Xalqarо savdо va darоmadlarning taqsimlanishi

O`zbekistonning 2001 – 2022 yillardagi eksport – import operatsiyalari dinamikasi²

Yillar	YaIM mlrd. dollar	Eksport mln.dollar	Import mln.dollar	Eksport— import saldosi mln.dollar	Eksportning YaIM dagi ulushi, foizda	Importning YaIM dagi ulushi, foizda
2000	13,8	3264,7	2947,4	317,3	23,6	21,3
2001	11,62	3170,4	3136,9	33,5	27,3	27
2002	9,65	2988,4	2712	276,4	31	28,1
2003	10,13	3725	2964,2	760,8	36,8	29,3
2004	11,01	4853	3816	1037	44,1	34,7
2005	13,06	5408,8	4091,3	1317,5	41,4	31,3
2006	16,72	6389,8	4781,6	1608,2	38,2	28,6
2007	22,31	8991,5	6728,1	2263,4	40,3	30,2
2008	28,61	11493,3	9704	1789,3	40,2	33,9
2009	32,81	11771,3	9438,3	2333	35,9	28,8
2010	38,98	13023,4	9175,8	3847,6	33,4	23,5
2011	45,3	15021,3	11344,6	3676,7	33,1	25
2012	51,17	13599,6	12816,5	783,1	26,6	25
2013	56,8	15584,1	13946,9	1637,2	27,4	24,5
2020	62,6	14089,8	13913,2	176,6	22,5	22,2
2021	66,7	12139,1	12416,6	(277,5)	18,2	18,6
2022	67,1	12594,3	12140,7	453,6	18,8	18,1

Ichki sanoatning rivojlanishi bilan bir paytda ayniqsa, xomashyo bilan bog`liq bo`lmagan tarmoqlarda eksportchilarni rag`batlantirish bo`yicha chora-tadbirlar bilan uyg`unlikda proteksionizmni asta-sekinlik bilan qisqartirish o`tkazildi. Savdo siyosati umuman iqtisodiyotning ko`proq ochiqligiga yo`naltirildi.
Xulosa
Xalqaro savdo rivojlanishining zarurligini belgilovchi ikkinchi muhim sabab shundaki hamma mamlakatlar ham barcha turdagi mahsulotni bir xil samaradorlik bilan ishlab chiqara olmaydi. Ya‘ni bir tovar Yaponiyada arzon ishlab chiqarilsa, ikkinchi tovar O`zbekistonda arzon ishlab chiqarilishi mumkin. Shu sababli resurslardan samarali foydalanish maqsadida mamlakatlar ixtisoslashadilar va o`zaro savdo-sotiqni yo`lga qo`yadilar.
Bu ikki ob‘ektiv sabab har qanday milliy iqtisodiyotning takror ishlab chiqarishi jarayonida xalqaro savdoning ahamiyatini aniqlaydi. 90-yillarning boshlarida xalqaro savdo hajmi AQShda yalpi milliy mahsulotning 16-18 foizini, Germaniyada 30-39 foizini tashkil etdi. Shu davrda O`zbekiston yalpi milliy mahsulotida tashqi savdoning ulushi 10-12 foiz atrofida bo`ldi.
Tashqi savdo xalqaro ayirboshlashning an‘anaviy shakli sifatida quyidagi ko`rinishlarni o`z ichiga oladi:

• 
  mahsulotlarni ayirboshlash: yoqilg`i-xom ashyo mahsulotlari, qishloq xo`jaligi mahsulotlari, sanoat mahsulotlari;
  
• 
  xizmatlarni ayirboshlash: muhandislik-maslahat xizmatlari;
  
• 
  transport xizmatlari, sayyohlik va boshqa xizmatlar. Hozirgi vaqtda xizmatlarning jahon eksportidagi hissasi 30 foizdan oshib ketdi;
  
• 
  yangi ilmiy-texnik ma‘lumotlarni ayirboshlash: litsenziyalar va «nou-xou»lar.
  

Ular hissasiga xalqaro savdo aylanmasining 10 foiziga yaqini to`g`ri keladi.
Xalqaro savdo mahsulotlari, xizmatlar va fan-texnika ma‘lumotlarini ayirboshlashning barcha ko`rinishlari tashqi savdo operatsiyalari yordamida amalga oshiriladi. Ular o`z navbatida eksport, import, reeksport va reimport operatsiyalariga bo`linadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. 
   “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
   
2. 
   Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b.
   
3. 
   Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 104 b.
   
4. 
   Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b.
   
5. 
   Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 48 b.
   
6. 
   Абакумова О.Г. Макроэкономика: конспект лекций. М.: Приор, 2010г.
   
7. 
   Ахмедов Д.Қ. Ишмуҳаммедов А.Э., Жумаев Қ.Х., Джумаев З.А. Макроиқтисодиёт. Ўқув қулланма. Т.: “Ўзбекистон ёзувчилар уюшмасининг Адабиёт жамғармаси нашриёт”, 2014. -240 бет.
   
8. 
   Вечканов Г.С., ВечкановаГ.Р. Макроэкономика; Учебникдлявузов ,4еизд., дополненное.-СПб.: Питер, 2010.- 350 с.
   
9. 
   Dornbush R. "Macroeconomics" - Boston. Mcgraw-Hill, 2011.,- 574 p.
   
10. 
    Ishmuhamedov A.E., Djumayev Z.A., Jumaev Q.X. Makroiqtisodiyot. O`quv qullanma. T.: “Ўзбекистон ёзувчилар уюшмасининг Адабиёт жамғармаси нашриёт”, 2015. -192 бет.
    

1^ Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика:Учебник.-7-е изд.перераб. и доп.-М.:Издательство ―Дело и сервис‖, 2013. 25-с.

2^ O‗zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‗mitasi ma‘lumotlari