Vositasida o‘lchash

Ishni bajarish tartibi va o‘lchash natijalarini hisoblashga doir uslubiy ko’rsatmalar

1. O‘lchashning aniqligi maksimal bo‘lishi uchun, ulash simlarining kontaktlari toza va sirpangich D ning reoxord bilan kontakti ham yaxshi bo‘lishi kerak.
2. Uitston ko‘prigida ulash simlarining qarshiligiga yaqin bo‘lgan, ya’ni 1 Om dan kichik qarshiliklarni o‘lchash tavsiya qilinmaydi.
3. Ishning yig‘ilgan sxemasi tekshirtirilgandan keyin, zanjirda hosil bo‘ladigan ekstra toklar galvanometrni ishdan chiqarmasligi uchun, oldin K₁ kalit orqali tok manbai ulanib, keyin K₂ kalit orqali galvanometr ulanadi. (Kalitlarni uzish teskari tartibda bajariladi).
4. Uitston ko‘prigidagi galvanometrning ko‘rsatishini chegaralash uchun, unga 10³-10⁴ Om qarshiliklar ketma-ket ulanadi. Uitston ko‘prigidagi R_x no’malum qarshilikni o‘lchashda, ko‘prikdagi qarshiliklar magazinidan R_o ma’lum qarshilikni shunday tanlab olinadiki, D qo‘zg‘aluvchi kontakt reoxordning o‘rtasiga yaqin joyda bo‘lganda galvanometr nolni ko‘rsatsin.
5. Reoxordning va yelkalarining uzunliklari AB sim bo‘ylab joylashtirilgan hisob chizig‘i yordamida topiladi va (19) formula asosida izlanayotgan R_x qarshilik hisoblanadi. Berilgan har bir o‘tkazgich uchun o‘lchashlar 3-4 marta takrorlanib, har bir o‘tkazgichning o‘rtacha qarshiligi hisoblanadi.
6. O‘lchash va hisoblash natijalari 1-jadvalga yoziladi.
1- jadval

Qarshi-liklar	O‘lchash-lar	R0, Оm			Rх, Оm	х>, Оm
	1.
	2.
	3.
	1.
	2.
	3.

7. Berilgan o‘tkazgichlardan ikkitadan o‘zaro ketma-ket va parallel ulangandagi qarshiligi yana Uitston ko‘prigidan o‘lchanadi va (19) formula asosida hisoblanadi.

8. 1-hisoblash jadvalidagi aniqlangan har bir o‘tkazgichlarning o‘rtacha qarshiliklari larni haqiqiy qiymatlar deb, ularga asosan ketma-ket va parallel ulangan o‘tkazgichlarning qarshiliklari quyidagi formulalar asosida nazariy hisoblanadi:
va .
9. O‘zaro ketma-ket va parallel ulangan o‘tkazgichlarining –tajribada aniqlangan va – nazariy hisoblangan qarshiliklari asosida, o‘lchashning nazariyaga nisbatan nisbiy xatoligi quyidagi formuladan aniqlanadi:
.
7, 8, 9 – bandlarda o‘lchangan va hisoblangan natijalar 2-jadvalga yoziladi.
2- jadval

Ulash	R0, Оm			, Оm	, Оm	, %
Ketma-ket
Paral- lel

NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Tok va tokning kuchi deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni ta`riflansin va matematik ifodasi yozilsin.
   
3. 
   Qarshilik va solishtirma qarshilik nima? Ular qanday birliklarda o`lchanadi?
   
4. 
   O`tkazgichlarni ketma-ket va parallel ulashni tushuntirib bering.
   
5. 
   Kirxgofning birinchi va ikkinchi qonunlarini ta`riflang. Matematik ifodasini yozing.
   
6. 
   Qarshilik Uitston ko`prigida qanday o`lchanadi?
   

ADABIYOTLAR

1. 
   Savelyev I.V. "Umumiy fizika kursi", II tom. Toshkent, "O‘qituvchi", 1983.
   
2. 
   Ismoilov M.I., Habibullayev P.K., Xaliulin M.G. Fizika kursi (Me­xa­­nika, elektr, elektromagnetizm). Toshkent, “O`zbekiston”, 2000.
   
3. 
   Ahmadjonov O. Fizika kursi , 2-qism, Toshkent, “O’qituvchi”, 1985.
   
4. 
   Трофимова Т.И. Курс физики. Москва. «Высшая школа», 1990.
   
5. 
   Детлaф А.А., Яворский Б.М. Курс физики. Москва. «Высшая школа», 1989.
   
6. 
   Kalashnikov S.G.. Elektr. Toshkent, "O‘qituvchi", 1979.