Возможности технологии plickers

II BOB. O‘QUVCHILARNING SAVODXONLIGINI OSHIRISH DAVRIDA SO‘Z YASALISH JARAYONINI TASHKIL ETISH

2.1. So‘z yasalish usullari

So‘z yasаlishi, umumаn, qаndаy usul, qаndаy vоsitа bilаn bo‘lmаsin yangi lеksik mа’nоli so‘z hоsil qilishdir. Маsаlаn, suv-chi (-chi qo‘shimchаsi bilаn yasаlgаn), gulbеоr (2 yasоvchi аsоsning birikuvidаn yasаlgаn) vа bоshqаlаr.

Maktabda so‘z yasalishi bo‘limining o‘rganilishi, eng avvalo o‘quvchilar so‘z boyligini oshirishga, so‘zlarning paydo bo‘lishi, tilning ichki imkoniyatlari asosida tilning lug‘at boyligining oshishi haqidagi ma’lumotlarni hosil qiladi. Darsda so‘z yasovchi qo‘shimchalar mavzusini o‘tish jarayonida o‘quvchilardan yangi yasalgan so‘zlar, ularning hosil bo‘lishi, yangi so‘zlarning hosil bo‘lishini tushuntirishda o‘quvchilarni kundalik hayotdan misollar olishga o‘rgatish mumkin.

Semantik usul. So‘zning bir turkumdan boshqa turkumga ko‘chishi asosida yangi so‘z yasalishidir.
Masalan, sifatning otga ko‘chishi asosida: ko‘k (osmon ma’nosida), erkak, chol, kampir
Fonetik usul.
So‘z tarkibida yuzaga keladigan fonetik o‘zgarishlar asosida yangi ma’noli so‘z yasalishidir.
Abbreviatsiya usuli. Murakkab so‘z birikmalarini turli usullar yordamida qisqartirish orqali yangi so‘z yasalishidir.
Masalan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti-BMT
Affiksatsiya usuli. Bu usul bilan o‘zakka so‘z yasovchi qo‘shimchalar qo‘shish orqali yangi so‘z yasaladi. Masalan: o‘r+oq, dars+lik
Kompozitsiya usuli. Birdan ortiq mustaqil ma’noli o‘zak morfemalarning tobelashgan holda qo‘shiluvi, birikuvi orqali yangi so‘z hosil qilinishidir. Masalan: Mirzachul, gulqand, guldasta, temir yo‘l, qaror qilmoq, ahd etmoq.

O‘quvchilarning yasama so‘zlar haqidagi bilimlarini quyidagi rebus orqali mustahkamlab olamiz:

2.2 So‘z yasalishini o‘qitishda o‘quvchilarning og‘zaki va yozma savodxonligini o‘stirish