X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Ekologik sharoitining ta‟siri. Urug„ning sifat belgilariga ta‟sir 
etuvchi omillardan muhimlari: harorat, o'simlikning o„sish davrida suv 
bilan ta‟minlanishi, kunning uzun qisqaligi, tuproq xususiyati va 
boshqalar.
Ko„pchiIik olimlar, jumladan N.I. Vavilov, N.N. Kuleshov va 
boshqalar - don ekinlari urug„chiligini yaxshi tuproq va iqlim sha- 
roitlariga ega boigan tumanlarda tashkil qilishni tavsiya qilishgan. Har xil 
mintaqalarda oikazilgan tajribalar shuni koisatdiki, shunday sharoitlar 
bilan ta‟minlangan mintaqalarda yuqori sifatli urug„ olish mumkin. 
Janubiy tumanlarda shimoliy tumanlarga nisbatan yuqori sifatli va 
hosildorligi yuqori boigan urug„ olish imkoni ham tajribalarda 
tasdiqlangan,
Urug„ning sifat belgilari va hosildorligi don ekinlari yotib qolganda 
yomonlashadi, chunki bu ekinlar yogingarchilik ko„p
62

---

I
— 
bo„Igan vaqtlarda, azotli o„gitlar me‟yoridan ko„p berilganda, o'simlik 
qalinligi oshirib yuborilganda yotib qoladi.
Ekologik sharoitning urugiik sifatiga kuchli ta‟sir qilishiga janubiy 
mintaqalarda kartoshkaning aynishi misol boia oladi. Kartoshka 
urugining aynishiga asosiy sabab - uni yetishtirish va saqlash sharoiti, 
o„simlikning biologik xususiyatlarga mos kelmas- ligidir. Janubiy 
mintaqalarda kartoshkani yozda ekish va togii zonalarda yetishtirish 
tavsiya qilinadi. Chunki, yozda ekiiganda va togii zonalarda 
yetishtirilganda uning tuganak tugishi bir xil haroratda (15-17 °C) 
o„tadi.
9
Urug„ sifatiga agrotexnik tadbirlaming ta‟siri. Urug„ sifatiga 
oimishdosh ekinlar katta ta‟sir ko„rsatadi. Boshoqli don ekinlari 
dukkakli-don va ko„p yillik dukkakli o„tlardan keyin ekiiganda hosilning 
oshishi bilan birga urugiik sifati va hosildorligi ortadi.
Urug„ning sifat belgilariga ekish me‟yori va ekish usullari ham 
ta‟sir qiladi. Yoppasiga tor qatorlab ekiladigan don ekinlarida urug„ni 
ekish me‟yorini oshirish bilan tuplanish darajasini kamaytirish mumkin. 
Bu 1000 ta donning vazni va hosildorligini oshiradi. Bu holda hosil 
asosiy erta paydo boigan poyalardan olinadi.
Aksincha, ekish me‟yori kam boiib, o„simliklar siyrak joylashtirilsa 
bitta o„simlikning tuplanish darajasi yuqori boiadi. Bunda hosil keyinroq 
o„sgan poyalardan ham olinadi. Bu poyalarda boshoq va urug„ mayda 
boiadi. Shu sababli, umumiy hosilda har xil mayda urugiar mavjudligi 
uchun olinadigan urug„ning sifati pasayadi. Bunda har bitta o'simlikdan 
olingan hosil ko„p boiishi mumkin, lekin gektardan olingan hosil 
kamayadi. Shuning uchun urugiik maydonlarda o„simlik qalinligi optimal 
boiishi kerak.
Keng qatorlab ekiladigan don ekinlari (makkajo„xori, jo„xori) 
siyrak qilib ekiiganda har bir o„simlikning baquvvat o„sishi va 
rivojlanishi hisobiga ro„vaklari katta va undan olingan urugiar ham yirik, 
urugiikning sifat belgilari yuqori boiadi.