X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

320 

---

TarixL
Olimlar kungaboqaming vatani Meksika va Peru deb 
hisoblashgan, ammo, hujjatlar asosida Shimoliy Amerika - Kanada deb 
topilgan. Shimoyliy Amerikaning g„arb rayonlarida yowoyi holda o„sib 
turgan bir yillik kungaboqarni ko„rish mumkin. Amerikadan XVI asrda 
o„simliklar Yevropaga keltirilganda kungaboqar ham keltirilgan va qisqa 
muddatda Yevropa davlatlari bo'yicha tez tarqalgan. Botaniklar 
tomonidan kungaboqar tavsifi ilk bor Lobel tomonidan yozilgan va uni 
«Quyosh guli» deb nomlagan (1576-yili). Yevropada kungaboqar ilk bor 
manzaraii ekin sifatida tarqalgan. Pistasi kofe o'rniga ishlatilgan. Rossiya 
hududida kungaboqar XVIII asrda Peyotr I farmoyishi bilan ekila 
boshlangan. Rossiyada ham uzoq vaqt manzaraii ekin sifatida tarqalgan. 
Rossiyaning Voronej gubemiyasida 1829-yili kungaboqardan moy 
olingan. Uzoq yillar davomida bu texnologiya takomillashtirilgan va 
moy ishlab chiqarish texnologiyasi yaratilgan, ishlab chiqilgan moy 
eksport qilina boshlangan. 1865-yili Voronej gubemiyasida birinchi moy 
ishlab chiqarish zavodi qurilgan. Kungaboqarni ekin maydoni ham 
kengaya boshladi. Ammo, ayrim yillarda kungaboqarni hosili mol va 
zarazixa tufayli keskin qisqarib ketgan. 1913-yili molga va zarazixaga 
chidamli nav yaratilgan va kungaboqaming ekin maydoni yana 
kengaytirilgan. Moyli kungaboqarni birinchi navlari 1912-1913-yillarda 
yaratilgan.
Rossiyadan tashqari moyli ekin sifatida kungaboqar Yevropa 
davlatlarida ekiladi. Amerikada yem-xashak o„simlik sifatida ekiladi.
Yer yuzida kungaboqar 20,6 mln. ga maydonga ekiladi, 
0
„rtacha 
hosil 17,5 s/ga, yalpi hosili 44,8 mln. tonna. Kungaboqar Argentina, 
Kanada, Xitoy, Ispaniya, Turkiya, Rumyniya, Avstraliya, Tanzaniya, 
Ukraina, Moldovada ekiladi. Hosili o„rtacha 0,81 dan to 5 t/gacha 
o„zgaradi.
32