дарахтон бе об хушк 
мешаванд. Он ҳам сафедор асту ҳам бед. Бе об чинор метавонад муддати 
дароз зиндаг� кунад. Илова бар ин, он хеле зуд меафзояд. Дар як сол, 

---

навдаҳои он қариб як метр мер�янд. Дар шафати дубу хокистар чинор хеле 
хуб месабзад. Гуфтан мумкин аст, ки онҳо ба ҳамдигар дуст� доранд.
Ч�би он: 

сафед

сурх

қаҳваранг 

зард 
шуданаш мумкин аст.
Дар фасли баҳор, дарахтон дар байни аввалинҳо бедор мешаванд. Бо барфи 
обшуда об аз замин ба шохаҳо мебарояд. Агар шумо хоҳед, ки шарбати 
чинори ширинро бичашед, танҳо дарахтро буред ва ҳама гуна зарфҳоро пур 
кунед.