X. Mo’minovaning “Ona tili”fanidan tayyorlagan taqdimoti qabul qildi: A. Dadajonov kirish

Bo`g`izda paydo bo`lib, biror qarshilikka uchramaydigan, sof ovozdan iborat, cho`zilish xususiyatiga ega, urg`u qabul qiladigan tovush unli tovush deyiladi. Ular oltita: i, e, a, u, o`, o. Unli tovush uch tomonlama tasnif qilinadi: 1.Tilning ochilish darajasiga ko`ra uchga ajraladi: i u 1) yuqori tor unli: i, u. 2) o`rta keng unli: e, o`. e o` 3) quyi keng unli: a, o. a o 2. Labning ishtirokiga ko`ra unli ikkiga bo`linadi: a) lablanmagan unli: i, e, a. b) lablangan unli: u, o`, o. (O) unlisi ba’zi manbalarda oraliqdagi unli ham deyiladi.

3.Tilning gorizantal va vertikal holatiga ko`ra. Lablangan unlini talaffuz qilganda lab co`chchayadi, lablanmagan unlida esa bunday holat kuzatilmaydi.
Lablangan unlilar lablar-
ning vertikal (tik) u o` ` o holatiga ko`ra tepaga cho`chchayadi.
Lablanmagan unlilar labning gorizantal holatiga ko`ra yonboshga harakatlanadi. i e a
Unli tovushlar gorizantal (yotiq ) harakatiga ko`ra ikki guruhga bo`linadi: a) til oldi: i , e, a.
b) til orqa: u, o`, o.
i e a
i-u yuqori tor unli,
e-o` o`rta keng unli,
a-o quyi keng unli. u o` o
Chiziqning gorizantal yotiq holatiga ko’ra yuqori qatordagi unlilar i-e-a lablanmagan, til oldi. Quyi qismida joylashgan unlilar u-o`-o lablangan, til orqa.
Bu unlining doimiy belgisi va tasnifi emas. Chunki bir unli til orqa undoshi bilan kelsa, til orqa, til oldi undoshi bilan kelsa, til oldi unlisiga aylanadi. Masalan: qachon so`zidagi a til orqa, mana so`zidagi unli til oldi unlisidir. Yoki paydo, tamanno sozidagi o til oldi, qon, xotira so`zida esa til orqadir.
tttttitl
til
oldi
til
o`rta
til
orqa
N.I.