Xabar texnologiyalari rawajlaniw tariyxi ha’m a’wladlari. Xabar texnologiyalari qayta islewdin’ arifmetikaliq tiykarlari. Algoritm tu’rleri,qa’siyetleri ha’m beriliw usillari. Jobasi

1. 1- mısal
Kósheden ótiw maqset etip qoyılǵan bolsın. Ol halda kósheden
ótip atırǵan kisi hámmemizge ádetiy hal bolıp qalǵan tómendegi háreketlerdi
orınlawı kerek boladı :
1) shep tárepke qaralsin, eger transport quralı joq bolsa,
2- bandga o'tilsin, keri jaǵdayda 1-bandga o'tilsin;
2) ońǵa qaralsin, eger transport quralı joq bolsa,
3- bandga o'tilsin, keri jaǵdayda 1-bandga o'tilsin;
3) kósheden o'tilsin.
1. 2- mısal
Eni 6 metr hám boyı 10 metr boilgan jaydı toltırıw ushın satıp alınıwı kerek
bolǵan 12 x25 sm (eni 12 sm hám boyı 25 sm) gerbishler sanı tabılsın.
Esaplap atırǵan kisi geometriya páninen alǵan bilimine tıykarlanıp tómendegi
izbe-izlilikdegi ámellerdi atqaradı :
1) orınnıń maydanı. Sjoy santımetr ólshem birliginde tabılsın ;
2) bir dana gerbishtiń maydanı Sg'isht santımetr ólshem birliginde tabılsın ;
3) gerbishler sanı Sson orınnıń maydanın gerbishtiń maydanına qatnası dep olinsin.
Bul ámeller izbe-izligin tómendegi matematikalıq formula menen de ańlatıw
múmkin:
Sson=Sjoy/ Sg'isht = (6*100*10*100) / (12*25)
Joqarıdaǵı mısallarda keltirilgen ámeller izbe-izligi, basqasha aytqanda,
kórsetpeler yamasa buyrıqlar izbe-izligi qandayda bir kisi tárepinen atqarılgach,
gózlengen maqsetke eriwiladi. Bunday ámeller izbe-izligi yamasa turmısımızdıńda hár
kúni hám hár saatta ushırasıp turatuǵın túrli qaǵıydalar ishinde qandayda bir zárúrli nátiyjege erisiwge alıp keletuǵın ámellerdi izbe-iz orınlawdı talap etetuǵın qaǵıydalar informatikanıń tiykarǵı túsiniklerinen biri algoritm sózi menen ańlatıladı.
Algoritm sózi IX asirde jasap (783-jılda tuwılǵan ) óz ilimiy jumısları ǵáziynesi menen dúnyaǵa belgili watanlasımız ullı astronom, matematikalıq hám geograf Abu Abdullo Muhammad ibn Muso al-Xorezmiy atınan kelip shıqqan. Al-Xorezmiy arifmetikaga arnalǵan «Hind esabı haqqında kitap» qollanbasında toǵızta hind nomeriniń sanlardı ańlatıw daǵı abzallıqları hám olar járdeminde hár qanday sannı da qısqa hám ańsat jazıw múmkinligin aytadı hám házirgi kúnde hámme oqıwshılar biletuǵın sanlar ústinde, joqarıdaǵı 2-mısal daǵı sıyaqlı ústin kórinisinde ámeller orınlaw qaǵıydaların yoritadi. Ásirese, nol (0) qóllawdıń áhmiyeti haqqında túsinik berip, noldı jazbaslik nátiyjediń qáte shıǵıwına alıp keledi degen. Bul qollanba XII asirde Ispaniyada lotin tiline awdarma etilgen hám pútkil Evropaǵa tarqatılǵan. Bul awdarmanıń XIv asirde kóshirilgen qo'lyozmasining birden-bir nusqası Kembrij universitetiniń kitapxanasında saqlanıp atır. Qollanba «Dixit Alxhorithmi», yaǵnıy “Dediki ai- Xorezmiy” sóz dizbegi menen baslanadı. Algoritm degende, qandayda bir maqsetke erisiwge qaratılǵan atqarıwshı orınlawı ushın mólsherlengen kórsetpe (buyrıq ) larning anıq, túsinikli hám chekli ketma-ketligi túsiniledi.Bul algoritm túsiniginiń matematikalıq tariypi bolmasa da intuitiv mániste algoritmdıń mazmunın ashıp beretuǵın xarakteristikası bolıp tabıladı. Algoritmdı intuitiv mániste bir neshe mısallarda anıqlama berymiz. Qandayda bir-bir zattı qadaǵalatugın qaǵıydalar algoritm bo'lolmaydi, mısalı : «Shegiw múmkin emes», «Biyganalardıń kiriwi qadaǵan etiledi», «Kirisiw», «Shegiw ushın jay» sıyaqlı qandayda bir- bir zatqa ruxsat etiwshi qaǵıydalar da algoritmǵa tán emes. Lekin «Svetoforni jasıl reńinde ótiń» júdá ápiwayı sonda da algoritm bolıp tabıladı. Sonday eken, joqarıda keltirilgen mısallar daǵı ko'rsatmalar izbe-izligi algoritm jáne bul algoritmlardı atqarap atırǵan insan — atqarıwshı bo'lar eken. Algoritm atqarıwshısı tek insanma, degen soraw beriwińiz tábiyiy. Bul sorawǵa juwap tómendegishe:
Algoritm atqarıwshısı — algoritmda kórsetilgen buyrıq yamasa kórsetpelerdi
atqara alatuǵın abstrakt yamasa real (texnikalıq yamasa biologiyalıq ) sistema.
Atqarıwshı atqara alıwı ushın algoritm oǵan túsinikli bolıwı kerek. Algoritm
atqarıwshı túsinetuǵın tilgegine emes, bálki onıń bilim hám ilmiy tájriybesine de uyqas
bolıwı kerek. Keri jaǵdayda atqarıwshı qandayda-bir de kórsetpeni atqara almasligi múmkin.
Atqarıwshı atqara alıwı múmkin bolǵan kórsetpe yamasa buyrıq