Xalqaro kapital harakatining mohiyati va xalqaro moliya bozorining tarkibiy tuzilishi

Xalqaro moliya bozorining rivojlanishi va xalqaro kapital harakatining zamonaviy tendensiyalari

Jahon iqtisodiyotida xalqaro moliya bozorining segment lari ladrijiy ravishda mnayyan bosqichlarda shakllangan (13.1-jad- valga qarang). Mazkur bozor taraqqiyotining oxirgi bosqichida fond segment! va xalqaro derivativlar bozor lari jadal rivojlan- gan.
Zamonaviy xalqaro moliya bozorining rivojlanish tendensi­yalari quyidagilarda namoyon boMadi:

1. 
   Moliya bozori barcha sektorlarining jadal sur'atlarda ri­vojlanishi bilan birga kechayotgan baynalminallashuv va global- lashuv jarayonlarining chuqurlashuvi;
   
2. 
   Transmitliy kompaniyaiar, banklar va global moliya muas- sasalari, shuningdek, aloliida davlatlar va davlatlar guruhlari o'rtasidagi xalqaro raqobatning kuchayishi;
   

13.1-jadvai
Xalqaro moliya bozorining tarkibiy tuzilishi va uning shakllanish bosqichlari

Bosqtchlar	Yillar	Xalqaro moliya bozorining tarkibiy tuzil ish idagi o'zga rish lar
Birinchi bosqich	1860-yillar	Tashqi savdoning rivojlanishi. Xalqaro oltin-valuta bozorining paydo boiishi.
Ikkinchi bosqich	1950-yillar	Milliy kredit bozorlaridagi operatsi- yalarning baynalminallashuvi.
	1960-yillar	Xalqaro kredit bozorining sliakllanishi.
Uchinchi bosqich:	1970-yiilar	Uzoq muddatli kapitallar xalqaro bo­zorining shakllanishi. Milliy fond bozor- larining erkinlashtirilishi. Xalqaro fond bozorining shakllanishi.
	1980-yiIiar	Transmilliy banklar v;i kompanivajar- nitig jadal sur’atlarcfa rivojlanishi. Xalqa­ro fond bozorlarining yanada kengayishi. Xalqaro stiglirta bozoridagi dastlabki tizimli operatsiyalarning amalga oshiri- lishi. Xalqaro kredit bozoridagi operaisi- yalarning rivojlanishi.
To'rtinchi bosqich	1990-y il !ar	Xalqaro moliya bozori fond segment i- ning jadal rivojlanishi. Xalqaro derivattv- lar bozorining shakllanishi.
	2000-yillar	Xalqaro derivativlar bozorining jadal ri­vojlanishi.

3. 
   Chegaralarni oshib o‘tadigan moliyaviy oqi m la riling yuqori sur’atlarda harakatlanishi va moliya bozorining tuzilmaviy sek- torlari o‘rtasidagi aloqadorlikning osliishi;
   
4. 
   Axborot tizimlari va elektron aloqa vositalarming jadal sur’atlarda rivojlanishi;
   
5. 
   Bozonii bevosita tartibga solishning susayti rilishi;
   
6. 
   Moliya bozori ishtirokchilari faoliyatining an’anaviy so­halari o‘zgarishi (universal banklar fond sektorida anderray- ter, tashkillashtiruvchi va treyderlarga aylanmoqda; investitsiya
   

banklari sindikatlashgan kreditlarni tashkillashtirmoqda, shu­ningdek, loyihafarni moliyalash bilan shug^llanmoqda; tjjorat banklari, o‘z navbatida, investitsiya banklarining an’anaviy faoli- yallariga aralashmoqda va h.k.);

7. 
   Moliya bozori ishtirokchi lari ning ixtiyoriy qo'shilishi yoki yirik ishtirokchilar tonionidan o‘z tarkibiga olinishi jarayonlari kuchaymoqda, bu esa, o‘z navbatida, moliya bozorining bar- cha sektorlarida operatsiyalarni amalga oshirish imkoniga ega bo‘Igan universal moliyaviy xoldinglarning vuzaga kelishiga sabab bo'Imoqda;
   
8. 
   Moliya bozoridagi operatsiyalar riskini kuchayishiga sabab ho‘luvchi derivativlar bilan bitimlar hajmi o‘sish tendensiyasiga ega;
   
9. 
   AQSH doiiari mavqeining tushishi va qadrsizlanishi, bu o^!z navbatida, xalqaro moliya bozoridagi muvozanattiing buzilishiga, zamonaviy moliya bozorining inqirozdan keyingi rivojlanishiga sliart-sharoitlar yaratishga xizmat qiiishi miimkin.
   

Xalqaro kapital harakatining zamonaviy holati bilan bogMiq quyidagi tendensiyalar jahon iqtisodiyoti amaliyotda kuzatil- moqda:

1. 
   Jahondagi kapitalni eksporti va import id a rivojlangan mam- lakatlar yetakchilik qilmoqda.
   
2. 
   Xalqaro tadbirkorlik kapitali harakati tarkibida portfel in- vestitsiyalar tomonga siljish tendensiyasi mavjud.
   
3. 
   Xalqaro к red it lar va depoz it la ruing jahon invest it siyalari tarkibidagi ulushi jahon moliyaviy inqirozidan keyingi davrda ka- mayib bormoqda.
   
4. 
   Jahon kapital eksportidagi Xitoyning ulushi o'sish tenden­siyasiga ega bo'lgan bir sharoitda, kapital import ida AQSH ning ulushi kamayish tendensiyasiga ega bolmoqda. Shunga qaramay jahon kapital import ida AQSH ning ulushi hali-hamon saqlanib qolmoqda.
   
5. 
   Sanoati rivojlangan mamlakatlarda chet el invesiitsiyalarini joytashtirishning asosiy sohasi bank-moliya sektori, xizmatlar so- hasi (buning ichida axborot telekommunikatsiya sohasi eng yet- akchidir), farmatsevtika, biotexnologiya, elektron sanoat, ilmiy va texnologik mashinalar ishlab chiqarish bo‘lsa, rivojlanayotgan mamlakatiarda avvajgidek to‘g‘ridan to‘g‘ri chct el investitsiyalar neft-gaz qazib chiqarishga, mashinasozlikning alohida sektorlar- iga, agrosanoat kompleksiga jalb etilmoqda;
   
6. 
   Jahon chet el investitsiyalari bozorida asosiy subyekt sifa­tida TMKlarning roli oshmoqda;
   

Xalqaro fond bozori rivojlanishi ning asosiy tendensiyalari quyidagi la rda o‘z aksini topmoqda:

1. 
   Fond bozorining tobora kcngavib va chuqurlashib borishi;
   
2. 
   Xalqaro fond aktivlari bilan hosila moliyaviy vositalar sav­dosi ning o'sishi;
   
3. 
   Jahon ning yetakchi moliyaviy markazlarida bozorning kon- setUratsiyasi;
   
4. 
   Bozorning yangi vositalarni varatishi;
   
5. 
   Bozorning kompyuterlasliLivi;
   
6. 
   Xalqaro fond bozorida rivojlanayotgan mamlakatlar qim­matli qog‘ozlarining ahamiyatint ortishi.
   

Bundan tashqari, global moliyaviy inqiroz sharoitida fond bo­zorlarida quyidagi tendensiyalar yuzaga keldi:

• 
  xalqaro fond bozorida kapitalni jalb etishning va ope- ratsiyalarning asosini tashkil etgan holda xalqaro qarz qimmatli qog'ozlari va xalqaro aksiyalar bozorining oxirgi o⁴n yillikdagi hajmi olti barobardan ko‘proqqa oshgan, 2008-yil inqiroz davri- da ularning o'sishi sekinlashgan, xalqaro aksiyalar bozorining hajmi asosan rivojlanayotgan mamlakatlar hisobiga qisqargan bo‘lsada, hozirda marning hajmi yana o‘sish tendensiyasiga ega boimoqda;
  
• 
  xalqaro qarz qimmatli qog‘oz!ar va aksiyalar bozorida rivoj - langan mamlakatlar, xalqaro qarz qimmatli qog'ozlar bozorida moliyaviy institutlarning yetakcliiligi saqlanib qolmoqda.
  
• 
  rivojlanayotgan mamlakatlar fond bozorining iqtisodiyot tarmoqlari bo'yicha diversifikatsiyalashuv darajasini kichikligi inqiroz davrida uning barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatgan;
  

• 
  moliyaviy inqiroz sharoitida jahon ning rivojlangan niam- lakatlari fond birjalarida aksiyalar bozori kapilallashuvining 'YalMga nisbatan salmog‘i keskin pasaygan. Jahon mamiakat lari YalMga nisbatan aksiyalar bozori kapilallashuvi inqiroz davri- da 55% ni, oxirgi besh yiliikda rivojlangan mamiakat lard a qarz mimosa bat ini ifodalovchi qimmatli qog‘ozlar YalMga nisbatan kamida 100% ni tashkil etishi kuzatilgan;
  
• 
  rivojlanayotgan manilakatlar fond birjalarida jahon moli- yaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida aksiyalar va obligatsiyalar bo‘yicha savdoiar hajmi kamaygan.
  

3.