Xalqaro birliklar tizimi

SI birliklar tizimi quyidagi hosilaviy birliklarni ham o‘z ichiga
oladi, masalan:
a) mexanik birliklar tizimi — МВТ (metr, kilogramm, sekund):
b) issiqlik birliklar tizimi — IBT (metr, kilogramm, sekundda,
gradus Kelvin bo‘yicha):
d) elektr sohasi birliklari tizimi — ESB (metr,kilogramm, soniya,
amper):
e) yorugilik birliklar tizimi — YOBT (metr, sekund, yoritil-
ganlik):
f) "akustika" birliklar tizimi — ABT va boshq.
Bundan tashqari vaqtinchalik foydalanish uchun sanoatda
keng tarqalgan metr, kilogramm-kuch, soniya, og‘irlik va solishtirma og‘irlik, massa va zichlik kabi birliklar ham ishlatiladi. Metrologik qonunchiligining barcha yo‘nalishlari bo‘yicha fizik kattalik deb atalmish umumiy bir tushuncha kiritilgan. Uning zamirida ko‘piab fizik obyektlarning sifat masalasida (fizik tizimlar, ularning jarayonlardagi va kelib chiqishidagi holati) xossalari mujassamlashgan boisa, sanoq masalasida esa har bir obyekt o‘zining alohidaligini saqlab qolgan. Ushbu izohdan kelib chiqsak shuni ta’kidlash mumkinki, har bir aniq fizik kattalik uchun uning ikki tomoni, ya’ni sifat va sanoq tomonlarini ajratib ko‘rsatish maqsadga muvofiq sanaladi. Endi bu tomonlar kattaliklardan birining "ko‘rinishini" (masalan, harorat, massa, hajm va h.k.) aniqlab bersa, ikkinchisi uning o‘ichamlarini topishda kerak bo’ladi.
Fizik kattalikning o‘lchami — bu uning sanoq nuqtai nazardan aniqlanishi (masaian, aniq bir predmetga, tizimga, ko‘rinishga yoki jarayonga tegishli bo'lgan) hisoblanadi. Fizik kattaMklarning aniq bir obyektlar uchun shunga o‘xshash yak- ka tartibliligi yoki alohidaligi, obyektlarni bir-biri bilan solish- tirish yoki (massa, uzunlik, harorat va boshqa xossalar orqali) farqlash uchun xizmat qiladi.
Fizik kattaliklarnmg qiymati — bu uning birligiga taalluqli bo‘lgan ba’zi bir raqamlarning fizik kattaligini ba- holashdir.
Fizik kattalik birligi — bu belgilangan o‘Icham fizik kattaligi bo‘lib, u bilan unga o‘xshash boshqa kattaliklarni shartli ravishda birga teng qiymatlar berib solishtirishdir. Masaian, 1 m — uzunlik birligi, 1 Pa — bosim birligi va h.k.
Amalda aniq va haqqoniy fizik kattaliklarni farqlashadi. Ulardan birinchisi obyektning sifat va sanoq holatlari xossasiga mosligini ifodalasa, ikkinchisi tajriba yoii bilan topilgan bo‘ladi va aniq qiymatga yaqlnroq ko‘rsatkichga ega bo'ladi, ammo undan baribir kichkina qiymatda bo‘lsa ham farq qiladi. Fanning ma’lum bir sohasining xossalari va ko‘rinishlarini
yoritish uchun asosiy deb sanalmish, kam sondagi fizik kattaliklar bilan chegaralanish ham mumkin. Masaian, mexanika uchun asosiy fizik kattaliklar bo‘Igan uzunlik, vaqt, massani misol qilib ko‘rsatsa bo‘Iadi.
Asosiy kattaliklar orqali esa tegishli tenglamalardan foydalanib, hosilaviy fizik kattaliklarni olinadi. Bunga misol qilib esa to‘g‘ri chiziqli tekis harakatdagi jism tezligini tolpish uchun bosib o'tilgan yo‘l miqdorini, shu yo‘lni bosib o‘tish uchun ketgan vaqt miqdoriga bo‘lib ko‘rsa- tilishi mumkin.